آغاز به‌کار اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن | اکسپو بدون ایران
روایت یک غیبت و سکوتی پرهزینه کشورمان در میان ۱۵۸ پرچم برافراشته و غفلت از یک فرصت مهم جهانی
هفت صبح| روز شنبه ۲۳ فروردین ۱۴۰۴، جزیره یومشیما در اوساکا ژاپن، میزبان جهان بود. مراسم افتتاحیه اکسپو اوساکا، با حضور امپراطور و نخست‌وزیر ژاپن و با حضور نمایندگانی از ۱۵۸ کشور و منطقه، شکلی باشکوه و در عین حال هدفمند به خود گرفت. جهان گرد هم آمده بود تا به نمایش بگذارد آنچه دارد و تا روایت کند آنچه می‌خواهد بسازد. در این میان، جای ایران خالی بود.
درست در لحظه‌ای که بیشتر از ۲۸میلیون بازدیدکننده، اقتصاددان، سرمایه‌گذار و سیاستمدار نگاهشان را به این ویترین جهانی دوخته‌اند، پرچم ایران در میان ۱۵۸ پرچم برافراشته نبود. نه غرفه‌ای، نه نماینده‌ای، نه صدایی برای روایت فرصت‌های این سرزمین کهن.
اکسپو یک نمایشگاه نیست. جشنواره هم نیست. آن‌طور که از تجربه اکسپو دبی در سال ۲۰۲۱ دیدیم، این رویداد را اگر با جشنواره فرهنگی یا نمایشگاه صنایع‌دستی اشتباه بگیری، چیزی جز هزینه روی دوش دولت نمی‌گذارد. اما اگر به چشم یک بستر راهبردی اقتصادی نگاهش کنی، می‌شود آنچنان که امارات از اکسپوی دبی برداشت کرد: بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار قرارداد و صدها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت، فناوری و گردشگری.
در اکسپوی اوساکا، ژاپن سرمایه‌گذاری سنگینی کرده است؛ برآوردها نشان می‌دهد تنها منافع اقتصادی مستقیم آن حدود ۲.۹ تریلیون ین خواهد بود. روز اول، بیش از ۱۴۰ هزار بازدیدکننده از این نمایشگاه دیدن کردند. غرفه‌های کشورها، با طراحی‌های ویژه و رویکردهای فناورانه، بیش از آنکه صرفا به نمایش گذاشته بپردازند، مشغول تعریف آینده‌اند؛ آینده‌ای با انرژی‌های پاک، سلامت همگانی، هوش مصنوعی، کشاورزی پایدار و تبادل دانش.
اما ایران کجاست؟
پاسخ این سوال ساده نیست. وزارت صنعت، معدن و تجارت که متولی اصلی شرکت در این رویدادها به شمار می‌آید، امسال ترجیح داد بودجه محدودی که در اختیار دارد را صرف حمایت از حضور شرکت‌ها در نمایشگاه‌های کم‌اثرتر کند. نمایشگاه‌هایی که به‌زحمت بتواند نامشان را در تقویم تجاری جهانی پیدا کرد.
سازمان توسعه تجارت، به عنوان بازوی اجرایی وزارت صمت، توضیحات قانع کننده‌ای ندارد. در این میان، چشم‌ها به سمت بخش خصوصی هم چرخید؛ آیا نمی‌شد از اتاق بازرگانی کمک گرفت؟ آیا واقعا دست در دست گذاشتن بخش دولتی و خصوصی، برای تامین بودجه مشارکت در اکسپو، سخت بود؟ پاسخ دوباره تلخ است: نه دولت جدی بود، نه بخش خصوصی پیگیر.
حتی اگر بپذیریم بودجه‌ای در کار نبود، حتی اگر بپذیریم شرکت در اکسپو نیازمند هزینه‌هایی سنگین است، می‌توان پرسید: چرا برنامه‌ای برای مشارکت غیرمستقیم، حتی در قالب رویدادهای حاشیه‌ای یا جلسات اقتصادی تدارک دیده نشد؟ چرا در کشوری که روزانه صدها میلیارد تومان صرف طرح‌های غیرضروری می‌شود، جایی برای یکی از مهم‌ترین رویدادهای تجاری دنیا نیست؟
ایران، در اکسپو دبی هم عملکردی نه‌چندان درخور داشت. در حالی که بسیاری از کشورها با استراتژی مشخص، فضای اکسپو را برای جذب سرمایه‌گذار و تقویت برند ملی خود استفاده کردند، ایران تمرکز را بر موسیقی سنتی، صنایع‌دستی و پخش تصاویر طبیعت بکر گذاشت. بدون برنامه‌ریزی روشن، بدون تیم مذاکره اقتصادی حرفه‌ای، بدون چشم‌انداز. اکسپو دبی می‌توانست دروازه‌ای باشد برای تعریف دوباره اقتصاد ایران در عصر پساتحریم. اما فرصتی بود که به یک غرفه خنثی فرهنگی تقلیل یافت. اکنون در اوساکا، حتی همان غرفه را هم نداریم.
از امروز تا ۲۱ مهرماه ۱۴۰۴، نزدیک به 6 ماه فرصت باقی است. اکسپو همچنان ادامه دارد و هنوز می‌توان به نوعی، هرچند محدود، حضور داشت. حتی اگر غرفه‌ای نداریم، می‌توانیم با سازماندهی هیات‌های تجاری، ارتباط با کشورهای حاضر یا مشارکت در رویدادهای جانبی، نام ایران را به این صحنه بازگردانیم.اما نیازمند آنیم که اکسپو را بشناسیم. باور کنیم که ویترینی برای سنت‌های کهن نیست، بلکه سکویی برای رقابت بر سر آینده است.
نگاه اکسپو به آینده
شعار محوری اکسپو 2025 ژاپن، «طراحی جامعه آینده برای زندگی بشر»، به مفهومی عمیق و گسترده اشاره دارد که به چالش‌های پیش‌روی بشر و لزوم یافتن راه‌حل‌های پایدار برای آینده پرداخته است. این شعار به نیاز به ایجاد جامعه‌ای تاکید دارد که در آن رفاه، عدالت و پیشرفت برای همه افراد فراهم باشد و در عین حال به مشکلات زیست‌محیطی و اجتماعی توجه ویژه‌ای شود.
«طراحی جامعه آینده» به معنای ساخت سیستمی است که در آن تمامی جنبه‌های زندگی انسان‌ها، از رفاه فردی و اجتماعی تا تعامل با محیط‌زیست، به‌طور متوازن و هم‌راستا پیشرفت کند. هدف این طراحی، مقابله با چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی، بحران‌های بهداشتی و نابرابری‌های اجتماعی است. در این راستا همکاری‌های بین‌المللی برای پیدا کردن راه‌حل‌های مشترک، به‌ویژه در زمینه فناوری‌های نوین، امری ضروری است.
شعار «برای زندگی بشر» نیز بر انسان‌محور بودن این طراحی تاکید دارد. هدف از این طراحی، بهبود کیفیت زندگی افراد در سطح جهانی است. پیشرفت‌های علمی و فناوری باید در خدمت بهبود وضعیت انسانی و حفاظت از محیط‌زیست قرار گیرد و نه فقط در جهت منافع اقتصادی و صنعتی. این شعار نشان‌دهنده آرزوی جهانی است که در آن پیشرفت‌ها به‌طور همزمان به نفع انسان‌ها و سیاره زمین باشد.
در نهایت، این شعار به تحول بنیادین در تفکر و عمل جهانی اشاره دارد، جایی که آینده‌ای بهتر و پایدارتر برای بشر تنها در صورتی تحقق می‌یابد که همه کشورها و جوامع به‌طور مشترک برای آن تلاش کنند.
