چراغ کسب و کارهای کوچک کورسو می‌زند
شاهراه اقتصاد دیجیتال، زیر فشار ناپایداری و محدودیت‌ها
هفت صبح، پیام عابدی| اینترنت، ستون فقرات اقتصاد دیجیتال، برای کسب‌وکارهای کوچک در ایران به چالشی غیرقابل پیش‌بینی تبدیل شده است. در دنیایی که فروش آنلاین، آموزش مجازی و خدمات دیجیتال به سرعت رشد می‌کنند، ناپایداری‌های گاه‌وبیگاه اینترنت می‌توانند یک کسب‌وکار را به مرز توقف بکشانند.
پروتکل‌های مدرنی مانند HTTP/3 و IPv6 که قرار بود سرعت و امنیت را به ارمغان بیاورند، گاهی به دلیل مشکلات زیرساختی یا محدودیت‌های سیاستی، خود به عاملی برای اختلال تبدیل می‌شوند. این قطعی‌های بی‌هشدار، فروش را متوقف می‌کنند، اعتماد مشتریان را خدشه‌دار می‌کنند و کسب‌وکارهای کوچک را در تنگنا قرار می‌دهند.
این گزارش، روایت صاحبان کسب‌وکارهای کوچک است که هر روز با این ناپایداری‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند. از فروشندگان آنلاین تا تولیدکنندگان محتوای آموزشی، همه درگیر این چالش‌اند. با بررسی دلایل فنی، سیاستی و تأثیرات اقتصادی این اختلالات، این گزارش به دنبال پاسخی برای این پرسش است: چگونه می‌توان در این شهر دیجیتال نیمه‌روشن، مسیرهای پایداری برای کسب‌وکارها ساخت؟
چالش اینترنت در ایران: ریشه‌های ناپایداری
ایران، با جمعیتی بیش از 85 میلیون نفر، یکی از بالاترین نرخ‌های نفوذ اینترنت در منطقه را دارد. طبق گزارش Speedtest در سال 2024، بیش از 70 درصد ایرانیان به اینترنت دسترسی دارند اما کیفیت و پایداری آن همچنان چالش‌برانگیز است. اختلالات اینترنتی در ایران ریشه در چند عامل دارد: زیرساخت‌های قدیمی، محدودیت‌های سیاستی مانند فیلترینگ، تحریم‌های بین‌المللی که دسترسی به تجهیزات پیشرفته را محدود کرده و ناسازگاری برخی اپراتورها با پروتکل‌های جدید مانند HTTP/3 و IPv6.
HTTP/3 ، نسخه پیشرفته پروتکل HTTP، با استفاده از فناوری QUIC، سرعت بارگذاری صفحات وب و امنیت را بهبود می‌بخشد. IPv6 نیز با ارائه آدرس‌های بیشتر، قرار است از ازدحام شبکه جلوگیری کند. اما در عمل، ناسازگاری زیرساخت‌ها و تفاوت عملکرد اپراتورها باعث شده این پروتکل‌ها گاهی به جای حل مشکل، خود به عاملی برای قطعی تبدیل شوند.
گزارش‌های کاربران در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که از ابتدای سال 1404، این اختلالات در برخی اپراتورها شدت بیشتری یافته است. این ناپایداری‌ها، به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک که به اینترنت وابسته‌اند، به معنای از دست دادن فرصت‌های فروش، افزایش هزینه‌ها و کاهش اعتماد مشتریان است.
صدای کسب‌وکارها: روایت‌هایی از دل قطعی‌ها
سارا، 28ساله از آپارتمان کوچکی در تهران یک فروشگاه آنلاین لباس دست‌دوز را اداره می‌کند. او می‌گوید: «صبح‌ها که سایت را چک می‌کنم، گاهی صفحه اصلاً بارگذاری نمی‌شود. مشتری‌ها پیام می‌دهند که چرا سبد خریدشان خالی شده یا عکس‌ها لود نمی‌شوند.
یک‌بار به دلیل قطعی چهارساعته، 10 سفارش را از دست دادیم.» سارا توضیح می‌دهد که این قطعی‌ها نه‌تنها فروش را متوقف می‌کنند، بلکه باعث می‌شوند مشتریان فکر کنند کسب‌وکار او غیرحرفه‌ای است. «مشتری‌ها اینطوری اعتمادشان را از دست می‌دهند و فکر می‌کنند کلاهبرداری است. برای همین می‌روند و دیگر بر نمی‌گردند.»
در شیراز، علی، 32ساله، یک کارگاه آموزشی آنلاین برای کودکان راه‌اندازی کرده است. او می‌گوید: «وقتی ویدیوهای آموزشی وسط بارگذاری گیر می‌کنند، والدین تماس می‌گیرند و می‌پرسند چرا کلاس قطع شده. نمی‌توانم به آنها بگویم مشکل از پروتکل HTTP/3 یا IPv6 است، چون خودم هم دقیق نمی‌دانم اینها چیست!» او اخیراً به دلیل شکایت والدین، مجبور شده تخفیف‌هایی ارائه دهد تا مشتریانش را حفظ کند.
مینا، مدیر یک استارتاپ خدمات مشاوره آنلاین در مشهد، داستان مشابهی دارد: «ما نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم چه زمانی اینترنت قطع می‌شود. یک روز وسط جلسه آنلاین با مشتری، ارتباط قطع شد و مشتری فکر کرد ما جلسه را ترک کردیم. این اتفاق‌ها باعث شده برخی مشتریان دیگر برنگردند.»
این داستان‌ها تنها بخشی از مشکلات هستند. طبق گزارش‌های کاربران در شبکه‌های اجتماعی، قطعی‌ها در اپراتورهای مختلف رفتار متفاوتی دارند. یکی از کاربران در توییتر نوشته: «با یک اپراتور سایت‌ها سریع باز می‌شوند اما با اپراتور دیگر همان لحظه همه‌چیز متوقف است.» این تفاوت‌ها نشان‌دهنده ناهماهنگی در زیرساخت‌ها و اجرای پروتکل‌هاست.
چرا پروتکل‌ها ناکام می‌مانند؟
چرا پروتکل‌های پیشرفته‌ای مانند HTTP/3 و IPv6، که قرار بود اینترنت را بهبود ببخشند، گاهی به مشکل تبدیل می‌شوند؟ به گفته احمد، یک کارشناس شبکه در تهران، «بسیاری از اپراتورهای ایرانی هنوز زیرساختهایشان را برای پشتیبانی کامل از IPv6 به‌روزرسانی نکرده‌اند. این باعث می‌شود برخی مسیرهای اینترنتی به بن‌بست برسند.» او اضافه می‌کند که HTTP/3 به دلیل وابستگی به پروتکل QUIC، در شبکه‌هایی که فیلترینگ یا محدودیت ترافیک اعمال می‌شود، گاهی مسدود یا کند می‌شود.
از منظر سیاستی، فیلترینگ گسترده در ایران یکی از عوامل اصلی است. طبق گزارش ابرآروان در سال 1403، بیش از 40 درصد ترافیک اینترنت ایران تحت تأثیر محدودیت‌های سیاستی قرار دارد. این محدودیت‌ها، همراه با تحریم‌هایی که دسترسی به سرورها و تجهیزات مدرن را دشوار کرده، باعث شده اپراتورها نتوانند زیرساختهایشان را هماهنگ کنند.
یک نماینده از یکی از اپراتورهای بزرگ (که نخواست نامش فاش شود) می‌گوید: «ما تلاش می‌کنیم پروتکل‌های جدید را پیاده‌سازی کنیم اما ناسازگاری تجهیزات قدیمی و فشارهای نظارتی کار را سخت کرده است.» این ناهماهنگی‌ها باعث می‌شود تجربه کاربران در اپراتورهای مختلف متفاوت باشد. برای مثال، در حالی که یک اپراتور ممکن است IPv6 را به‌خوبی پشتیبانی کند، دیگری به دلیل قدیمی بودن سرورها، اتصال را قطع می‌کند.
هزینه‌های پنهان ناپایداری اینترنت
ناپایداری اینترنت تأثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد دیجیتال ایران دارد. طبق گزارش انجمن تجارت الکترونیک ایران در سال 1404، حدود 70 درصد کسب‌وکارهای کوچک آنلاین در ایران به اینترنت پرسرعت وابسته‌اند. قطعی‌های مکرر، فروش این کسب‌وکارها را تا 30 درصد کاهش داده و هزینه‌های عملیاتی (مثل ثبت دستی سفارش‌ها یا جبران خسارت مشتریان) را افزایش داده است.
از منظر اجتماعی، این اختلالات اعتماد عمومی به پلتفرم‌های دیجیتال را کاهش داده است. یک مشتری در تهران می‌گوید: «وقتی سایتی قطع می‌شود، فکر می‌کنم مشکل از فروشنده است و دیگر از آنجا خرید نمی‌کنم.» این بی‌اعتمادی به کاهش فروش و حتی مهاجرت برخی کسب‌وکارها به پلتفرم‌های خارجی منجر شده است.
از نظر روانی، صاحبان کسب‌وکارها تحت فشار دائمی هستند. سارا می‌گوید: «هر روز صبح با استرس سایت را چک می‌کنم، چون نمی‌دانم امروز اینترنت کار می‌کند یا نه.» این فشارها به کاهش انگیزه کارآفرینان جوان منجر شده و برخی را به فکر تغییر شغل انداخته است.
در سطح کلان، این ناپایداری‌ها مانع رشد اقتصاد دیجیتال ایران می‌شوند. در حالی که کشورهای همسایه مانند ترکیه و امارات در حال سرمایه‌گذاری روی زیرساخت‌های 5G هستند، ایران همچنان با مشکلات پایه‌ای اینترنت دست‌وپنجه نرم می‌کند.
راهکارها: در جست‌وجوی پایداری
کسب‌وکارهای کوچک برای مقابله با این چالش‌ها راهکارهایی خلاقانه یافته‌اند. برخی مانند سارا، از سرورهای ابری خارجی استفاده می‌کنند تا وابستگی به اپراتورهای داخلی را کاهش دهند. دیگران، مثل علی، به مشتریان آموزش داده‌اند که از اپلیکیشن‌های آفلاین برای دسترسی به محتوا استفاده کنند.
از منظر سیاستی، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که دولت و اپراتورها روی به‌روزرسانی زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کنند. یک راهکار عملی، ایجاد شفافیت در عملکرد اپراتورهاست تا کاربران بدانند کدام اپراتور پایداری بیشتری دارد. همچنین، کاهش محدودیت‌های فیلترینگ می‌تواند فشار روی پروتکل‌هایی مثل HTTP/3 را کم کند.
برخی استارتاپ‌ها نیز به استفاده از فناوری‌های جایگزین روی آورده‌اند. برای مثال، یک استارتاپ در اصفهان از پروتکل‌های قدیمی‌تر اما پایدارتر مانند HTTP/2 استفاده می‌کند تا از قطعی‌های HTTP/3 در امان باشد. با وجود این چالش‌ها، امیدهایی نیز وجود دارد. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که برخی اپراتورها در حال آزمایش شبکه‌های 5G هستند که می‌تواند پایداری را بهبود ببخشد. همچنین، فشار عمومی و فعالان کسب‌وکار ممکن است دولت را به سمت اصلاح زیرساخت‌ها سوق دهد.
اینترنت در ایران که باید جاده‌ای روان برای کسب‌وکارهای کوچک باشد، گاهی به مسیری پر از دست‌انداز تبدیل می‌شود. اختلالات پروتکل‌های HTTP/3 و IPv6، همراه با محدودیت‌های سیاستی و زیرساختی، فروشندگان، استارتاپ‌ها و تولیدکنندگان محتوا را در تنگنا قرار داده است. این قطعی‌ها نه‌تنها فروش را کاهش می‌دهند، بلکه اعتماد مشتریان و انگیزه کارآفرینان را تهدید می‌کنند.
با این حال، خلاقیت کسب‌وکارها و تلاش برای بهبود زیرساخت‌ها، امیدی به آینده‌ای پایدارتر ایجاد کرده است. برای تحقق این آینده، نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، شفافیت اپراتورها و کاهش محدودیت‌هاست. تا آن زمان، کسب‌وکارهای کوچک با تلاش و صبر، در این شهر دیجیتال نیمه‌روشن به مسیر خود ادامه می‌دهند، با امید به روزی که هیچ مشتری‌ای در میانه راه گم نشود.
