ماینرهای غیرمجاز، کابوس صنعت و مردم
تا زمانی‌که صدها هزار دستگاه همچنان پنهان‌اند، برق پایدار برای مردم، رویایی دور باقی می‌ماند
هفت صبح| در گرمای طاقت‌فرسای تابستان وقتی برق می‌رود و چراغ خانه و کارخانه خاموش می‌شود، آب از دسترس خارج می‌شود و کولرها از کار می‌افتند و کارگاه‌ها در تاریکی فرو می‌روند، انگشت اتهام به سمت دزدان خاموش برق نشانه می‌رود؛ ماینرهای غیرمجاز.
این دستگاه‌های کوچک اما پرمصرف، که در سایه‌ها پنهان شده‌اند نه‌فقط شبکه برق را زیر فشار می‌برند، بلکه زندگی کارگران، کشاورزان و بیماران را مختل کرده‌اند. تصور کنید خانواده‌ای که در گرمای ۵۰ درجه جنوب، بدون برق به دنبال راهی برای خنک ماندن است، یا کارگری که به‌خاطر تعطیلی کارخانه، حقوقش به خطر افتاده است و نگران تامین معاش است چه حالی می‌تواند داشته باشد وقتی بفهمد عده‌ای با سودجویی برق می‌دزدند.
ماینرهای غیرمجاز، با مصرف برقی برابر با چند استان، مسئول حدود ۲۰درصد از ناترازی انرژی کشورند. این دستگاه‌ها که گاهی در انبارهای مخفی یا حتی خانه‌های اجاره‌ای کار می‌کنند، سالانه میلیاردها تومان خسارت به شبکه برق وارد می‌کنند و آینده صنعت و معیشت مردم را به خطر می‌اندازند.
اما مگر این ماینردارها کیستند که شناسایی آن‌ها این‌قدر مشکل است؟ چرا با وجود کشف صدها هزار دستگاه، هنوز شبکه برق زیر بار این دزدی پنهان کمر خم کرده است؟ گزارش‌ها نشان می‌دهد که از انبارهای مرزی تا شهرهای مرکزی، ماینرها مثل سایه‌ای نامرئی عمل می‌کنند، اما تلاش‌های جدید برای کشف آن‌ها، از گزارش‌های مردمی تا برخوردهای قضایی، همچنان بی‌اثر باقی مانده است و تا وقتی این دستگاه‌ها در گوشه‌های پنهان کار می‌کنند، برق پایدار برای مردم همچنان یک آرزوست.
دزدان برق در کمین شبکه
تابستان امسال، وقتی صدای دستگاه‌ها در کارخانه‌های حاشیه شهر خاموش شد و کارگران با چهره‌هایی نگران کنار در ایستادند، با خود حساب می‌کردند از اضافه کاری خبری نیست و کارفرما به فکر تعدیل نیرو بود. کارگری که قرار است یکسال کار کند در اثر بی‌برقی کار نمی‌کند چرا باید این همه کارگر داشته باشم.
خاموشی‌های بی‌برنامه، نه‌فقط تولید را متوقف کرده، بلکه معیشت هزاران نفر را به خطر انداخته است. در این میان، ماینرهای غیرمجاز که به گفته عباس علی‌آبادی، وزیر نیرو، مانند دزدان برق عمل می‌کنند، نقش بزرگی در این بحران دارند. هر دستگاه ماینر، با مصرفی برابر یک کولر گازی که ۲۴ ساعته کار می‌کند، حدود ۲ کیلووات برق می‌بلعد.
سال گذشته، کشف ۲۲۰ هزار دستگاه نشان داد که این دزدان خاموش، حدود ۱۰۰۰ مگاوات از برق کشور را به خود اختصاص داده‌اند. برآوردهای جدیدتر از محمد اله‌داد، معاون شرکت توانیر، حتی تکان‌دهنده‌تر است. او می‌گوید ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار دستگاه غیرمجاز، معادل ۱۷۸۰ تا ۲۵۰۰ مگاوات، یعنی پنج درصد کل مصرف برق کشور و بیست درصد ناترازی انرژی را به خود اختصاص داده‌اند.
چرا شناسایی ماینرها سخت است؟
مگر این ماینردارها کیستند که شناسایی آن‌ها این‌قدر مشکل است؟ این سوالی است که ذهن بسیاری از مردم و حتی نمایندگان مجلس را به خود مشغول کرده. محمدرضا صباغیان بافقی، عضو کمیسیون امور داخلی مجلس، با انتقاد از قطعی‌های مکرر برق، از وزارت نیرو پرسیده که چرا این دستگاه‌ها همچنان برق کشور را می‌بلعند. پاسخ در مخفی‌کاری این فعالیت یا در ویژه‌خواری‌ها نهفته است.
ماینرها اغلب در انبارهای دورافتاده، زیرزمین‌ها یا حتی خانه‌های اجاره‌ای پنهان می‌شوند. یاسر سوادکوهی، از ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، می‌گوید که بسیاری از این دستگاه‌ها به‌صورت قاچاق وارد کشور شده و بدون ثبت در سامانه جامع تجارت یا دریافت کد رهگیری فعالیت می‌کنند. این یعنی نه‌فقط برق یارانه‌ای را مصرف می‌کنند، بلکه به شبکه خسارت می‌زنند و مالکان این اماکن، حتی اگر اجاره‌ای باشند، مسئول جبران خسارت‌اند.
کشفیات بیشتر، اثر کمتر
تلاش‌ها برای مقابله با این بحران بی‌ثمر نبوده است. سوادکوهی گزارش می‌دهد که در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، کشف دستگاه‌های ماینر غیرمجاز نسبت به سال گذشته ۵ برابر شده و بیش از ۱۵ هزار دستگاه در ۱۳۰۰ پرونده توقیف شده‌اند. ارزش این پرونده‌ها بیش از ۱.۵ هزار میلیارد تومان است. استان‌های آذربایجان شرقی، بوشهر، خوزستان و فارس بیشترین درگیری را با این معضل داشته‌اند.
گزارش‌های مردمی از طریق سامانه که به‌صورت محرمانه ثبت می‌شوند، نقش بزرگی در این کشفیات داشته‌اند. علاوه بر این، صفحات تبلیغاتی فروش ماینر در شبکه‌های اجتماعی شناسایی و با هماهنگی دادستانی کل کشور مسدود می‌شوند. اما با وجود این پیشرفت‌ها، هنوز ۸۰۰ تا ۹۰۰ هزار دستگاه فعال‌اند که شبکه را تحت فشار نگه داشته‌اند و به نظر می‌رسد حتی با رشد کشفیات تاثیری بر میزان کاهش مصرف برق دیده نمی‌شود.
پیامدهای سنگین برای صنعت و مردم
ماینرهای غیرمجاز فقط برق را هدر نمی‌دهند؛ آن‌ها زندگی را مختل می‌کنند. اله‌داد توضیح می‌دهد که مصرف ۲۰۰۰ مگاواتی این دستگاه‌ها، معادل نیاز چند استان در روزهای گرم است. این یعنی در گرمای ۵۰ درجه جنوب، بیمارستان‌ها، خانه‌ها و کارخانه‌ها از برق محروم می‌شوند.
کشاورزان، کارگران و بیماران، قربانیان اصلی این ناترازی‌اند. وقتی برق قطع می‌شود، کارخانه‌ها تعطیل می‌شوند، کارگران بیکار می‌مانند و سلامت بیماران در بیمارستان‌ها به خطر می‌افتد. صباغیان با اشاره به نارضایتی گسترده مردم، از رئیس‌جمهور و وزیر نیرو خواسته تا پاسخی روشن بدهند. اما پاسخ چیست؟ به گفته وزیر نیرو، ماینینگ غیرمجاز یک «دزدی زشت» است که باید با جدیت با آن مقابله کرد.
راهکارهای قانونی و پیشنهادهای عملی
برای مهار این بحران، قوانین سختگیرانه‌ای وجود دارد. تبصره ۴ ماده ۱۸ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، خرید، فروش و نگهداری ماینرها را بدون ثبت در سامانه جامع تجارت ممنوع کرده است. استفاده از برق یارانه‌ای بخش کشاورزی یا صنعتی برای ماینینگ نیز جرم سازمان‌یافته محسوب می‌شود.
اله‌داد پیشنهاد می‌کند که سرمایه‌گذاران می‌توانند با احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر، به‌صورت قانونی ماینینگ کنند، مشابه آنچه در بسیاری از کشورها انجام می‌شود. اما تا وقتی دستگاه‌های غیرمجاز در سایه کار می‌کنند، این راهکارها کافی نیستند. همکاری مردم، دستگاه‌های قضایی و شرکت توانیر، کلیدی برای کاهش این بار اضافی است.
آینده‌ای روشن‌تر؟
مبارزه با ماینرهای غیرمجاز، آزمونی برای سیاست‌گذاران است. کشف پنج برابری دستگاه‌ها و گزارش‌های مردمی، نشان‌دهنده عزم جدی ماینرداران برای ورود هرچه بیشتر این دستگاه و سرقت بیشتر است و تا زمانی که صدها هزار دستگاه همچنان پنهان‌اند، برق پایدار برای مردم رویایی دور باقی می‌ماند. دولت می‌تواند با تقویت زیرساخت‌ها، تشدید نظارت و استفاده از انرژی‌های نوین شرایط را برای مقابله با این پدیده فراهم کند.
