ناعادلانه و شفاف | آیا آب در ایران واقعا ارزان است؟
قیمت یکسان آب در ایران به‌دلیل سیاست‌های یارانه‌ای همیشه به نفع ثروتمندان پرمصرف با ویلاهای لوکس و استخر است و این فقرا هستند که بار مالی آن را می‌پردازند
هفت صبح| سال‌هاست مسئولان از ارزان بودن آب در ایران سخن می‌گویند اما واقعا آب در ایران برای همه ارزان است؟ پاسخ این پرسش در جزئیاتی نهفته است که معمولا در سیاست‌گذاری‌های عمومی نادیده گرفته می‌شود. نسبت هزینه آب به درآمد واقعی مردم، به‌ویژه دهک‌های پایین، نکته‌ای است که مورد غفلت واقع می‌شود. برخلاف تصور رایج، نرخ پایین ریالی یا حتی دلاری آب نمی‌تواند به‌تنهایی معیار ارزیابی عدالت یا پایداری اقتصادی باشد؛ بلکه معیار درست‌تر، سهم هزینه آب از دستمزد و قدرت پرداخت است.
بخشنامه ۹ هزار تومانی وزیر نیرو، چقدر برای مردم قابل‌تحمل است؟
طبق بخشنامه‌ای که اخیرا از سوی وزیر نیرو صادر شده، قیمت آب غیریارانه‌ای برای مشترکان پرمصرف تا سقف ۹ هزار تومان به ازای هر مترمکعب اعلام شده است. نرخی که در ظاهر نسبت به میانگین جهانی بسیار پایین است اما اگر این عدد را در نسبت با دستمزد یک کارگر ساده بسنجیم، تصویر تغییر می‌کند.
با در نظر گرفتن میانگین دستمزد روزانه کارگر ساده در ایران، یعنی ۴۵۰ هزار تومان، یک خانوار چهارنفره که ۱۵ مترمکعب در ماه مصرف مازاد الگو دارد، باید ۱۳۵ هزار تومان در ماه برای آن پرداخت کند؛ یعنی چیزی حدود ۳۰ درصد مزد یک روز. این نسبت در شرایطی که برخی مناطق گرمسیری یا دارای مصرف بالاترند، به ۱۸۰ هزار تومان (برای ۲۰ مترمکعب) می‌رسد؛ یعنی ۴۰ درصد مزد یک روز. این ارقام به‌ویژه برای دهک‌های پایین، فشار اقتصادی محسوسی ایجاد می‌کند.
ارزان بودن قیمت آب، تنها برای ثروتمندان خوشایند است
قیمت آب در ایران، به‌دلیل سیاست‌های یارانه‌ای، برای همه مشترکین یکنواخت است. این در حالی است که مصرف بالا عمدتا در دهک‌های بالای درآمدی یا در ویلاهای تفریحی و واحدهای دارای استخر و فضای سبز بالا دیده می‌شود. اما هزینه این ارزان‌فروشی را دهک‌های پایین‌تر می‌پردازند که حتی برای مصرف حداقلی نیز باید درصد قابل‌توجهی از درآمدشان را صرف قبض آب کنند.در واقع، برخلاف تبلیغات رسمی، سیاست فعلی یارانه آب در ایران به نفع اقشار ضعیف نیست، بلکه به یارانه‌ای ناعادلانه برای پرمصرف‌های ثروتمند تبدیل شده است.
مصرف بالا نتیجه نبود ابزارهای صرفه‌جویی است
مردم را به صرفه‌جویی در مصرف آب دعوت می‌کنیم، در حالی که شیرآلات منازل فرسوده، سیفون‌های قدیمی پرمصرف، کولرهای آبی بدون بازچرخانی و نبود فرهنگ‌سازی محلی، اجازه کنترل مصرف را نمی‌دهد. بسیاری از خانوارهای دهک‌های پایین در خانه‌هایی بدون تجهیز به ابزارهای نوین کاهش مصرف زندگی می‌کنند و توان مالی برای نوسازی ندارند.
اگر قیمت واقعی شود، چه باید کرد؟
هرگونه افزایش قیمت آب، بدون طراحی سازوکارهای حمایتی و اصلاحات تکمیلی، به شوک اجتماعی و حتی افزایش بی‌اعتمادی عمومی منجر می‌شود. اما اگر همزمان با افزایش نرخ، «عدالت در توزیع یارانه» و «امکانات کاهش مصرف» فراهم شود، می‌توان به تدریج به سمت واقعی‌سازی قیمت‌ها رفت.
اگر آب یک «حق» است، باید «قابل پرداخت» هم باشد
دسترسی به آب سالم، به عنوان یکی از حقوق پایه انسان، در قوانین بین‌المللی به رسمیت شناخته شده است. اما اگر قیمت آب، بدون در نظر گرفتن قدرت پرداخت اقشار مختلف، افزایش یابد، این حق از دهک‌های پایین سلب خواهد شد. در نتیجه، عدالت در سیاست‌گذاری آبی باید مبتنی بر توان پرداخت باشد، نه بر اصل قیمت‌گذاری آزاد یا شعارهای صرفه‌جوییِ بدون ابزار.
سیاست‌هایی که مسیر را عادلانه‌ترمی‌کند
تعرفه‌گذاری پلکانی تصاعدی با شیب تند برای پرمصرف‌ها به جای افزایش یکنواخت، ساختار پلکانی باید به گونه‌ای طراحی شود که برای مصارف بسیار بالا، نرخ ۹ هزار تومانی و حتی بالاتر اعمال شود. مصارف نزدیک به الگو باید همچنان مشمول حمایت باشند.
یارانه هدفمند برای تجهیزات کاهنده مصرف در دهک‌های پایین
وزارت نیرو بخشی از منابع حاصل از افزایش قیمت را صرف توزیع رایگان فلاش‌تانک‌های دوحالته، شیرآلات هوشمند، یا نصب رایگان کنتورهای تفکیکی کند.
اصلاح مقررات ملی ساختمان برای الزامات کاهنده مصرف آب
برای واحدهای نوساز، الزام به استفاده از تجهیزات کم‌مصرف، در چند سال آینده تأثیر ملموسی بر مصرف آب خواهد داشت.
آموزش محلی، از مدارس تا شوراهای محلی
در کنار هزینه‌های سنگین تبلیغات تلویزیونی، استفاده از شبکه‌های مدرسه‌ای، شوراهای محله، رسانه های مستقل و مراکز بهداشت برای آموزش چهره‌به‌چهره مصرف بهینه، اثرگذارتر است.
