بمب چند هزار تنی آلایندگی بالای سر تهرانی‌ها

هفت صبح| پنجمین نشست گفت‌وگوی پردیسان دیروز در محل سالن اجتماعات سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد. از ارائه آمار مرگ و میر هر پنج ثانیه یک انسان در جهان تا وجود 24 میلیون خودروی فرسوده و تردد 32 هزار پیکان در تهران با وجود منع قانونی، مهمترین مباحث مطرح شده در این جلسه بود. اگرچه مسئولان سازمان محیط زیست بیشتر خود را دستگاهی ناظر در زمینه آلودگی هوای پاک معرفی می‌کردند اما کارشناسان معتقد بودند که طبق قانون، این سازمان یک مجموعه وظیفه‌مند در حوزه هوای پاک تعریف شده است.

باز پاییز از راه رسید و آلودگی هوای کشور به صدر اخبار بازگشت. شاید به همین دلیل محور پنجمین گفت‌وگوی پردیسان که دیروز در محل سالن اجتماعات سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، آلودگی هوا قرار گرفت تا شاید با طرح مسایل این حوزه دریابیم که کجای راه را اشتباه رفته‌ایم. به گواه اطلاعات مطرح شده در این نشست، از اواخر دهه 20 در ایران قوانین مرتبط با هوای پاک را داشته‌ایم اما هنوز این معضل مهمترین مسئله ایران است.

اگرچه مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست در این نشست بیشتر نقش نظارتی برای سازمان تحت امرشان قائل بودند اما کارشناسان حاضر در جلسه علاوه بر اینکه صرف برگزاری جلسات برای حل معضلات ناشی از آلودگی هوا را کافی نمی‌دانستند، بلکه بر این باور بودند که سازمان حفاظت محیط زیست طبق قانون، در حوزه آلودگی هوا وظیفه‌مند است.

برخی حاضران در جلسه، به موازی کاری سازمان محیط زیست و شهرداری در تهیه لیست سیاهه انتشار معترض بودند و آن را دور ریختن بودجه کشور معرفی می‌کردند. عده‌ای هم اتکا به مطالعات قدیمی را راهگشا نمی‌دانستند و بر این باور بودند که سازمان حفاظت محیط زیست داده‌های میدانی در زمینه آلایندگی ندارد و به راحتی نقش زباله‌سوزی در اطراف تهران را ندیده می‌گیرد. برخی دیگر هم معتقد بودند که دستگاه ناظر از ابزار قانون به درستی استفاده نمی‌کند و صرفا توپ کنترل آلایندگی را به زمین مردم می‌اندازد.

 99 درصد مردم دنیا تحت تاثیر آلایندگی  بیش از حد مجاز

به گفته هادی کیادلیری معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، امروزه دیگر آلودگی هوا یک پدیده محیط زیستی نیست بلکه یک بحران درهم تنیده از مسایل مختلف است. او به آمارهای سازمان بهداشت جهانی اشاره کرده و می‌گوید که بیش از 99 درصد مردم جهان از سطحی از آلودگی‌های بالاتر از حد مجاز رنج می‌برند و در جهان سالانه هفت میلیون نفر بابت هوایی که تنفس می‌کنند، جانشان را از دست می‌دهند.

بنابراین طبق آمار هر پنج ثانیه یک نفر به دلیل تنفس هوای آلوده، جانش را از دست می‌دهد. معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست، آلودگی را مشکل مزمنی در کلانشهرهای کشور به‌ویژه تهران و اصفهان معرفی می‌کند.  به گفته این مقام مسئول، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی آلودگی هوا بیشتر از عدد و رقمی است که روی کاغذ نوشته می‌شود.

 آلایندگی خودروی فرسوده 9 برابر  بیشتر از خودروی عادی

احمد طاهری پاقلعه رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست سخنران دیگری است که قانون هوای پاک را مهمترین سند بالادستی در زمینه هوا معرفی کرده و طبق این قانون، 22 دستگاه را مسئول در زمینه آلودگی هوا می‌داند. برای سازمان حفاظت محیط زیست هم نقشی نظارتی قائل است. او آمارهای تکان‌دهنده‌ای در زمینه آلایندگی خودروهای فرسوده ارائه می‌دهد.

آن‌طور که طاهری می‌گوید: خودروهای فرسوده 9 برابر خودروی عادی آلایندگی دارند و براساس قانون هوای پاک مصوب سال 96، باید همه ناوگان فرسوده از چرخه مصرف خارج می‌شد اما آمارها نشان می‌دهد که در سال 1403، 24 میلیون ناوگان فرسوده در کشور داشته‌ایم. از همه بدتر اینکه امروز یک میلیون و 500 هزار وسیله نقلیه جدید داریم اما اسقاط خودروی فرسوده 10 هزار دستگاه در سال بوده و این یعنی اینکه صرفا منابع انتشار را اضافه کرده‌ایم.

به گفته رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست وقتی که تمام توانمان را به کار می‌گیریم و رکورد تاریخی اسقاط را می‌شکنیم، تازه 350 هزار خودروی فرسوده را از رده خارج می‌کنیم که با در نظر گرفتن آمار 24 میلیونی ناوگان فرسوده، این عدد بیشتر شبیه شوخی است.

 وجود 30 میلیون خودروی فرسوده در 1410

ماجرا وقتی خطرناکتر می‌شود که بر اساس آمارهای ارائه شده از طرف طاهری حتی اگر تمام تکالیف قانون هوای پاک را اجرا کنیم، تا سال 1410 بیش از 30 میلیون ناوگان فرسوده در کشور خواهیم داشت. اگر بخواهیم تعداد ناوگان فرسوده را ثابت نگه داریم تا هوا بیش از این آلوده نشود، سالانه دو میلیون وسیله نقلیه باید اسقاط شود اما ساز و کار تحقق چنین هدفی را در کشور نداریم و اگرچه قرار بوده سازمان برنامه و بودجه، منابع سالانه‌ای برای تحقق اهداف اختصاص دهد، اما خبری از بودجه برای اسقاط خودرو نیست.

 هنوز پیکان در تهران می‌تازد

رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست توضیح می‌دهد که در شهر تهران حدود هفت درصد ناوگان، فرسوده است. 38 درصد انتشار آلاینده‌ها به دلیل فعالیت 240 هزار خودروی فرسوده موجود در پایتخت است. اگرچه قرار بوده که مدت‌ها قبل پیکان از چرخه مصرف خارج شود اما هنوز 32 هزار دستگاه از این خودروی نوستالژیک در پایتخت تردد می‌کنند، در حالی که طبق قانون مدت‌ها قبل باید با این خودرو خداحافظی می‌کردیم.

او گریزی هم به عدم توازن موجود بین اسقاط و پلاک‌گذاری خودروها می‌زند و اعلام می‌کند: سال 1397، هفت هزار خودرو اسقاط کردیم در حالی که سالانه یک میلیون و 200 هزار خودروی جدید در کشور شماره شده است. این روند افزایش خودروها، بر مصرف سوخت هم تاثیر داشته و در حال حاضر میزان مصرف سوخت در تهران نسبت به سال 99، حدود 23 درصد افزایش یافته است. با فرض استاندارد بودن سوخت، همین معادله نشان می‌دهد که چرا به آلودگی هوا اضافه شده است.

طاهری نسبت به افزایش بی‌رویه مصرف سوخت در کشور هشدار می‌دهد و می‌گوید: اگر سالانه 13 درصد مصرف سوخت خود را افزایش دهیم، سال 1410 میزان مصرف سوخت کشور به 306 میلیون لیتر در روز می‌رسد. حتی اگر رشد سالانه مصرف را 6 درصد در نظر بگیریم، میزان مصرف در افق 1410، 172 میلیون لیتر در روز خواهد بود. اگر تمام طرح‌های وزارت نفت با موفقیت اجرا شود و همه چیز عالی باشد، در بهترین حالت میزان تولید سوخت کشور به 198 میلیون لیتر می‌رسد، بنابراین ما چاره‌ای نداریم جز اینکه برای حل مشکل ناترازی به سمت اصلاح مصرف برویم.

 کاهش آلایندگی سولفور با اصلاح روش‌ها

رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در میان رشد فزاینده آلودگی هوا در کشور به موفقیت‌های کوچک این حوزه هم نیم‌نگاهی دارد. او می‌گوید: سوخت نفت گاز با استاندارد یورو چهار باعث شد در سال 1403 نسبت به سال 1391، 70 درصد آلایندگی سولفور کاهش یابد. پس اگر اقدام درستی انجام شود، حتما نتیجه‌اش را می‌بینیم. با خروج خودروهای کاربراتوری از چرخه مصرف میزان انتشار مونوکسیدکربن نسبت به سال 91، 40 درصد کاهش یافته و برای کاهش انتشار ذرات معلق هم باید همین مسیر در پیش گرفته شود.

   روزانه یک بمب چند هزارتنی در تهران منفجر می‌شود

فتح‌الله امی رئیس سابق ستاد مبارزه با آلودگی هوا و پژوهشگاه هوا و فضا نیز در این نشست قرار بود درباره راهکارها سخن بگوید. او به اجرای طرح هفت محوره جایکا در تهران اشاره می‌کند و می‌گوید که با اجرای ایده‌های این طرح، 150 هزار تن از آلودگی هوای تهران را کاهش داده‌اند. 

به گفته امی، زمانی که او مسئولیت داشته، تهران گنجایش 600 هزار خودرو داشت ولی اکنون حداقل دو و نیم میلیون خودرو در حال تردد در این شهر داریم. تمام کارشناسان عالم هم نمی‌توانند بیش از گنجایش یک لیوان در آن آب نگه دارند. رئیس سابق ستاد مبارزه با آلودگی هوا با اتکا به مطالعات جایکا 85 درصد آلاینده‌های تهران را مربوط به منبع متحرک دانسته و بر این باور است که باید آلایندگی منابع متحرک کنترل شود.  او با استناد به آمار مصرف 10 میلیون لیتر بنزین در روز در تهران، میزان آلایندگی این سوخت را معادل یک بمب چند هزار تنی معرفی می‌کند و می‌گوید: همه کارشناسان عالم هستی هم نمی‌توانند آلودگی شیمیایی یک بمب چند هزار تنی در پایتخت را کنترل کنند.

   نیاز به متولی واحد در موضوع آلودگی

برات قبادیان رئیس هیئت مدیره شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت نیز در این نشست اسناد و قوانین بالادستی برای کاهش آلودگی هوا در ایران را کافی می‌داند و حتی کشور را در زمینه وجود کارشناس برای حل این معضل هم غنی توصیف می‌کند. او با ارائه پنج راهکار شامل کاهش مصرف وسیله نقلیه شخصی، استفاده از حمل و نقل پاک و خودروهای هیبریدی، استفاده از منابع تجدیدپذیر، صرفه‌جویی در مصرف انرژی و افزایش بهره‌وری مشکل آلودگی کشور را قابل حل معرفی می‌کند. اما بر این باور است که حتما باید یک دستگاه در حوزه آلودگی هوا اختیار تام داشته باشد و قوه قضائیه نیز از تصمیمات این دستگاه حمایت لازم را به عمل آورد.

   80 سال قانون برای آلودگی هوا

مهدی رهنما رئیس سابق پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو نیز با تکیه بر اسناد از وجود 80 سال قانون برای مدیریت آلودگی هوا در کشور خبر می‌دهد و سابقه نخستین قانون مرتبط با آلودگی هوا را مربوط به دهه 20 و ساماندهی آلایندگی کوره پزهای اطراف تهران اعلام می‌کند. او می‌گوید: دو سال قبل مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش کرده بود که نهایتا 30 درصد قانون هوای پاک اجرایی شده است. این قانون در سال 1396 تصویب شده و الزام اجرای آن دو سال بود اما در سال 1402 می‌گوییم که فقط 30 درصد آن اجرایی شده است.

به گفته رئیس سابق پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو دستگاه ناظر یعنی سازمان حفاظت محیط زیست باید به سیاهه انتشار آلایندگی سازمان‌های دیگر دسترسی داشته باشد زیرا این مجموعه بیشتر از هواشناسی به منابع انتشار آشنایی دارد. به اعتقاد او، طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس 10 بند قانون هوای پاک مشکل دارد اما اگر این قانون اجرا شود بخش عمده معضل آلودگی هوای تهران حل می‌شود.

رهنما می‌گوید: ایران جزو هفت کشور اول در سختگیری برای اجرای استانداردهای آلودگی هوا است. اگر به استانداردهای دهه 90 بازگردیم و بخواهیم آن را اعمال کنیم، تعداد روزهای ناپاک خیلی بیشتر می‌شود. اولین و آخرین راه برای نجات آلودگی هوا، اجرای صحیح قانون هوای پاک است.