سلاحی که همه می‌خواهند
گزارش هفت صبح درباره پهپادهای شاهد ایرانی که به دلیل هزینه پایین، برد بلند و رقابت جهانی مورد توجه کشورهای غربی قرار گرفته است
هفت صبح| در عصر جنگ‌های نسل پنجم و تحولات نوین در حوزه نبردهای سایبری و هوش مصنوعی و تهاجمات هکری، جنگ افزارهای فیزیکی همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در موازنه قدرت جهانی دارند. پهپادهای ارزان‌قیمت و دوربرد، به ویژه نمونه‌هایی که رسانه‌های غربی تحت عنوان «شاهد» ایران معرفی می‌کنند، نمونه‌ای از این روند هستند. گزارش‌های غربی به خصوص مطلب اخیر وال استریت ژورنال حاکی است که این پهپادها قادرند با هزینه‌ای نسبتاً کم، بردهای طولانی داشته باشند و سامانه‌های دفاع هوایی را دور بزنند؛ ویژگی‌هایی که می‌تواند موازنه تهدید و وحشت را در میدان نبرد تغییر دهد.
تجربه جنگ اوکراین نشان داده است استفاده از پهپادهای کم‌هزینه و دقیق می‌تواند اثرگذاری موشک‌های گران‌قیمت و پیچیده را کاهش دهد و عملیات اشباعی مؤثر ایجاد کند. به دنبال این گزارش‌ها، کشورهای مختلف از آمریکا و چین گرفته تا فرانسه و بریتانیا در تلاش برای تولید نسخه‌های مشابه این پهپادها هستند.
حتی شرکت‌های دفاعی غربی، نمونه‌های تمرینی و هجومی طراحی کرده‌اند که عملکردشان مشابه نمونه‌های ایرانی گزارش شده است. تجربه تحولات نظامی چند سال اخیر نشان می‌دهد که پهپادها نه تنها به عنوان ابزار عملیاتی بلکه به عنوان عامل بازدارنده استراتژیک نیز اهمیت پیدا کرده‌اند و بازتعریف موازنه قدرت در جنگ‌های مدرن، بدون توجه به آنها، تقریباً ناممکن است.
پهپادهای اقتصادی؛ بازتعریف تهدید در میدان جنگ
پهپادهای تحت عنوان «شاهد» ساخت ایران به عنوان نمونه‌ای از ابزارهای اقتصادی و دوربرد معرفی شده‌اند که می‌توانند با هزینه‌ای کم و کارایی بالا وارد میدان‌های رزمی شوند. طبق برآوردهای اولیه هر فروند از این پهپادها هزینه‌ای در حدود ده‌ها هزار دلار دارد و قادر است بیش از هزار مایل پرواز کند. تحلیلگران غربی بر این باورند که این ترکیب از برد طولانی، دقت و مقرون‌به‌صرفه بودن، امکان تولید انبوه و استفاده در عملیات‌های اشباعی را فراهم می‌آورد.
چنین ویژگی‌هایی می‌تواند موازنه سنتی قدرت را که پیش از این بر موشک‌های گران‌قیمت و پیچیده مبتنی بود، به شدت دستخوش تغییر کند. بهره‌گیری از پهپادهای کم‌هزینه، حتی در شرایطی که تعداد زیادی از آنها همزمان شلیک می‌شوند، شانس نفوذ به سامانه‌های دفاع هوایی دشمن را افزایش می‌دهد و به‌طور بالقوه هزینه‌های دفاعی را بالا می‌برد. این پهپادها، با طراحی ساده و استفاده از موتور پروانه‌ای به جای جت و بدنه‌های سبک، به گونه‌ای ساخته شده‌اند که تولید انبوه آنها مقرون‌به‌صرفه و سریع باشد.
این پهپادها می‌توانند تأثیر استراتژیک قابل توجهی داشته باشند، چرا که ترکیب تعداد، دقت و قیمت پایین، امکان ایجاد تهدید مداوم و فرسایشی را فراهم می‌کند. استفاده از چنین پهپادهایی می‌تواند «بازی را تغییر دهد» و مدل‌های سنتی حمله و دفاع در میدان جنگ را بازتعریف کند، حتی بدون نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان در موشک‌های پیشرفته.
تقلید جهانی؛ رقابت در عرصه پهپادهای کم‌هزینه
یکی از پیامدهای گزارش‌های رسانه‌های غربی درباره پهپادهای شاهد، ایجاد موجی جهانی برای تولید نسخه‌های مشابه است. کشورهای پیشرفته و شرکت‌های دفاعی متعدد به دنبال توسعه پهپادهای ارزان‌قیمت و دوربرد هستند که بتوانند به شکلی مؤثر در میدان‌های نبرد مدرن عمل کنند. گفته می‌شود آمریکا، چین، فرانسه و بریتانیا در حال طراحی نمونه‌های اقتصادی هستند که بتوانند نیازهای عملیاتی متنوع را پاسخ دهند.
در این رقابت، تمرکز بر کاهش هزینه هر فروند پهپاد و افزایش قابلیت تولید انبوه است؛ به‌گونه‌ای که استفاده همزمان تعداد زیادی از پهپادها ممکن شود. طراحی ساده بال مثلثی، استفاده از موتورهای پروانه‌ای و مواد سبک مانند فیبرکربن و فایبرگلاس، باعث شده است این پهپادها برای تولید سریع و اقتصادی مناسب باشند. شرکت‌های دفاعی نمونه‌های تمرینی و هجومی مشابه پهپادهای ایرانی ساخته‌اند تا نیروهای نظامی بتوانند تمرین هدف‌گیری و عملیات اشباعی را با آنها انجام دهند.
این اقدامات، نشانه‌ای از تأثیرگذاری فناوری‌های نسبتا ساده و کم‌هزینه بر موازنه قدرت جهانی است. تقلید و تولید پهپادهای کم‌هزینه نه تنها یک روند صنعتی مقرون به صرفه است بلکه نشان‌دهنده تغییر رویکرد استراتژیک در میان کشورهای پیشرفته به سمت کاهش هزینه‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری رزمی هم به شمار می‌رود. لذا کشورهایی که در این پروسه عقب بمانند، ممکن است در میدان نبرد مدرن با محدودیت‌های جدی مواجه شوند و نیازمند سرمایه‌گذاری فوری و تغییر رویکرد باشند.
روایت غربی از فناوری پهپادی ایران
رسانه‌های غربی در پوشش خود از جنگ اوکراین طی چهار سال گذشته، پهپادهای شاهد ایرانی را به‌عنوان ابزاری معرفی کرده‌اند که روسیه از آنها استفاده کرده، اما این دست اتهامات همواره با تکذیت تهران مواجه شده است. این گزارش‌ها تأکید دارند که پهپادهای کم‌هزینه و دوربرد می‌توانند اثرگذاری موشک‌های گران‌قیمت را کاهش دهند و با حملات اشباعی، سامانه‌های دفاع هوایی را فرسوده کنند.
استفاده همزمان ده‌ها پهپاد، شانس عبور از پدافند را افزایش می‌دهد و می‌تواند به شکل مؤثری اهداف را تخریب کند. همچنین ادعا می‌شود که پهپادهای شاهد می‌توانند به همراه موشک‌ها برای ایجاد ترکیب هجومی به کار گرفته شوند و اثرگذاری عملیات را چند برابر کنند. غربی‌ها همواره ایران را عمدتاً به‌عنوان منبع فناوری پهپادی ارزان و عاملی در حمایت از مسکو در جنگ اوکراین معرفی می‌کنند. اگرچه همه این موارد صرفاً بر اساس «ادعاها» و «اتهام زنی» مطرح شده‌اند، اما تداوم و تکرار این گزارش‌ها موجب شده، ضمن معرفی کردن ایران به عنوان شریک جرم و شریک تحریم روسیه، به یک رقابت جهانی برای تولید پهپادهای مشابه منجر شود.
راهکارهای غرب برای جبران عقب‌ماندگی و بازتعریف بازدارندگی
با توجه به آنچه گفته شد اکنون کشورهای پیشرفته و شرکت‌های دفاعی به دنبال یافتن راهکارهایی هستند که عقب‌ماندگی خود در زمینه پهپادهای کم‌هزینه را جبران کنند. ترکیب هزینه پایین و دقت بالا، امکان ایجاد تهدید استراتژیک مؤثر را فراهم می‌کند، بدون اینکه نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین در موشک‌های گران‌قیمت باشد. این تحول، بازتعریف موازنه قدرت و بازدارندگی در جنگ‌های مدرن را ضروری می‌کند.
پهپادهای کم‌هزینه، نه تنها ابزاری برای عملیات رزمی بلکه عاملی برای فشار و بازدارندگی سیاسی محسوب می‌شوند. تجربه اخیر، به ویژه در منازعات اوکراین، نشان داده است که کشورهای پیشرفته نظامی برای حفظ برتری خود باید در فناوری‌های کم‌هزینه و قابل تولید انبوه سرمایه‌گذاری کنند. از این منظر، پهپادهای ارزان‌قیمت و دوربرد می‌توانند نقش بازدارنده استراتژیک و تغییر‌دهنده موازنه قدرت را به‌صورت واقعی و ملموس ایفا کنند، حتی در شرایطی که فناوری‌های نوین سایبری و هوش مصنوعی وارد میدان شده‌اند.
