سهم ۵۰ درصدی قاچاق در بازار لوازم آرایشی و بهداشتی
خروج غیررسمی ۲ میلیارد دلار ارز برای واردات کالاهای آرایشی و بهداشتی
هفت صبح| بازار لوازم آرایشی و بهداشتی در ایران با ارزش تخمینی چهار میلیارد دلار یکی از بازارهای بزرگ خاورمیانه است. این بخش از صنعت، همواره با چالش‌های متعددی نظیر نوسانات ارزی، تحریم‌ها و سیاست‌های ممنوعیت واردات مواجه بوده است.
در سال‌های اخیر، با هدف حمایت از تولید داخلی و کاهش خروج ارز، واردات بسیاری از کالاهای آرایشی ممنوع شده است. با وجود این آمار غیررسمی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ حدود ۵۰ درصد از این بازار را قاچاق تشکیل می‌دهد که نزدیک به دو میلیارد دلار می‌شود. اما پرسش اساسی این است که آیا این سیاست‌ها واقعاً به نفع تولید داخلی بوده و توانسته است از خروج ارز جلوگیری کند؟برای پاسخ به این پرسش شاید بهتر باشد که در ابتدا نگاهی به وضعیت بازار لوازم آرایشی و بهداشتی کشور از دریچه آمار بیندازیم.
تحلیل سهم تولید داخلی از بازار لوازم آرایشی و بهداشتی
بر اساس آمارهای منتشرشده، حدود ۶۰ درصد از نیاز بازار لوازم آرایشی ایران از طریق تولیدات داخلی تامین می‌شود. اما این میزان پوشش به‌ویژه در زمینه محصولات تخصصی، کافی به نظر نمی‌رسد. محصولات داخلی عمدتاً شامل کرم‌های مرطوب‌کننده، شامپوها و محصولات پایه‌ای است، درحالی‌که بخش عمده‌ای از محصولات تخصصی مانند رژ لب، سایه چشم، کرم‌های ضدچروک و آبرسان به صورت وارداتی تامین می‌شوند.
مشکلات تولید داخلی
تولیدکنندگان داخلی به دلیل محدودیت در دسترسی به مواد اولیه باکیفیت و فناوری‌های پیشرفته، تنها قادر به تولید تعداد محدودی از محصولات هستند. برای مثال، در حوزه تولید رژ لب، تولیدکنندگان ایرانی تنها می‌توانند ۱۰ تا ۱۲ رنگ تولید کنند، درحالی‌که برندهای بین‌المللی صدها رنگ متنوع تولید می‌کنند.
با وجود سهم ۶۰درصدی تولید داخلی، مصرف‌کنندگان همچنان به خرید برندهای خارجی تمایل دارند که به دلیل ممنوعیت واردات، این نیاز از طریق قاچاق تامین می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که تولید داخلی هنوز نتوانسته است کیفیت و تنوع مورد انتظار بازار را برآورده کند که یکی از دلایل اصلی آن تحریم‌ها و دشواری دسترسی به مواد اولیه باکیفیت است.
میزان واردات رسمی و غیررسمی در بازار
با توجه به سیاست‌های ممنوعیت واردات که از سال ۱۳۹۷ به بعد اجرا شد، واردات رسمی لوازم آرایشی تقریباً متوقف شده است. این اقدام با هدف حمایت از تولید داخلی و کنترل خروج ارز صورت گرفت. اما این موضوع مانع از ورود کالاهای خارجی به ایران نشد. در واقع تنها اتفاقی که سیاست ممنوعیت واردات در بازار رقم زد این بود که لوازم آرایشی و بهداشتی به جای مبادی رسمی از کانال‌های غیررسمی و قاچاق وارد کشور شد و از آنجا که نظارتی روی آنها نبود، کالاهای فیک در بازار پر شد.
همین موضوع باعث شد حتی تولیدکنندگان داخلی هم به تولید کالاهای فیک برندهای خارجی روی بیاورند که تاییدیه رسمی بهداشتی ندارند، به‌طوری‌که نایب‌رئیس انجمن واردکنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی ایران در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرده 80 درصد از تولیدات داخلی کشور کپی است و تولیدکنندگان بدون بررسی و تحلیل سلیقه نسل جدید، کالا تولید می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که ۴۰ تا ۵۰ درصد از بازار لوازم آرایشی و بهداشتی ایران از طریق قاچاق وارد می‌شود.
پس از ممنوعیت واردات، حجم قاچاق از 5/1 میلیارد دلار به 1/2 میلیارد دلار در سال رسیده است. این افزایش قاچاق نشان می‌دهد که ممنوعیت واردات به جای کاهش تقاضا، باعث افزایش ورود غیرقانونی کالاها شده است. قاچاق لوازم آرایشی به دلیل تقاضای بالا و عدم توانایی تولید داخلی در تامین تمامی نیازهای بازار، موجب شده است که ۹۰ درصد از محصولات قاچاق، تقلبی و با کیفیت پایین باشند. این امر نه‌تنها بر سلامت مصرف‌کنندگان تاثیر منفی دارد، بلکه باعث کاهش اعتماد به برندهای داخلی نیز می‌شود.
برآورد میزان خروج ارز از طریق قاچاق
با وجود ممنوعیت واردات، تقاضا برای محصولات خارجی همچنان بالاست. این امر موجب افزایش قاچاق و خروج غیررسمی ارز از کشور شده است. برآورد می‌شود که سالانه حدود دو میلیارد دلار ارز به صورت غیررسمی برای واردات کالاهای آرایشی و بهداشتی از کشور خارج می‌شود.
برای تخمین خروج ارز، می‌توانیم از داده‌های مربوط به سهم قاچاق و حجم بازار استفاده کنیم. اگر بازار لوازم آرایشی ایران حدود چهار میلیارد دلار ارزش دارد و ۵۰ درصد آن از طریق قاچاق تامین می‌شود، خروج ارز به صورت غیررسمی دو میلیارد دلار در سال است. این عدد نشان می‌دهد که سیاست‌های ممنوعیت واردات به جای جلوگیری از خروج ارز، به افزایش آن منجر شده است.
آیا ممنوعیت واردات به نفع تولید داخلی بوده است؟
هدف از اعمال سیاست‌های ممنوعیت واردات، افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات بود. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که این سیاست‌ها نه‌تنها به بهبود تولید داخلی منجر نشده، بلکه باعث ایجاد انحصار برای برخی شرکت‌ها و افزایش قیمت کالاهای داخلی شده است. به عنوان نمونه‌ای از انحصار و بر اساس گزارش‌ها می‌توان گفت تنها یک شرکت بزرگ در حوزه تولید لوازم آرایشی توانسته است از سیاست ممنوعیت واردات بهره‌مند شود و سهم خود را در بازار افزایش دهد، درحالی‌که بسیاری از شرکت‌های کوچک‌تر توان رقابت را از دست داده‌اند.
تحلیل کیفی و کمی
قیمت‌ها: ممنوعیت واردات باعث افزایش قیمت محصولات داخلی شده است، زیرا تولیدکنندگان داخلی در نبود رقابت خارجی، قیمت‌ها را بالا برده‌اند.
کیفیت محصولات: افزایش قیمت‌ها و کاهش کیفیت محصولات داخلی موجب شده است که مصرف‌کنندگان به خرید محصولات قاچاق رو بیاورند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
تحلیل‌های آماری و داده‌های موجود نشان می‌دهد که سیاست ممنوعیت واردات در بازار لوازم آرایشی و بهداشتی ایران به جای حمایت از تولید داخلی، به ایجاد انحصار، افزایش قاچاق و خروج بیشتر ارز دامن زده است. تولید داخلی نتوانسته است به طور کامل نیازهای مصرف‌کنندگان را برآورده کند و این موضوع کاهش رفاه اجتماعی را به دنبال داشته است.
