ماکارونی علیه گوشت و برنج

روزنامه هفت صبح| ‌ در روزهای گذشته بحث‌ زیادی درمورد کالری کارگران مطرح بوده. در جلساتی که دستمزد کارگران را تعیین می‌کنند، موضوع کالری قبلا هم پیش کشیده می‌شد. این دفعه اما چون وزارت بهداشت کالری مورد نیاز آنها را کاهش داده، این ماجرا پرسر و صداتر از همیشه شده است. چه کشورهایی از کالری برای تعیین حداقل دستمزد استفاده می‌کنند؟ آیا هنوز هم این روش محاسبه نرخ دستمزد رایج است؟

  در ایران وزارت بهداشت یا دقیق‌تر بگوییم انستیتو تغذیه این وزارتخانه میزان کالری‌های مورد نظر افراد را هر سال تعیین می‌کند. در این سبد چه اقلامی می‌شود پیدا کرد؟ نان، برنج، گوشت، سبزی، حبوبات و... . این مواد از طریق قانون کار به دستمزد کارگران پیوند می‌خورد. در یکی از بندهای قانون کار این‌طور آمده که دستمزد کارگران را باید براساس شاخص تورم و سبد معیشت مشخص کرد.

سرنوشت اولی که معلوم است؛ نرخ تورم از مرکز آمار گرفته می‌شود، ولی دومی، یعنی سبد معیشت را چطور می‌سنجند؟ بنا به گفته یک فعال کارگری این سبد 12معیار دارد که یکی از آنها همین کالری است؛ یعنی میانگین خورد و خوراکی که یک خانواده (سه‌و‌نیم نفره) دارند می‌تواند روی دستمزد تاثیر بگذارد. البته این مصوبه لازم‌الاجرا نیست و فقط در غالب یک توصیه وارد قانون شده که این دو مورد را در نظر بگیرند. در واقع قانونگذار منظور خود را شفاف نکرده که مثلا بخش کالری سبد معیشت، باید شامل چه غذاهایی شود و اینکه اجباری است یا نه.

قانون کار ما در دولت سوم جمهوری اسلامی (با گرایش‌های عدالت‌طلبانه نسبتا سوسیالیستی) براساس قانون ILO یا سازمان بین‌المللی کار به نگارش درآمده است. چه کسی این سبد را مشخص می‌کند؟ سازمان بهداشت جهانی یک عدد تعیین کرده که هر فرد برای زنده‌ماندن به حداقل 2400‌کالری در روز نیاز دارد،  اما اگر فعالیت یدی داشته باشد این عدد باید بیشتر شود. همه این‌ها را گفتیم تا برسیم به اینجا، ایران، تهران، سال‌1402 و این گروهی که قرار است دستمزد کارگرها را برای سال دیگر تعیین کنند، اما چه اتفاقی باعث شد حرف کالری در جلسات شورایعالی کار پیش کشیده شود؟

قبلا هرکدام از اعضای شورایعالی کار (نماینده دولت، کارفرما و کارگر) آخر سال که دور هم جمع می‌شدند با خودشان یک‌ رقم به‌عنوان هزینه‌های سبد معیشتی می‌آوردند و می‌گفتند این کالری و بقیه شاخص‌های مورد نظر ما برای زندگی یک کارگر است. سال‌1398 شورا تصمیم می‌گیرد که تصمیم درباره کالری را به وزارت بهداشت، یعنی انستیتو تغذیه بسپارد.

حالا پنجشنبه هفته گذشته این جمع شنونده گزارش همین انستیتو بودند و اینطور شنیدند که کالری مورد نظر کارگران از عدد سال قبل کمتر شده؛ یعنی از دو‌هزار و 570 کالری به دو هزار و 350‌کالری رسیده است. هرچند سال یک‌بار این عدد کالری تغییراتی می‌کند. این جدول شامل چه مواد غذایی می‌شود و چه تغییراتی داشته؟

روزنامه اعتماد که اخیرا با یکی از نماینده‌هایی که در جلسه مزد حضور داشته، صحبت کرده و این اعداد را ارائه داده است؛ در سبد غذایی سال‌1387، میزان نیاز روزانه به نان برابر با 320گرم، برنج 100‌گرم، ماکارونی 20‌گرم، حبوبات 26‌گرم، سیب‌زمینی 70‌گرم، سبزی‌ها 280گرم، میوه‌ها 260‌گرم، گوشت قرمز 48‌گرم، گوشت سفید 50‌گرم، تخم‌مرغ 24‌گرم، شیر و لبنیات 225 تا 240 گرم، روغن 35 تا 40‌گرم و قند و شکر 40 تا 50گرم تعیین شده بود.

تغییر بعدی سال‌1391 رخ داده. در جدول سال‌1391 میزان روزانه به برنج 95 گرم بوده. میزان نیاز به نان برای هر نفر 310‌گرم و تخم مرغ 35گرم بوده. هر فرد در روز به‌طور متوسط به 280 گرم سبزی و 64‌گرم گوشت سفید نیاز داشته است. مصرف قند و شکر سال 1391 روزی 40‌گرم محاسبه شده.  هر فرد روزی 35‌گرم روغن نیاز دارد و میزان نیاز به ماکارونی، حبوبات و لبنیات هم برابر با 20، 26 و 250‌گرم بوده که جمع این‌ها برابر بود با 2‌هزار و 573‌کیلوکالری. 

نماینده وزارت بهداشت همین چهارشنبه و پنجشنبه هفته گذشته به جلسه شورایعالی کار می‌رود و جدول سال آینده را ارائه می‌دهد. طبق ادعای وزارتخانه این جدول براساس سبد غذایی اروپایی‌ها نوشته شده. این جدول شامل این مقدار از مواد غذایی می‌شود:

  نان290گرم. برنج 70گرم. گوشت قرمز30گرم. گوشت سفید 60‌گرم. قند و شکر 35‌گرم. میوه‌ها 200گرم. میزان نیاز روزانه به سیب‌زمینی 70‌گرم، میزان نیاز روزانه به سبزیجات 300‌گرم و میزان نیاز روزانه به روغن‌های نباتی 35گرم. میزان نیاز روزانه به ماکارونی 20 گرم. تخم‌مرغ 40گرم. حبوبات 30گرم، لبنیات 300 گرم. در این جدول از سهم گروه آبزیان (ماهی و میگو) خبری نیست. مجموع کالری 2هزار و 350 کیلو کالری.

اگر بخواهیم مقایسه کنیم، وزارت بهداشت در جدول جدید میزان نیاز روزانه به نان، برنج، گوشت قرمز، گوشت سفید، قند و شکر و میوه‌ها را کاهش داده، میزان نیاز روزانه به روغن‌های نباتی، سیب‌زمینی و سبزیجات را ثابت نگه‌داشته، میزان نیاز روزانه به ماکارونی، تخم‌مرغ، حبوبات و لبنیات را افزایش داده. البته وزارت بهداشت گفته که ما سبد غذایی را برای تعیین دستمزد ارائه ندادیم و یک سبد برای همه مردم بوده که با‌توجه به سن و جنس نوشته شده.

یکی از فعالان کارگری اینطور توضیح می‌دهد که سبد معیشت را برای دستمزد استفاده می‌کنیم؛ چرا که دستمزدها در حال حاضر اثر سرکوبی دارد؛ یعنی دولت می‌خواهد با دستمزد دستوری پایین تا حدی جلوی افزایش تورم  را بگیرد. برای همین سبد معیشت را در نظر می‌گیرند که هزینه‌های زندگی را بتواند محاسبه و اعمال کند، ولی آیا این سیستم محاسبه حقوق در کشور دیگری هم وجود دارد؟ این کشورها چه عددی را برای کالری مورد نیاز کارگران در نظر می‌گیرند؟

وقتی قوانین کار دنیا را بررسی می‌کنیم مدل هند یکی از اولین قوانین کار دنیاست که مبنای دستمزد را میزان کالری دریافتی در نظر گرفته. هند سال 1948 یک قانون دستمزد برای کارگران تصویب کرده که در آن کالری غذایی در نظر گرفته می‌شود. در این قانون نرخ دستمزد در شهرها و مناطق متفاوت هم جداگانه محاسبه شده و حداقل کالری مورد نیاز هر فرد را به‌طور میانگین روزی 2‌هزار و 700‌کالری در روز در نظر گرفته.

همچنین کالری کارگر بالغ با کارهای سنگین در روز برابر با سه هزار و 490کالری تعیین شده است. (این عدد آن سال برای اولین‌بار از سوی دپارتمان تغذیه اعلام شده بود.)  قانون کار هند و برخی دیگر از کشورها هنوز هم از مدل کالری در تعیین حداقل دستمزد استفاده می‌کند. اتفاقا هیئت تخصصی دستمزد این کشور در سال2019 پیشنهاد کرده بود که 300‌کالری از آن را کم کنند.

دلیل آنها هم این بود که تحرک مردم کاهش پیدا کرده، پس میانگین کالری مورد نیاز کارگران هم باید کاهش یافته درنتیجه از درآمد آنها هم باید روزی 375‌روپیه کسر شود. جالب اینکه نماینده‌های کارگری هم در ایران می‌گویند این گزارش وزارت بهداشت برگرفته از کاهش سرانه مصرف گوشت است ولی به گفته آنها اینکه  کارگران  کالری کمتری مصرف می‌کنند، خودخواسته و به معنای نیاز کمتر آنها نیست بلکه به‌خاطر تورم بالا مجبور به کاهش کالری مصرفی خود بوده‌اند. 

  بررسی قوانین کار کشورهای دیگر ما را به روسیه هم می‌رساند. مثلا فدراسیون روسیه از یک سبد معیشتی حداقلی  که شامل خوراکی‌ها و غیرخوراکی‌ها می‌شود استفاده می‌کند. کالری دریافتی مد نظر کارگر در این کشور بین 2هزار و 670 تا 2هزار و 730 برای مردان بالغ در نظر گرفته شده؛ البته کالری دریافتی برخی از مناطق دیگر بسته به سردی دما بیشتر است. این بسته معیشتی حداقلی به‌عنوان مرجعی برای تخمین دستمرد در نظر گرفته شده. در ویتنام غذا، عنصر تاثیرگذاری در تامین نرخ دستمزد لازم برای زندگی است.

برزیل هم حداقل دستمزد را طوری تنظیم می‌کند که ابتدایی‌ترین نیازها مثل غذا و مولفه‌های دیگر (مثل تحصیلات، پوشاک، مسکن، سلامت و حمل و نقل) شامل آن می‌شود. نکته ولی این است که امروزه ادبیات جدیدی درباره تعیین دستمزد تولید شده و کشورها عمدتا به جای تعداد کالری، روی رژیم غذایی متعادل تاکید می‌کنند. براساس گزارش‌ سازمان بین‌المللی کار در سال‌2021 ، مبنای دستمزد فقط روی کالری گذاشته نشده بلکه طبق توصیه فائو نوع مواد غذایی و مواد مغذی مثل پروتئین، چربی و... که به بدن می‌رسد هم برای تعیین دستمزد حداقلی تاثیرگذار است.