تابلوی ورود ممنوع برای نستله و کوکاکولا | ماجرا چیست؟
از آتلانتا و سوئیس تا پلور و توس؛ چطور معادلات نوشابه و سرلاک به هم‌گره خورد؟
هفت صبح| شاید فکر کنید که احتمالا اگر هیچ وقت ویدئوی فارسی-انگلیسی حرف زدن الناز سخائیان، مدیرعامل شرکت نستله در ایران، منتشر نشده بود، دیروز شورای شهر تهران ممنوعیت فروش کوکاکولا و نستله را در فروشگاه‌های شهرداری تصویب نمی‌کرد. ولی تابلوی «ورود ممنوع» اولین بار نیست که مقابل این دو محصول قرار گرفته. از دهه 60 تا 80 و بعد 90 و حالا در انتهای سال 1403 این دو محصول همیشه در آستانه تحریم‌های داخلی قرار داشتند. آیا آنها تابع شرکت‌های اصلی هستند؟ و اینکه اصلا ربطی به اسرائیل دارند؟
ماجرا چیست؟
درباره دو دسته از کالاهایی حرف می‌زنیم که بخشی از زندگی روزمره آدم‌ها از صبح علی‌الطلوع تا شام آخر شب، از نوزاد تا سالمند را در بر می‌گیرد. نماینده‌های شورای شهر دیروز روی صندلی‌های سبز رنگ خود نشستند و رای به طرحی دادند که احتمالا خیلی نه ربطی به شب عید داشت، نه به اتوس‌های زاکانی، نه به مترو و اینجور دغدغه‌ها. این بار طرح اصلی مربوط به ممنوعیت کالاهای اسرائیلی بود.
طرح اولیه بر اساس این نوشته شده بود که تبلیغات این کالاها باید ممنوع باشد که در سیصد و سیزدهمین جلسه شورا تاکید شد که علاوه بر تبلیغات، فروش آنها هم در فروشگاه‌های شهروند و میادین میوه و تره بار و توسط شهرداری ممنوع است. مشخصا اسم نستله و کوکاکولا هم آمده است. به همین خاطر هم از این به بعد دیگر 40 فروشگاه شهروند و 246 تره‌بار قرار است بار کوکاکولا و نستله قبول نکنند.
قانونی که این تصمیم بر اساس آن گرفته شده مصوب سال ۱۳۸۷ بوده که در راستای قانون حمایت از فلسطین تصویب شده. اما آیا این اولین بار است چنین چیزی اجرا می‌شود؟ نه دقیقا. برگردیم به دهه 90. در سال 1393 گروهی از مردم کمپینی برای تحریم کالاهای اسرائیلی راه انداختند. فشارها در دهه 90 بر نستله زیاد بود. اما این شرکت به تولید خود ادامه داد. یادمان نرود که نستله سهم بالایی در صادرات دارد و کمپین‌های محافظه‌کاران هیچ وقت به ممنوعیت سراسری نرسیده است.
کنجکاوی درباره نستله
وقتی از ممنوعیت نستله حرف می‌زنیم یعنی به آب معدنی پیور، نسکافه و سرلاک نستله اشاره دایم. البته نستله جهانی محصولات مهم دیگری مثل کیت کت هم تولید می‌کند که در ایران تولید نشده و فقط قاچاقی وارد کشور می‌شوند. حالا خط و ربط نستله ایران با شرکت جهانی چیست؟ نستله ایران به‌عنوان بخشی از شبکه جهانی شرکت نستله فعالیت می‌کند و ارتباط مستقیمی با نستله بین‌المللی دارد.
این یعنی چه؟ یعنی اینکه محصولات نستله ایران به تایید نستله جهانی هم می‌رسد. کارخانه‌های نستله ایران در قزوین و پلور قرار دارند. وقتی می‌گوییم تحت لیسانس و با نظارت نستله سوئیس ساخته می‌شوند به این معناست که فرمولاسیون، فرآیند تولید و استانداردهای کیفی همگی از نستله جهانی به دست می‌آید و باید با معیارهای آنها مطابقت داشته باشد.
نستله در جنگ جهانی دوم
شرکت نستله در سال ۱۸۶۶ از سوی هنری نستله در سوئیس تأسیس شد. یعنی درباره شرکتی حرف می‌زنیم که حتی جنگ جهانی دوم را هم دیده. نه تنها دیده بلکه تقاضای بالای نسکافه بین ارتش را هم در این برهه تجربه کرده. نستله الان یک شرکت چندملیتی است که در ۱۹۴ کشور دنیا از جمله ایران حضور دارد. نستله ایرانی سال 1373 تاسیس شد. حالا ممکن است برایتان سوال شود که بین این همه شرکت، اسرائیل کجای کار است؟
سال 1998 یک شرکت دیگر که در رژیم صهیونیستی فعالیت دارد53 درصد از نستله را خریداری می‌کند. این شرکت به اسم «اوسم» در شهر سدروت قرار دارد که در اراضی اشغالی قرار گرفته و از نظر حقوق بین‌الملل، به‌عنوان بخشی از سرزمین‌های اشغالی فلسطین شناخته می‌شود. به خاطر همین هم حامیان فلسطین در کشورهای دیگر می‌گویند نستله در حال حمایت اقتصادی از اسرائیل است.
خود مالکان نستله می‌گویند فعالیت ما فقط تجاری است و ربطی به سیاست ندارد. مثلا بیانیه‌ای دادند که هدف ما فقط تولید محصولات غذایی بوده و کاری به دخالت در مناقشات سیاسی نداریم اما منتقدها می‌گویند که همین فعالیت اقتصادی در مناطق مورد مناقشه، به‌ویژه با توجه به سود کلانی که نستله از این بازار می‌برد، حمایت غیرمستقیم از سیاست‌های اسرائیل حساب می‌شود. نستله با وجود این انتقادها همچنان یک غول صنایع غذایی در دنیاست که در 194 کشور فعالیت دارد. 447 کارخانه دارد و 33 هزار کارمند. در سال 2011 فهرست مجله فورچون نشان می‌دهد نستله سودآورترین شرکت جهان شد.
کوکاکولا را چه شد؟
کوکاکولای ایران که از طریق شرکت خوشگوار فعالیت می‌کند، قدیم‌الایام یک رابطه تاریخی با کوکاکولای جهانی داشت. بعد از انقلاب دیگر این رابطه مستقیم نبود. مجوز محصول کوکاکولا سال ۱۸۸۶ در آتلانتا، جورجیا (آمریکا) به عنوان یک داروی سردرد گرفته شده بود. مالکان آن خیلی زود توانستند از کوکاکولا یک نوشیدنی ملی آمریکایی بسازند که اسمش برابر با زندگی به سبک آمریکایی است.
قبل از انقلاب در ایران شرکتی به اسم خوشگوار تحت لیسانس کوکاکولای آمریکا،همان عصاره اصلی (کنسانتره) را گرفت و شروع به کار کرد. اما بعد از انقلاب، در سال ۱۳۶۳، واردات این عصاره ممنوع و خوشگوار مجبور شد با یک فرمول بومی (معروف به فرمول دکتر سرمد) به کار خود ادامه دهد. امروز کوکاکولای ایران به‌صورت مستقل عمل می‌کند و دیگر به‌طور رسمی زیرمجموعه کوکاکولای جهانی نیست، ولی برند و اسم کوکاکولا را تحت یک مجوز قدیمی استفاده می‌کند.
این نام کوکاکولای جهانی که خوشگوار یدک می‌کشد اصلا ربطی به سرمایه‌گذاری آمریکا ندارد ولی از نظر ظاهری و طعم تا حدی به استانداردهای جهانی نزدیک است، هرچند فرمولش دیگر تحت نظارت مستقیم شرکت مادر نیست. شرکت خوشگوار در ایران چند کارخانه دارد که در شهرهای مختلف پراکنده شده‌اند. دفتر مرکزی این شرکت در مشهد قرار دارد و اولین کارخانه‌اش هم سال ۱۳۳۶ در همین شهر، در شهرک صنعتی توس، راه‌اندازی شد.
در قزوین، شبستر و تهران هم چند کارخانه دیگر قرار دارد و بازار شهرداری تهران فقط بخشی بسیار بسیار کوچک از چیزی است که خوشگوار تا امروز پوشش می‌دهد. ضمن اینکه محصولات خوشگوار به جز کوکاکولا شامل نوشیدنی‌های دیگری هم می‌شود که احتمالا ضربه شورای شهر به این کارخانه مشهدی خیلی آسیبی به آن وارد نکند.
چرا اسرائیل؟
وبسایت کوکاکولا به یک سوال مشخص و جداگانه جواب داده و نوشته: آیا کوکاکولا اسرائیلی است؟ جواب آن را احتمالا خیلی مدافعان تحریم نمی‌پسندند اما خود تولیدکننده می‌گوید کوکاکولا یک شرکت آمریکایی است و به اسرائیل یا هیچ کشور دیگری به طور خاص تعلق ندارد. این شرکت چندملیتی محصولات خود را در بیش از ۲۰۰ نقطه از جهان، از جمله اسرائیل، عرضه می‌کند، اما این به معنای آن نیست که شرکت متعلق به اسرائیل است.
اساسا شرکت‌های چند ملیتی این سوءتفاهم را درست می‌کند. رژیم صهیونیستی فقط یکی از مناطقی است که کوکاکولا در آن حضور دارد. سال ۱۳۹۳، کوکاکولا هم کنار نستله تحریم شده بود. آن سال، بعد از جنگ غزه در تابستان ۲۰۱۴ (عملیات صخره استوار اسرائیل)، احساسات ضداسرائیلی در خیلی از کشورهای مسلمان، از جمله ایران، شدت گرفت. گروه‌های مردمی و بعضی از رسانه‌ها کمپین‌هایی راه انداختند که مردم را به تحریم این برندها تشویق می‌کردند.
در این مورد هم تولید کوکاکولا هیچ وقت ممنوع نشد. به جز کوکاکولا و نستله تا امروز محصولات دیگری هم از گوشی‌های موبایل تا نوشابه و لوازم آرایشی و باتری خودرو با اتهام‌های اسرائیلی بودن روبه‌رو شده‌اند اما در بسیاری از موارد پشت این اتهام‌ها اسناد محکمی وجود نداشته که به سیاستگذاری‌های دولتی منجر شود. به همین خاطر هم بیشتر موج‌های سیاسی، طوفان‌های زودگذری بوده که در نهایت به ممنوعیت‌های سراسری تبدیل نشده و هیچ وقت ماندگار نبوده است.
