نیمه‌شب تاریخی
نکته‌های مشهور و مجهول درباره سنگین‌ترین حمله پهپادی و موشکی معاصر
هفت صبح| سیزده‌روز بعد از حمله جنگنده‌های اسرائیلی به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق که منجر به شهادت دو فرمانده ارشد نیروی قدس سپاه ایران یعنی سردار زاهدی، مسئول پرونده لبنان و فلسطین و سردار رحیمی، معاون هماهنگ‌کننده این نیرو و پنج تن دیگر از پاسداران شد، ایران در حمله‌ای بی‌سابقه، وسیع و مستقیم از خاک خود، سرزمین‌های اشغالی را هدف قرار داد.
تصاویر دریافتی و حتی تایید ارتش رژیم اشغال‌گر حاکی از آن است که از میان پهپادها، موشک‌های کروز و موشک‌های بالستیکی که ایران در این عملیات، با عنوان «وعده صادق» شلیک کرده، برخی از پرتابه‌ها از دفاع چند لایه‌ای (که آمریکا با کمک انگلیس و فرانسه و اردن برای اسرائیل فراهم کرده بود) و دفاع چندلایه پدافندی خود اسرائیل عبور کرده و اهدافی نظامی را در سرزمین‌های اشغالی مورد اصابت قرار داده است.
ایران هم به طور دیپلماتیک از طریق نمایندگی خود در سازمان ملل و هم از طرف عالی‌رتبه‌ترین نظامی خود یعنی سرلشکر باقری اعلام کرده که عملیات انتقامی- دفاعی خود را پایان‌یافته می‌داند اما همزمان هشدار داده که در صورت حمله متقابل از سوی اسرائیل، با عملیات بزرگ‌تری به آن پاسخ خواهد داد. ایران هم‌چنین به آمریکا هشدار داده که در صورت همکاری با اسرائیل در عملیاتی علیه ایران، به نیروهای آمریکایی در منطقه نیز حمله خواهد کرد. موضوعی که به نظر دست‌کم یکی از دلایلی است که آمریکا را به تکرار چندباره و علنی این اظهارنظر برساند که آمریکا در هیچ عملیات تهاجمی اسرائیل علیه ایران شراکت نخواهد کرد.
در شرایطی که بسیاری از شما، حالا، با گذشت حدود سی ساعت از زمان این حمله، از خبرها و ابعاد حمله آگاه هستید، به نظر می‌رسد در مورد واژه‌هایی که بسیاری از این روزها در اخبار می‌شنویم و می‌خوانیم توضیحاتی ضروری است و به این خاطر بود که تصمیم گرفتیم این رویداد تاریخی را از دل این واژه‌ها و تعاریف آن برایتان روایت کنیم.
پهپاد ۱۳۶
کار را با نخستین پرتابه‌های نظامی ایران به سمت اسرائیل آغاز می‌کنیم. حمله ایران حوالی ساعت ۱۱ و ۱۵ دقیقه به وقت تهران آغاز شد و حدود پنج ساعت طول کشید. ابتدا این پهپادها بودند که به سمت سرزمین‌های اشغالی حرکت کردند. با صدایی آشنا برای تحلیلگران نظامی؛ چراکه بیش از دو سال است آن را در ویدئوهای جنگ اوکراین می‌شنوند. صدایی شبیه موتورگازی که باعث شده همین نام هم به آن‌ها داده شود.
منابع خارجی گفتند که ایران حدود ۱۸۰ پهپاد به سمت اسرائیل شلیک کرده است. نوع آن فعلا به صورت رسمی معلوم نشده ولی تحلیلگران نظامی گفتند که آن‌ها از نوع شاهد ۱۳۶ بودند. پهپادهایی که حدود ۳ سال است به سازمان رزم ایران اضافه شدند ولی در همین مدت به یک سلاح دهشت‌آور تبدیل شدند چرا که روسیه با استفاده از آن‌ها و نوع قدیمی‌تر آن، یعنی پهپادهای شاهد ۱۳۱ که در روسیه معروف به گل شمعدانی هستند؛ ضربات سختی به اوکراین وارد کرده است. این پهپادها البته قبلا کارآمدی خود را در حمله به تاسیسات آرامکوی سعودی در سال ۲۰۱۹ نیز نشان داده بودند.
پهپادهای شاهد که کامی‌کازه یا انتحاری هستند و پس از طی مسافت تعیین‌شده (در برد تقریبا ۲هزار کیلومتری) به هدف اصابت کرده و آن را منهدم می‌کنند، حدود سه متر طول دارند و مهم‌ترین مزیت آن‌ها ارزان‌بودن است که باعث می‌شود که قابل تولید به شکل انبوه باشند و در موقعیت‌هایی این‌چنینی بتوانند سیستم‌های دفاع ضدهوایی را به شدت به خود مشغول کنند. برخی تحلیلگران غربی هم گفته‌اند که واقعا مشخص نیست اگر شامگاه شنبه یک ائتلاف پدافندی به کمک اسرائیل نمی‌آمد؛ چه رویدادهایی در سرزمین‌های اشغالی اتفاق می‌افتاد.
کروز و بالستیک
موشک‌هایی که ایران شلیک کرده، موشک کروز و بالستیک بوده است. باز هم به روایت رسانه‌های خارجی تعداد آن‌ها حدود ۱۵۰ مورد بوده که در این میان سهم موشک‌های بالستیک حدودا ۱۱۰ عدد بوده است. بالستیک و کروز عنوان فنی موشک هستند و نه نام آن.
نام موشک‌ها حتی تا زمانی که این گزارش را می‌نوشتیم مشخص نشده بود. برخی حدس می‌زدند که مثلا موشک کروز از نوع پاوه بوده و موشک‌های بالستیک از نوع رضوان یا خیبر ولی نمی‌توان این حدس‌ها را تایید کرد.
آنچه می‌توانیم به صورت ساده بگوییم این است که موشک کروز مانند یک پهپاد کار می‌کند و قابل هدایت است ولی موشک بالستیک این طور نیست و مثل این است که شما سنگی را با یک قلاب‌سنگ پرتاب کنید. در وضعیت نخست شما می‌توانید با قوانین فیزیکی و مثل یک هواپیما، موشک را هدایت کنید ولی در وضعیت دوم، شما فقط در مرحله اولیه پرتاب موشک، هدف‌گیری آن را بر عهده دارید و انرژی را به آن وارد می‌کنید و موشک بعد از رسیدن به ارتفاعی مشخص، بر اساس قوانین مکانیکی و با جاذبه زمین به هدف برخورد می‌کند.
بر اساس تصاویر منتشرشده برخی منابع نظامی اعلام کردند که ایران از کلاهک‌های بارشی در این حمله استفاده کرده و گفته شده که این اولین بار است که ایران از کلاهک بارشی استفاده می‌کند. منظور از کلاهک بارشی این است که سر جنگی موشک به چند قطعه تقسیم شده و حالا هر از یک آن‌ها خود یک سر جنگی مجزا باشند که بتوانند به یک هدف اصابت کنند. از این قابلیت برای سردرگمی بیشتر سامانه‌های پدافندی استفاده می‌شود.
گنبد آهنین، فلاخن داود و پیکان
در برابر این سه نوع پرتابه نظامی ایران، اسرائیل یک سیستم دفاع هوایی سه لایه داشته است.
اگر خود را در سرزمین‌های اشغالی تصور کنید، لایه اولیه حفاظتی، سیستمی است به نام گنبد آهنین. حداقل ۱۰ عدد (واحد شمارش آن باتری است) سامانه گنبد آهنین در کل اسرائیل وجود دارد که هر کدام مجهز به یک یا چند راکت‌انداز ۲۰تایی از موشک‌های تامیر هستند. این سامانه یک سیستم فرماندهی و کنترل دارد که به سرعت محاسبه می‌کند که آیا پرتابه‌ای که وارد می‌شود، تهدیدی است یا احتمال دارد به منطقه‌ای خالی از سکنه برخورد کند. اگر موشک واقعاً تهدید باشد، گنبد آهنین موشک‌هایی را از زمین شلیک می‌کند تا آن را در هوا نابود کند.
اسرائیل این سیستم را برای نخستین بار در سال ۲۰۱۱ رونمایی کرد و در سال ۲۰۲۱ نیز آن را به روزرسانی کرد و مدعی است که تا ۹۰ درصد پرتابه‌های کوتاه برد از غزه در جریان جنگ‌های مختلف از سال ۲۰۱۴ تاکنون را رهگیری و سرنگون کرده است. این را باید البته گفت که همین ۱۰درصد نیز، شکستی برای اسرائیل در برابر گروه‌های کوچک نظامی غزه محسوب می‌شود که با امکاناتی بسیار ابتدایی اقدام به ساخت راکت و موشک می‌کنند و از این رو اسرائیل بعد از هفت اکتبر نیز درخواست‌هایی برای ارتقای سامانه خود داشته است.
گنبد آهنین مشکل بزرگ دیگری هم دارد و آن هم این است که موشک‌های آن به شدت گران‌قیمت است و این در حالی است که راکت‌هایی که مثلا مقاومت شلیک کرده، چندان قیمتی ندارند و به این ترتیب باید برای یک راکت بسیار ارزان، یک موشک بسیار گران را فدا کرد. ولی به هر حال اسرائیل این سیستم را در اختیار دارد و برای اهداف تا ۷۰ کیلومتر از آن استفاده می‌کند.
سامانه میان‌برد اسرائیل، فلاخن داود نام دارد (نام آن به روایت اشغالگران از سلاح داود در نبرد با جالوت گرفته شده است) که اسرائیل اهداف بین ۷۰ تا ۲۰۰کیلومتری را با آن دفع می‌کند. این سامانه در سال ۲۰۱۶ عملیاتی شده و موشک‌های بالستیک تاکتیکی، راکت‌های میان‌برد و دوربرد و موشک‌های کروز با آن رهگیری می‌شوند. اسرائیل این سامانه را جایگزین دو سامانه پدافندی آمریکایی هاوک و پاتریوت کرده است.
سامانه دوربرد اسرائیل، سامانه ختس یا پیکان یا آرو است که هدف آن رهگیری موشک‌های بالستیک در فضا یا خارج از جو زمین است. این سامانه از سال ۱۹۸۶ توسط اسرائیل طراحی شده و مجددا جایگزین نوعی از سامانه‌های پدافندی پاتریوت شده است. آمریکایی‌ها هم در طراحی و تولید این سامانه و هم در طراحی و تولید سامانه فلاخن داود با اسرائیل مشارکت داشتند. برد عملیاتی موشک‌های سامانه پیکان ۳ تا ۱۵۰ کیلومتر، سقف پروازشان ۱۰۰ کیلومتر و سرعتشان ۹ ماخ (۲۵۰۰ متر بر ثانیه) است. ادعا شده که این سیستم دفاع ضدهوایی امکان رهگیری موشک‌هایی با کلاهک هسته‌ای را هم دارد.
اف ۳۵
به‌جز این‌ها، اسرائیل از هواپیماهای اف ۳۵ نیز برای رهگیری و مقابله با پرتابه‌های نظامی ایران استفاده کرده است. اف ۳۵ در واقع پیشرفته‌ترین جنگنده جهان غرب است. یک جنگنده آمریکایی که مهم‌ترین ویژگی‌های متفاوت آن رادارگریزی و نیز نشست و برخاست عمودی (مانند هلیکوپتر) است. گفته شده که آمریکا برای تحقیق و توسعه و طراحی و ساخت این جنگنده نزدیک به هزار میلیارد دلار خرج کرده و این پرهزینه‌ترین پروژه نظامی تاریخ بوده است. در منطقه ما فقط اسرائیل این جنگنده را دارد و حتی ترکیه که عضو ناتو است و مدتی نیز شریک پروژه ساخت این جنگنده بوده، نتوانسته آمریکا را قانع کند که این جنگنده را در اختیارش بگذارد.
پایگاه نواتیم
در این نبرد هوایی که برخی آن را بی‌سابقه‌ترین حمله موشکی و پهپادی در برابر بی‌سابقه‌ترین ائتلاف نظامی پدافندی دست کم در خاورمیانه می‌دانند؛ یک نقطه در صحرای نقب، قطعا مورد هدف قرار گرفته و آن پایگاه نواتیم است.
۵۵ درصد از کل سرزمین‌های اشغالی را صحرای نقب یا نگب تشکیل می‌دهد. اگر می‌خواهید این اسم را به عربی بخوانید باید روی «ن» و «ق» فتحه بگذارید و اگر می‌خواهید آن را به عبری تلفظ کنید، باید زیر «ن» و «گ» کسره بگذارید و حتی در برخی گویش‌ها «ب» آخر نیز به «و» تبدیل می‌شود.
پایگاه نواتیم در ۱۵ کیلومتری شرق-جنوب شرقی شهر بئرشبع یا بئرالسبع واقع شده و یکی از بزرگترین پایگاه‌های هوایی در اسرائیل است. دیروز سرلشکر باقری گفت هواپیمای اف ۳۵ای که به کنسولگری ایران حمله کرده بود از این پایگاه بلند شده بود و به همین دلیل این پایگاه مورد اصابت واقع شده است.
اسرائیل ضربه به زیرساخت‌های پایگاه را تایید کرده؛ هرچند به طور طبیعی برای کم نشان دادن تاثیر حملات ایران آن را جزئی خوانده است ولی جالب است که این پایگاه که در فاصله اندکی از تاسیسات اتمی دیمونای اسرائیل هم قرار دارد؛ نتوانسته با سامانه‌های پدافندی مصون بماند و مورد اصابت موشک‌های ایران واقع شده است. در همان منطقه از سوی رسانه‌های ایرانی اصابت به فرودگاه رامون و از سوی واشنگتن‌پست اصابت به یک پایگاه هوایی دیگر در نزدیکی مرز مصر و نیز منطقه‌ای به نام آراد نیز گزارش شده است.
ارتفاعات جبل‌الشیخ
اما محل دیگر اصابت موشک‌ها به گفته سردار باقری، ارتفاعات جبل‌الشیخ بوده است. اسرائیلی‌ها به آن «عرمون» هم می‌گویند. بزرگترین، مهم‌ترین و مرتفع‌ترین (حدودا ۲هزار و ۵۰۰ متر) بخش از رشته‌کوهی در شرق لبنان که بین این کشور و سوریه امتداد دارد و اگر بخواهیم با مسامحه بگوییم همان بلندی‌های جولان است. بلندی‌هایی مشرف به سوریه و لبنان که بخش قابل توجهی از آن توسط اسرائیل اشغال شده و اسرائیل در آن‌جا پایگاه‌های اطلاعاتی دارد که به گفته سرلشکر باقری در هدایت اطلاعاتی حمله به کنسولگری ایران در دمشق نقش داشتند.
نوتام - کلیر
دست آخر باید به اصطلاحی اشاره کنیم که به استناد به آن دست کم تا صبح امروز فرودگاه‌های ایران در اقدامی احتیاطی بسته شده است. آن اصطلاح هم نوتام است. نوتام نوعی اخطاریه است خطاب به هواپیماها و همه افراد فعال در صنعت هوایی تا خلبانان با استناد به آن در مورد خطرات بالقوه که ممکن است در طول پرواز آن‌ها تاثیر داشته باشند اطلاع داده شوند.
این نوتام‌ها توسط سازمان‌های هواپیمایی کشوری و فرودگاه‌ها در هر کشور تهیه و به صورت عمومی منتشر می‌شوند و با استناد به آن‌ها است که به اصطلاح آسمان کلیر می‌شود یا از پرواز خالی می‌شود. البته در حال حاضر آسمان ایران کلیر نشده است و دست کم یک کریدور از مرکز ایران هست که پروازهای کشورهای جنوب ایران مثل امارات یا قطر که قصد دارند به شرق اروپا یا روسیه یا کشورهای آسیای‌مرکزی سفر کنند؛ از آن در حال استفاده هستند ولی آسمان غربی ایران در حال حاضر که این گزارش را می‌نویسیم به اصطلاح کلیر است.
