جاشوهای خانه‌نشین | ترال‌کشی روی سفره مردم

هفت صبح| در شرایطی که صید ماهی‌ باید تحت شرایط نظارتی و رعایت استانداردهای محیط‌زیستی صورت بگیرد تا از پایداری ذخایر دریایی اطمینان حاصل شود، صید ترال با غارت ذخایر دریایی ضربه مهلکی به اقتصاد و معیشت ساکنان برخی مناطق جنوبی کشور وارد کرده است. ساحل خلوت، گورستان قایق‌ها و لنج‌های بلااستفاده، لاشه رها شده دلفین‌ها، لاکپشت‌ها و کوسه‌ماهی‌ها در ساحل، بازار سوت و کور ماهی‌فروشان و همینطور چهره ناامید صیادان و جاشوها؛ اینها عمده تصاویری هستند که موسی هر روز برای رسیدن به محل کار خود، مدرسه یادگار امام(ره) لیردف می‌بیند.

‌سرزمین مردمی از جنس دریا

موسی معلم 38 ساله ساکنان روستای «وَنَک» در بخش لیردف شهرستان جاسک است؛ جایی در 450 کیلومتری بندرعباس که زندگی، اقتصاد و معیشت مردمش به دریا گره خورده است. او می‌گوید: به دلیل اینکه در این منطقه زمین قابل کشت و آب مناسب برای کشاورزی و آبیاری وجود ندارد، از گذشته‌های دور تنها شغل مردم آن صیادی و محل ارتزاق آنها از دریا بوده است. 

در واقع صیادی یک شغل اجدادی در این منطقه است و اغلب ساکنان آن به‌جای استفاده از خودرو برای رفت و آمد به محل کار خود، صاحب یک قایق یا لنج هستند. آنگونه که موسی می‌گوید؛ از 27 هزار نفر جمعیت ساکن در بخش لیردف، چیزی حدود 16 هزار نفر شامل ناخدا، ملوان، کارگر، فروشنده، دلال و غیره به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم به صید و صیادی اشتغال دارند. 

بازار پررونقی که از سکه افتاد

دریا همواره برای مردم این منطقه نماد برکت خدادادی بوده و بازار صید و صیادی از رونق خوبی برخوردار ‌‌است. رزق و روزی مردم طبق روال عادی برقرار بود، بازار ماهی‌فروشان همیشه شلوغ و فعالیت کارخانه‌های کنسروسازی پررونق بود؛ از میان صیدهای رسیده به ساحل ماهی‌هایی مثل یال اسبی به بازار چابهار و کنارک می‌رفت تا به کشورهای شرق آسیا صادر شود؛ برخی گونه‌های دیگر مانند حلوا سفید به بوشهر و عسلویه می‌رفت تا به کویت صادر شود و ماهی‌هایی مثل سنگسر هم بیشتر در داخل کشور مصرف می‌شد. ماهی ‌هامور هم به کارخانه‌های کنسروسازی کنارک، چابهار و بندرعباس می‌رفت که با کیفیت و قیمت مناسبی تولید و عرضه می‌شد.اما چند سالی است که وضعیت تغییر کرده؛ بازار خوابیده، کسب و کار صیادان کاملا از رونق افتاده و همه مشاغل وابسته به دریا مانند خرید و فروش در بازار ماهی فروشان، صادرات ماهی و حتی فعالیت کارخانه‌های کنسروسازی رو به ورشکستگی رفته‌اند و اقتصاد این منطقه در حال فروپاشی است.

مهمان ناخوانده پای سفره‌ای پربرکت

موسی که همچنان در فصل تعطیلی مدارس به دریا می‌رود از تجربیات صید در این سال‌ها می‌گوید: مدت زیادی است که وقتی صیادان به دریا می‌روند و چیزی حدود 12 کیلومتر تور پهن می‌کنند، تنها یک یا دو کیلو ماهی گیرشان می‌آید و گاهی هم بدون هیچ صیدی به ساحل بازمی‌گردند و دلیل آن چیزی نیست جز پدیده‌ای به نام «صید ترال».
 

این موضوع به معضلی بزرگ برای اقتصاد و معیشت مردم منطقه تبدیل شده؛ به طوری که ترال‌کشی یا صید ترال نه‌تنها اکوسیستم دریا را در معرض تهدیدی جدی قرار داده و بسیاری از گونه‌های در حال انقراض را به نابودی کشانده، بلکه آن‌گونه که موسی می‌گوید باعث پاره شدن تور و گم شدن قفس‌های صیادان سنتی منطقه می‌شود؛ اتفاقی که با توجه به هزینه بسیار سنگین خرید این تجهیزات، برای ‌ صیادان غیرقابل جبران خواهد بود.

رد پای مافیا در صید ترال؟

پس از فاجعه و جنجال صید ترال کشتی‌های چینی در آب‌های جنوب کشور طی دهه گذشته که منجر به ممنوعیت فعالیت آنها شد، چند سالی است که برخی لنج‌ها و قایق‌ها مسیر کشتی‌های چینی را در پیش گرفته و به صید ترال رو آورده‌اند. به‌رغم اعتراضات صیادان و ممنوعیت این نوع صید کردن، افرادی ناشناس همچنان درحال غارت دریا هستند و گویا کسی جلودار آنها نیست. به طوری که صیادان منطقه می‌گویند آنها پشت‌شان به جایی گرم است و برخی می‌گویند آنها به فلان آقازاده وصل هستند!
 

موسی می‌گوید: آنها از همان قایق‌ها و لنج‌های بومی منطقه برای صید ترال استفاده می‌کنند و به دلیل اینکه بیشتر سعی می‌کنند در خفا کار خود را انجام دهند، آمار دقیقی از تعداد آنها در دست نیست‌ اما طبق دیده‌ها و شنیده‌های صیادان بومی آنها چیزی حدود 50 قایق و لنج هستند که در این منطقه ترال‌کشی می‌کنند. ولی همین تعداد دریا را جارو زده‌اند و تاثیر عمیقی در اکوسیستم دریا و شرایط اقتصادی منطقه گذاشته‌اند.

ترال‌کشی روی سفره مردم 

در صید ترال تورهای بسیار بزرگ ماهیگیری با تعدادی وزنه و طناب از انتهای قایق و لنج به اعماق دریا فرستاده می‌شود و سپس با حرکت قایق همه جانداران دریایی و حتی تورهای صیادان سنتی که در مسیر حرکت این غول سیری‌ناپذیر قرار می‌گیرند به صورت یکجا بلعیده می‌شوند و به دلیل شکل فشرده این نوع از صید، تمام جانداران محصور در تور به خصوص گونه‌های نادر و در حال انقراض تلف می‌شوند.

شیوه‌ای که ضربه سنگینی به اکوسیستم دریایی وارد می‌کند که رفته‌رفته به نابودی آن منجر خواهد شد. اما این تنها نوع صید ترال نیست؛ صید شب چراغی یا محاصره در شب، شیوه دیگر صیادان غیرقانونی در سواحل مکران است که ‌ انجام می‌شود. موسی می‌گوید: برای من که به طبیعت‌ و دریا بسیار علاقه‌مند هستم، دیدن لاشه تلف شده لاکپشت‌ها، کوسه ماهی‌ها و دلفین‌ها که در تور محاصره ترال گیر کرده و جان داده‌اند و کنار ساحل رهاسازی شده‌اند، بسیار دردناک است.

صدایی که میان موج‌ها به جایی نرسید

تاثیر غیرقابل انکاری که این نوع صید غیرقانونی طی 4 سال اخیر بر اقتصاد منطقه گذاشته، بارها باعث اعتراض و تجمع صیادان سواحل مکران شده‌ اما اینگونه که پیداست همچنان صدایشان به جایی نرسیده؛ تفاوت صید ترال با صید سنتی زمانی مشخص می‌شود که بدانید صیادان ترال در هر شب می‌توانند تا 2 تن صید داشته باشند، درحالی که صیادان سنتی شاید در طول یک سال هم نتوانند به این اندازه صید کنند.

همین موضوع باعث خانه‌‌نشینی صیادان سنتی و ایجاد قبرستان قایق‌ها در سواحل منطقه شده است. موسی درباره اعتراضات صیادان می‌گوید: بسیار پیش می‌آید که صیادان بومی در دریا با صیادان ترال مواجه می‌شوند و به آنها اعتراض می‌کنند که این موضوع حتی باعث درگیری هم شده است. حتی موردی داشتیم که صیادان بومی برای جلوگیری از کار آنها، تور ترال را بریدند‌ اما آنها به قدری نفوذ داشتند که توانستند غرامت صید از دست رفته خود را از صیادان بومی بگیرند.

برخوردهایی که بازدارنده نیست

در میان تمام سازمان‌ها و ارگان‌های دخیل در این موضوع مانند اداره شیلات جاسک و استان هرمزگان و دریابانی که بسیار منفعل بودند، تنها دادستانی جاسک بوده که کورسوی امید را در دل صیادان سنتی زنده نگه داشته و با پیگیری برای ممانعت از صید غیرقانونی، دستور توقیف چند قایق و لنج متخلف را هم صادر کرده‌ اما صیادان بومی معتقدند ‌ قوانین و برخوردها در این زمینه به هیچ وجه بازدارنده نبوده و صیادان غیرقانونی پس از گذشت مدتی که همه چیز به حالت سابق بازمی‌گردد، مجددا کار خود را شروع می‌کنند. موسی می‌گوید: البته با تمام این احوال باید گفت ‌ این اواخر با ورود دادستانی جاسک به این موضوع، وضعیت صید نسبت به قبل بهتر شده؛ یعنی صیادی که قبلا با یکی دو کیلو ماهی از دریا باز می‌گشت، امروز می‌تواند 5 تا نهایتا 10 کیلو ماهی صید کند که همین مقدار هم در زندگی صیادان بومی و سنتی بسیار تاثیرگذار است.

نگاه بومی‌ها به صیدهای غیرقانونی

موسی درباره اینکه چرا صیادان بومی و سنتی منطقه، خودشان برای کسب سود بیشتر اقدام به صید ترال نمی‌کنند، گفت: اینجا یک منطقه مرزی است که اجداد ما این منطقه را با رشادت از پرتغالی‌ها و بیگانگان استعمارگر پس گرفتند و برای آن خون دادند. این منطقه با همه منابع خود یک امانت در دستان ماست که باید به نسل بعد برسانیم. به همین دلیل صیادان بومی و سنتی به خوبی می‌دانند که زندگی مردم ما به دریا وابسته است و اگر ما به این رقابت کور یعنی صید ترال وارد شویم، در واقع نابودی اقتصاد و معیشت خودمان را سرعت داده‌ایم. ما هیچگاه خانه خودمان را با دستان خودمان به آتش نمی‌کشیم. بلکه باید میراثی ماندگار برای فرزندان و آیندگان‌ به‌جا بگذاریم. این همان چیزی است که تلاش می‌کنم در مدرسه به بچه‌ها بیاموزم.

‌نجات مکران، نجات اقتصاد منطقه

از دل تمام داستان‌ها و روایت‌هایی که از مردم کوچه و بازار این منطقه شنیده می‌شود مشخص است که آنها با جدیت خواهان جمع‌آوری صیدهای ترال و برخورد جدی و بازدارنده با صیادان متخلف هستند. چرا که درحال حاضر این صیدهای غیر‌مجاز تاثیر غیرقابل انکاری بر معیشت مردم مکران و سفره‌های آنها داشته؛ آنگونه که پیداست و همگان اذعان دارند اگر این شرایط ادامه پیدا کند، به زودی زیبایی و پرباری مکران به خاطره‌ها خواهد پیوست.

از آنجا که این موضوع تنها مشکل یک منطقه نیست و ابعادی ملی را دربر می‌گیرد، نجات مکران و اقتصاد منطقه تنها با ورود جدی و اقدام مشترک دستگاه‌هایی چون سازمان محیط زیست، شیلات کل کشور، دادستانی کل کشور و سایر ارگان‌های دخیل در موضوع محقق خواهد شد، تا موسی باز هم بتواند در کلاس درس خود برای شاگردانش از تاریخ و زیبایی‌های مکران بگوید.