صدای طبل جنگ از بالتیک تا دریای سیاه
عملیات «نگهبان شرقی»؛ پاسخی دیرهنگام به تهدیدات روسیه
هفت صبح، حسین فاطمی | ناکامی دونالد ترامپ در پیشبرد وعده‌هایش برای پایان دادن به جنگ اوکراین، اکنون به نقطه عطفی خطرناک در بحران امنیتی اروپا بدل شده است. اگرچه در ماه‌های نخست روی کار آمدن دولت ترامپ، برخی رهبران اروپایی تصور می‌کردند حضور او می‌تواند واشنگتن و مسکو را به مصالحه‌ای زودهنگام وادار کند اما مواضع دوپهلو و گاه متناقض کاخ سفید در برابر حملات روسیه، از جمله پرواز پهپادها برفراز لهستان، موجب شد تا نه‌تنها بحران اوکراین به پایان نرسد، بلکه به سمت مرحله‌ای جدید از جنگ فرسایشی حرکت کند.
ناکامی ترامپ بعد از نشست آلاسکا با پوتین و نشست واشنگتن با سران اروپا عملا به امیدهای کاخ سفید پایان داد. اکنون ناتو با راه‌اندازی عملیات «نگهبان شرقی» و استقرار نیروهای تازه‌نفس در جناح شرقی خود، به‌ویژه در لهستان و فنلاند، آماده می‌شود تا با سناریوی گسترش بحران به مرزهای جدید روبه‌رو شود. از سوی دیگر، روسیه با هوشمندی تمام، ضمن تشدید فعالیت‌های نظامی در نزدیکی مرزهای ناتو، به دنبال آزمودن میزان انسجام و آمادگی این ائتلاف است.
حضور نظامی گسترده در فنلاند، تقویت ساختارهای دفاعی لهستان و هشدارهای متقابل مسکو، تصویری از اروپا را ترسیم می‌کند که در حال لغزیدن به سمت تقابلی تمام‌عیار و طولانی‌مدت است. در چنین شرایطی، تحلیلگران بر این باورند که نه آمریکا و نه ناتو راهبرد مشخصی برای خروج از بحران ندارند و هر دو طرف به سمت گسترش دامنه جنگ، بدون افق روشن برای صلح، حرکت می‌کنند؛ مرحله‌ای که می‌تواند به شکل‌گیری جنگ سردی جدید در قلب اروپا منجر شود.
عملیات «نگهبان شرقی»؛ پاسخی دیرهنگام به تهدیدات روسیه
اعلام عملیات «نگهبان شرقی» از سوی ناتو در نگاه نخست به‌عنوان تلاشی برای بازدارندگی فوری در برابر روسیه تلقی شد اما بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد این اقدام در واقع پاسخی دیرهنگام به روندی است که از زمان آغاز جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ کلید خورد. استقرار سامانه‌های پدافندی، نیروهای واکنش سریع و قابلیت‌های ضدپهپادی تنها بخشی از این عملیات است اما پیام سیاسی آن به مراتب مهم‌تر به نظر می‌رسد.
اروپا اکنون با واقعیتی جدید مواجه است؛ اینکه روسیه نه‌تنها قصد عقب‌نشینی ندارد، بلکه با گسترش عملیات‌های نظامی در مرزهای ناتو تلاش می‌کند هزینه‌های امنیتی اروپا را افزایش دهد. پرواز پهپادها برفراز لهستان و هشدارهای مکرر مسکو در خصوص حضور ناتو در فنلاند، نشانه‌هایی است از اینکه بحران اوکراین دیگر محدود به خاک این کشور نخواهد ماند.
تحلیلگران می‌گویند «نگهبان شرقی» بیشتر از آنکه بازدارنده باشد، نوعی واکنش نمایشی به فشار افکار عمومی اروپاست. در شرایطی که روسیه ابتکار عمل را در جبهه‌های مختلف در دست دارد، این عملیات نمی‌تواند تضمین‌کننده امنیت کشورهای شرقی ناتو باشد، بلکه شاید تنها به‌عنوان تلاشی برای نمایش وحدت ائتلاف در برابر کرملین تعبیر شود.
ترامپ، اروپا و معمای حمایت نظامی از ناتو
یکی از مهم‌ترین متغیرهای این بحران، مواضع ایالات متحده و به‌طور مشخص دونالد ترامپ است. او بارها در دوران تبلیغات انتخاباتی و حتی پس از ورود به کاخ سفید تأکید کرده بود که اروپا باید هزینه بیشتری برای دفاع از خود بپردازد و آمریکا دیگر «پلیس جهان» نخواهد بود. در ماجرای اخیر حمله پهپادها به لهستان، واکنش مبهم و کم‌رمق ترامپ نشان داد که کاخ سفید تمایلی به درگیری مستقیم با روسیه ندارد.
اروپایی‌ها این پیام را به‌خوبی دریافت کردند که در صورت گسترش بحران، نباید چندان روی حمایت بی‌قید و شرط واشنگتن حساب باز کنند. همین مسئله موجب شده است تا بحث ایجاد ارتش مستقل اروپایی بار دیگر در بروکسل و پایتخت‌های اروپایی جدی شود. با این حال، واقعیت میدانی چیز دیگری می‌گوید. توان نظامی اروپا بدون پشتیبانی اطلاعاتی، لجستیکی و مالی آمریکا هنوز بسیار محدود است و روسیه با آگاهی کامل از این خلأ، فشار خود را بر کشورهای شرقی ناتو افزایش داده است. به عبارت دیگر، شکاف میان اروپا و آمریکا دقیقا همان نقطه ضعفی است که کرملین روی آن حساب ویژه‌ای باز کرده است.
فنلاند، جبهه‌ای تازه در مناقشه شرق و غرب
اظهارات دیمیتری مدودف، معاون رئیس شورای امنیت ملی روسیه درباره آماده شدن فنلاند برای جنگ با روس‌ها، بُعد تازه‌ای به بحران امنیتی اروپا افزوده است. از زمان عضویت فنلاند در ناتو، مسکو این کشور را نه یک بازیگر دفاعی بلکه سکویی بالقوه برای حمله به روسیه می‌داند. استقرار مقر فرماندهی نیروهای زمینی ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه، افزایش شمار نظامیان و گسترش زیرساخت‌های نظامی در مناطق مرزی، به‌وضوح از تغییر موازنه امنیتی در شمال اروپا حکایت دارد.
فنلاند که زمانی سیاست بی‌طرفی را دنبال می‌کرد، اکنون به یکی از خط مقدم‌های رویارویی ناتو و روسیه تبدیل شده است. این تغییر ژئوپلیتیک، به باور تحلیلگران روسی، می‌تواند جرقه درگیری‌های گسترده‌تری را در منطقه بالتیک و شمال اروپا بزند؛ سناریویی که نه‌تنها فنلاند، بلکه کل ناتو را وارد مرحله‌ای از تنش پایدار با مسکو خواهد کرد.
لهستان، نقطه جوشان بحران در جناح شرقی ناتو
پرواز پهپادهای روسی برفراز لهستان و واکنش سرد ترامپ به این ماجرا، بار دیگر ورشو را در کانون توجهات قرار داد. لهستان به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش میان اوکراین و آلمان، از حساس‌ترین اعضای ناتو در شرق اروپا به شمار می‌رود و هرگونه تهدید علیه آن می‌تواند کل ائتلاف را در برابر آزمونی بزرگ قرار دهد.
با وجود این، مقامات لهستانی ترجیح داده‌اند ماجرا را بزرگنمایی نکنند؛ شاید به این دلیل که به‌خوبی می‌دانند واکنش شدید می‌تواند پای ناتو را به درگیری مستقیمی با روسیه بکشاند؛ سناریویی که هیچ‌یک از طرفین برای آن آماده نیستند. از سوی دیگر، افکار عمومی لهستان نگران است که سکوت اروپا و آمریکا در برابر این اقدامات روسیه، نشانه‌ای از شکاف عمیق در ساختار دفاعی ناتو باشد؛ شکافی که می‌تواند در آینده نزدیک هزینه‌های سنگینی برای ورشو و همسایگانش به همراه داشته باشد.
