سولانا چیست و چرا به آن قاتل اتریوم می‌گویند؟
سولانا با تکیه بر معماری نوآورانه‌اش که سرعت بالا و هزینه ناچیز را فراهم می‌کند، به عنوان یک مدعی قدرتمند، مستقیماً سلطنت اتریوم در دنیای قراردادهای هوشمند را به چالش کشیده است.
اکوسیستم ارزهای دیجیتال هر روز شاهد طلوع یک نوآوری جدید است، اما کمتر ستاره‌ای توانسته مانند سولانا در این آسمان پرشتاب بدرخشد و نگاه‌ها را به خود خیره کند. این بلاک‌چین پرسرعت که با هدف رفع بزرگترین چالش‌های رقبای خود، به‌ویژه اتریوم، پا به میدان گذاشته، خیلی زود با لقبی جسورانه اما پرمعنا شناخته شد: «قاتل اتریوم». اما سولانا چیست و چه ویژگی‌هایی دارد که آن را به چنین مدعی قدرتمندی در برابر دومین ارز دیجیتال بزرگ جهان تبدیل کرده است؟
سولانا چیست؟ نگاهی به معماری یک غول نوظهور
سولانا یک پلتفرم بلاک‌چین عمومی و منبع‌باز است که برای پشتیبانی از قراردادهای هوشمند و ساخت اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (DApps) طراحی شده است. این پروژه که در سال ۲۰۲۰ توسط آناتولی یاکوونکو به صورت عمومی راه‌اندازی شد، با یک هدف اصلی به میدان آمد: حل سه‌گانه بلاک‌چین؛ یعنی دستیابی هم‌زمان به سرعت، امنیت و عدم تمرکز.
آنچه سولانا را از دیگر بلاک‌چین‌ها متمایز می‌کند، معماری منحصربه‌فرد و نوآورانه آن است. این شبکه به جای استفاده صرف از مکانیزم‌های اجماع متداول، از ترکیبی از چند فناوری کلیدی بهره می‌برد که مهم‌ترین آن، الگوریتم اثبات تاریخ (Proof of History) یا PoH) است.
اثبات تاریخ (PoH): ساعت جهانی بلاک‌چین
در بلاک‌چین‌های سنتی مانند بیت‌کوین و اتریوم، نودها (کامپیوترهای شبکه) باید برای تایید ترتیب زمانی تراکنش‌ها با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و به توافق برسند. این فرآیند زمان‌بر است و سرعت کلی شبکه را کاهش می‌دهد.
سولانا با معرفی اثبات تاریخ این مشکل را حل کرده است. PoH یک تابع تاخیر قابل تایید (Verifiable Delay Function) است که به زبان ساده، مانند یک ساعت رمزنگاری‌شده عمل می‌کند. این الگوریتم برای هر تراکنش یک مُهر زمانی (Timestamp) غیرقابل تغییر ایجاد می‌کند و یک زنجیره زمانی از رویدادها می‌سازد. به این ترتیب، تمام نودهای شبکه می‌توانند بدون نیاز به برقراری ارتباط مداوم با یکدیگر، بر سر ترتیب و زمان وقوع تراکنش‌ها به توافق برسند. این نوآوری به تنهایی نقش شگرفی در افزایش سرعت پردازش تراکنش‌ها در سولانا ایفا می‌کند.
در کنار اثبات تاریخ، سولانا از مکانیزم اجماع اثبات سهام (Proof of Stake) یا PoS نیز برای تامین امنیت شبکه بهره می‌برد. ترکیب این دو فناوری به سولانا اجازه می‌دهد تا به سرعتی خیره‌کننده دست یابد.
چرا سولانا «قاتل اتریوم» نام گرفت؟
لقب «قاتل اتریوم» به پروژه‌هایی اطلاق می‌شود که پتانسیل به چالش کشیدن جایگاه مسلط اتریوم در دنیای اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز و قراردادهای هوشمند را دارند. سولانا به سه دلیل اصلی این عنوان را از آن خود کرده است:
۱. سرعت تراکنش (TPS):
بزرگترین مزیت سولانا در برابر اتریوم، توان عملیاتی آن است. در حالی که اتریوم (حتی پس از به‌روزرسانی‌های اخیر) قادر به پردازش حدود ۱۵ تا ۳۰ تراکنش در ثانیه (TPS) است، سولانا به صورت تئوری می‌تواند بیش از ۶۵,۰۰۰ تراکنش در ثانیه را پردازش کند. این سرعت بالا، سولانا را به گزینه‌ای ایده‌آل برای اپلیکیشن‌هایی با حجم تراکنش بالا مانند صرافی‌های غیرمتمرکز، بازی‌های بلاک‌چینی و بازارهای NFT تبدیل کرده است.
۲. هزینه تراکنش (Gas Fee):
یکی از انتقادات همیشگی به شبکه اتریوم، هزینه‌های بالای تراکنش یا گس فی (Gas Fee) است که در زمان شلوغی شبکه می‌تواند به ده‌ها یا حتی صدها دلار برسد. این موضوع استفاده از اپلیکیشن‌های مبتنی بر اتریوم را برای کاربران عادی پرهزینه می‌کند. در مقابل، هزینه تراکنش در شبکه سولانا به شکل چشمگیری پایین و معمولا کمتر از یک سنت است. این مزیت، سولانا را به بستری بسیار جذاب‌تر برای توسعه‌دهندگان و کاربران، به‌ویژه در حوزه پرداخت‌های درون‌برنامه‌ای تبدیل می‌کند.
۳. مقیاس‌پذیری (Scalability):
معماری سولانا از ابتدا برای مقیاس‌پذیری طراحی شده است. فناوری‌هایی مانند Sealevel به این شبکه اجازه می‌دهند تا قراردادهای هوشمند را به صورت موازی اجرا کند، در حالی که اتریوم تراکنش‌ها را به صورت متوالی پردازش می‌کند. این قابلیت پردازش موازی، توانایی شبکه برای مدیریت حجم فزاینده‌ای از فعالیت‌ها را بدون کاهش سرعت تضمین می‌کند.
یک نبرد نابرابر یا رقابتی سازنده؟
با وجود تمام برتری‌های فنی، مسیر سولانا برای کنار زدن اتریوم هموار نیست. اتریوم از اثر شبکه‌ای (Network Effect) قدرتمندی برخوردار است؛ یعنی دارای بزرگترین اکوسیستم از توسعه‌دهندگان، اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز، کاربران و بیشترین حجم از ارزش قفل‌شده (TVL) در حوزه دیفای (DeFi) است. امنیت و عدم تمرکز اتریوم نیز پس از سال‌ها فعالیت در مقیاس وسیع، به اثبات رسیده است.
در مقابل، سولانا با چالش‌هایی نیز روبرو بوده است. این شبکه در گذشته چندین بار دچار قطعی و اختلال در عملکرد شده که نگرانی‌هایی را در مورد ثبات و میزان عدم تمرکز آن ایجاد کرده است. منتقدان معتقدند که سخت‌افزار مورد نیاز برای تبدیل شدن به یک نود اعتبارسنج (Validator) در شبکه سولانا گران‌تر است که این امر می‌تواند به تمرکز بیشتر در شبکه منجر شود.
با این حال، اکوسیستم سولانا با سرعتی چشمگیر در حال رشد است و پروژه‌های موفقی در حوزه‌های مختلف از دیفای گرفته تا NFT و Web3 را میزبانی می‌کند. در نهایت، شاید بهتر باشد به جای نگاه «قاتل و مقتول»، این دو پلتفرم را رقبایی دید که با نوآوری‌های خود، کل فضای بلاک‌چین را به پیش می‌رانند. اتریوم با راه‌حل‌های لایه دوم و به‌روزرسانی‌های خود در تلاش برای بهبود مقیاس‌پذیری است و سولانا نیز برای افزایش ثبات و عدم تمرکز خود می‌کوشد. آینده دنیای دیجیتال احتمالا یک جهان چند زنجیره‌ای (Multi-chain) خواهد بود که در آن، سولانا و اتریوم هر دو نقشی کلیدی ایفا خواهند کرد.
