مقصد: مدار ژئو | چرا ماهواره‌ها می‌میرند؟
از سال ۸۷ که ماهواره امید پرتاب شد تاکنون بیش از ۲۵ ماهواره ایرانی در مدار قرار گرفته‌اند
هفت صبح، مرضیه موسوی| سازمان فضایی ایران از شروع پرتاب‌های جدید ماهواره‌ای در سال‌های آینده خبر داده و نزدیک‌ترین مقصد را «مدار ژئو» درنظر گرفته است؛ جایی در ۳۶ هزار کیلومتری سطح زمین که قرار است ماهواره ایرانی تا سال ۱۴۰۵ به آن برسد. تصاحب مدارهای مختلف برای استفاده از فناوری‌های مخابراتی یکی از دلایل رقابت کشورها برای پرتاب موفق ماهواره به فضا است.
به گفته «دکتر حسن سالاریه» رئیس سازمان فضایی ایران، از سال ۸۷ که ماهواره امید پرتاب شد تاکنون ماهواره‌های متعدد ساخت ایران، در مدار قرار گرفته است: «برخی از این ماهواره‌ها عمر کاری‌شان به پایان رسیده و برخی هم چون عمر مداری آنها هم خاتمه یافته است، به جو بازگشته‌اند. بر این اساس تاکنون بیش از ۲۵ ماهواره ایرانی در مدار قرار گرفته‌اند.» به بهانه اعلام خبر ارسال جدیدترین ماهواره ایرانی به مدار ژئو، مروری داریم به پیشینه ماهواره‌های ایرانی که به فضا ارسال شدند.
سینا در فضا دور باطل می‌زند
سینا ۱، نام اولین ماهواره‌ای است که به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری توسط یک شرکت روسی ساخته و به فضا پرتاب شد. این ماهواره تحقیقاتی عمری ۳ ساله داشت و اکنون بیش از ۲۰ سال است که در مدار ژئو قرار دارد؛ یعنی عمر سینا۱ سال‌هاست به پایان رسیده و این ماهواره غیر فعال، مدت‌هاست در مدار خود در فضا دور باطل می‌زند.
عمر کوتاه امید
سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب بود که اولین ماهواره ساخت ایران و دومین ماهواره به نام ایران، پا به فضا گذاشت؛ ماهواره امید که ساخت آن بیش از ۲ سال طول کشید. قرار گرفتن این ماهواره در مدار واکنش‌های زیادی در سطح ملی و بین‌المللی در پی داشت که در نهایت تایید ناسا برای موفقیت این پرواز به برخی شایعات مربوط به آن پایان داد. امید در هر ۲۴ ساعت، ۱۵ بار دور زمین می‌چرخید و تا ارتفاع ۳۷۷ کیلومتری، در داخل جو زمین قرار داشت. این ماهواره عمر کوتاهی داشت و پس از ۸۲ روز چرخش در مدار زمین، در اردیبهشت ۱۳۸۸ در اقیانوس آرام سقوط کرد. دلیل سقوط این ماهواره قرار داشتن در ارتفاع نسبتا پایین بود و در نهایت بر اثر اصطکاک با جو زمین انرژی خود را از دست داد.
از سرنوشت مصباح خبری در دست نیست
ماهواره «مصباح ۱» اولین پروژه ساخت ماهواره در ایران بود که پیش از انقلاب به نام ماهواره زهره نامگذاری شده بود. ساخت این ماهواره بیش از ۱۸ سال بعد از انقلاب متوقف شد و در نهایت بعد از ساخته شدن هم، هرگز به فضا پرتاب نشد. فاصله ساخت تا آمادگی برای پرتاب ماهواره مصباح ۲ نیز آنقدر طولانی شد که طبق اعلام سازمان فضایی ایران برای بازبینی و پرتاب نیاز به هزینه زیادی داشت و در نتیجه این ماهواره هم شانسی برای پرتاب پیدا نکرد.
طلوع ۱ تا ۴
«طلوع» نسل تازه‌ای از ماهواره‌های ایرانی بود که در سال ۱۳۹۴ ساخته شد. این ماهواره قرار بود ماموریت‌های مختلفی از جمله تصویربرداری هوایی، پایش‌های محیط زیستی، کمک به اکتشاف معادن و پیش‌بینی حوادث طبیعی را به سرانجام برساند. طلوع ۱ در سال ۱۳۹۶ پرتاب ناموفقی داشت اما این تجربه منجر به ساخت ماهواره طلوع ۲ و ۳ شد. آخرین خبرها درباره ماهواره طلوع3، از آمادگی آن برای پرتاب در سال جاری می‌گویند. همچنین ساخت طلوع ۴ که نسخه‌ای بهبودیافته این ماهواره است به زودی به پایان می‌رسد.
همه ماهواره‌های ایران
رصد، نوید، فجر، ناهید، پیام، ظفر، نور، مبین، خیام، ثریا، مهدا، کیهان، هاتف، پارس، چمران، کوثر، هدهد، فخر و ناوک نام‌های دیگر ماهواره‌هایی هستند که در سالیان گذشته توسط ایران ساخته و به فضا پرتاب شدند. برخی از این ماهواره‌ها پرتاب ناموفقی را تجربه کرده و برخی دیگر با موفقیت در مدار قرار گرفتند. طبیعی است که با توجه به سرعت رشد علم و تکنولوژی، هرچه به سال‌های اخیر نزدیک‌تر می‌شویم سرعت ساخت این ماهواره‌ها هم بیشتر شود. علاوه بر فهرست حدود ۳۰ ماهواره‌ای که یاد شد، نهادها و دانشگاه‌ها و شرکت‌های مختلف ایرانی در حال ساخت نسل‌های جدیدی از ماهواره‌ها هستند تا سهم بیشتری از فضا را از آن خود کنند و از فرصت‌هایی که این ماهواره‌ها در اختیارشان می‌گذارد، بهره ببرند.
حاشیه‌های فضایی و ماهواره‌ای / ماهواره امید، پشت اسکناس ۵۰۰ تومانی
سال ۱۳۸۸ پای ماهواره امید به پشت اسکناس‌های ۵۰۰ تومانی باز شد تا یاد و خاطره این افتخار را در ذهن‌ها ماندگار کند. گرچه سرعت تورم فرصت زیادی به این طرح برای ماندگار شدن در ذهن نسل‌های بتا و نسل زد نگذاشت و این اسکناس‌ها را به طور غیررسمی از بازار خارج کرد.
میمون‌های فضایی
فرستادن میمون به فضا، یکی از راه‌هایی است که انسان برای بررسی اثرات خروج از جو و ورود به فضا در پیش گرفته. ایران در سال ۱۳۹۲، در فاصله چند ماه دو میمون را به وسیله موشک به فضا فرستاد. تصاویر این مسافران فضا در رسانه‌های ایران در آن زمان سر و صدای زیادی به پا کرد. پیشگام و فرگام، نام این دو موشک بود.
ایران در جمع نخستین‌ها
ایران پس از کشورهای شوروی، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، ژاپن، چین، بریتانیا، هند و رژیم اشغالگر اسرائیل، نهمین کشوری است که موفق به پرتاب ماهواره مستقل به فضا شده است. فاصله بین اولین پرتاب موفق ماهواره در جهان که توسط شوروی انجام شد، تا پرتاب ماهواره امید، ۵۲ سال بود.
چرا ماهواره‌ها می‌میرند؟
ماهواره‌ها عمر مفید متفاوتی دارند که از چند ماه تا چند سال متغیر است و مهمترین عامل تعیین‌کننده این طول عمر، سوخت ماهواره است. برخی از ماهواره‌ها مرگ طبیعی دارند و بعد از پایان سوختشان، دیگر فعال نیستند. در چنین شرایطی ممکن است ماهواره‌ها برای سال‌های طولانی در مدار خود بمانند و همچنان بی‌هدف و سرگردان در فضا حرکت کنند یا سقوط کنند. اخلال در عملکرد ماهواره، برخورد با زباله‌های فضایی، عدم موفقیت در پرتاب ماهواره و ... از دیگر دلایل مرگ یک ماهواره است.
گورستان ماهواره‌ها
مطالعه اخیر آژانس فضای اروپا نشان می‌دهد، سالانه حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ ماهواره وارد جو زمین می‌شوند. این بدین معناست که ماهواره‌ها حجم بالایی از اجرام سنگین و حتی مواد رادیواکتیوی را وارد فضا می‌کنند. قطعات متلاشی شده یک ماهواره می‌تواند با سرعت بالایی در فضا سرگردان باشد و برخورد این قطعات با دیگر ماهواره‌ها و تجهیزات فضایی، آسیب و خسارت‌های زیادی به بار می‌آورد. مهندسان برای خارج کردن ماهواره‌های مرده از مدار و تمیز نگه داشتن مدار، ماهواره‌هایی که در مدارهای بالا قرار دارند به سمت بالاترین مدار زمین که به مدار گورستان شهرت دارند هدایت می‌شوند.
ماهواره‌هایی که در مدارهای پایین‌تر قرار دارند، توسط مهندسان طوری طراحی می‌شوند که پس از مرگ یا در صورت سقوط در نقاط خالی از سکنه کره زمین سقوط کنند؛ جایی در اقیانوس آرام که دورترین نقطه از هر تمدن انسانی در کره زمین است و به «نقطه نمو» شهرت دارد. طبق مطالعات انجام شده در سال ۲۰۱۹، از سال ۱۹۷۱ تا این سال بیش از ۲۶۳ قطعه زباله فضایی در این منطقه غرق شده است.
«ظفر» و «پایا» امسال پرتاب می‌شوند
دکتر حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی ایران: برخی از ماهواره‌هایی که در دو سال گذشته رونمایی شد، پرتاب شدند و برخی دیگر از آنها آماده پرتاب هستند. برای سال ۱۴۰۴ پرتاب ماهواره ناهید-۲ را در دستور کار داریم. پرتاب‌های منظومه شهید سلیمانی با نمونه‌های اصلی در سال جاری شروع می‌شود. علاوه بر آن پرتاب ماهواره‌های «ظفر» و «پایا» را خواهیم داشت. این دو ماهواره باید در سال گذشته ۱۴۰۳ باید پرتاب می‌شد که با توجه به تاخیری که در برنامه پرتاب‌رخ داد، تزریق این دو ماهواره به مدار به سال جاری منتقل شد.
توان ۹۰ درصدی کشور در تولید زیرسیستم‌های فضایی
وحید یزدانیان، رئیس پژوهشگاه فضایی ایران: اینکه ما بگوییم تحریم روی صنعت فضایی اثری نگذاشته اشتباه است. تحریم موضوعی جدی بوده و کار ما را سخت کرده است. در سال‌های گذشته ما ناچار بودیم به سمت توسعه دانش بومی در این زمینه حرکت کنیم. الان بیش از ۹۰درصد تجهیزات ماهواره که زیرسیستم‌های ماهواره هستند، داخل کشور تولید می‌شوند. دانش آن ۱۰ تا ۱۵ درصدی که از خارج تامین می‌شوند هم داخل کشور وجود دارد و ما به‌عنوان پشتیبان از آنها استفاده می‌کنیم.
منظومه‌سازی در دستور کار است
دکتر محرم غیاثوند، رئیس گروه فضایی صاایران: با هماهنگی میان وزارت دفاع، مجموعه‌های خصوصی و دیگر دستگاه‌های مرتبط، تلاش شده است تا بخش خصوصی به‌طور موثر در حوزه صنعتی‌سازی فضایی به کار گرفته شود. نخستین گام در این مسیر با منظومه ماهواره‌ای شهید سلیمانی برداشته شده و حدود یک سال و نیم است که این پروژه در حال اجراست. نخست، باید توانایی منظومه‌سازی ایجاد شود. دوم، محموله‌هایی توسعه یابند که خدمات کاربردی ارائه دهند، از جمله تصویربرداری با دقت زیر یک متر، ارتباطات مخابراتی باند باریک و اینترنت اشیا. سومین محور نیز توسعه بازار است، چرا که اقتصاد فضا باید فعال شود تا از محل درآمدها، روند توسعه صنعتی نیز تداوم یابد.
