زلزله بیاید تهران دوام نمی‌آورد
از میان ۸۶۴ پل پایتخت، فقط ۴۷ پل مقاوم‌سازی شده یا در حال بازسازی هستند و بقیه همچنان در معرض خطرند
هفت صبح، حمیدرضا خالدی| «مهم‌ترین چالش طبیعی که تهران را تهدید می‌کند، زلزله است»؛ این را علی نصیری رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران به «هفت صبح» می‌گوید. وی البته اعلام می‌کند که باوجود اقدامات موثری که انجام شده، هنوز تهران آماده رویارویی با چنین بحرانی نیست. گرچه وی تاکید می‌کند که نباید مردم را ترساند و این‌گونه عنوان کرد که اگر زلزله‌ای ۶-۷ ریشتری اتفاق بیفتد، همه چیز با خاک یکسان می‌شود و همه می‌میرند.
البته زلزله تنها چالش طبیعی پیشروی تهران نیست؛ بلکه به گفته نصیری، در مجموع ۵۵ مخاطره در ۷ دسته‌بندی شناسایی شده و ریسک آنها با استفاده از روش‌های مختلف ارزیابی شده است که بر اساس آخرین بررسی‌ها، ۱۷ مخاطره به‌عنوان اولویت‌دار شناسایی شده‌اند. اما اینکه هم اینک پایتخت تا چه حد برای رویارویی با سوانح طبیعی آماده است، موضوعی است که رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران پاسخ آن را در قالب‌محورهای زیر داده است.
۴۷ پل ایمن شده است
برای آمادگی در برابر سوانح طبیعی‌اش، باید زیر ساخت اصلی شهر ایمن شوند. زیر ساخت‌هایی که شامل؛ سوخت‌رسانی، برق، آب، ارتباطات و فناوری اطلاعات، حمل‌ونقل و خدمات گازرسانی هستند. در این میان مهیا بودن شرایط برای عبور خودروهای امدادرسان و خدمات‌رسان در زمان بروز حادثه طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همین چند وقت پیش بود که سید محمد آقامیری، عضو شورای اسلامی شهر تهران و رئیس کمیته عمران و زیرساخت شورا، گفته بود: در حال حاضر، ۸۶۴ پل در سطح شهر تهران شناسایی شده است که از این تعداد، ۶۵ پل با ریسک فنی بالا در اولویت نخست مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای قرار گرفته‌اند.
حالا نصیری نیز ضمن تایید این آمار می‌گوید: در سال ۱۴۰۰ تنها یک پل در شهر تهران مقاوم‌سازی شده و قرار بود سالانه فقط یک پل دیگر نیز ایمن‌سازی شود، اما امروز با اقدامات صورت‌گرفته ۴۷ پل ایمن‌سازی شده یا در حال مقاوم‌سازی یا بازسازی است .
همچنین علاوه بر پل‌ها به گفته رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، از میان ۱۶ هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه شهر تهران تاکنون ۸۶۰۶ ساختمان مورد بازدید و ارزیابی قرار گرفته است. وی در این زمینه می‌گوید: نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد بین ساختمان‌های مورد ارزیابی قرار گرفته، ۷۹۴۴ ساختمان نیازمند مقاوم‌سازی یا تخریب هستند.
آمار ساختمان‌های مهم خدماتی ناایمن
رئیس سازمان مدیریت بحران تهران با اشاره به ساختمان‌های ناایمن در تهران گفت: تاکنون ۱۴۰ بیمارستان شامل ۵۷۶ ساختمان مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. البته در چند مورد محدود از سوی برخی بیمارستان‌ها ممانعت از بازدید صورت‌گرفته که با همکاری دادستانی در حال پیگیری آن هستیم. همچنین ۳۵۸ مرکز درمانی، ۱۲۸۱ مدرسه و پیش‌دبستانی، ۳۱۸ مرکز آموزشی غیرمدرسه‌ای، ۵۱ مسجد و مرکز مذهبی، ۲۴۲۲ ساختمان تجاری و اداری، ۴۱ هتل و ۱۷ سینما نیز در این طرح موردبررسی قرار گرفته‌اند.
چالشی پنهان به نام عدم دسترسی به آب
«آب» هم جزو مهم‌ترین اولویت‌هایی است که باید در هنگام بروز حادثه‌ای طبیعی، برای حیات مردم تامین باشد. بر اساس استانداردهای موجود ما، برنامه‌ریزی برای تامین آب اضطراری تهران باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند برای سه روز و هر روز سه لیتر برای هر نفر، آب موجود باشد. بااین‌حال آمار ارائه شده از سوی نصیری چندان امیدوارکننده نیست.
وی با ذکر اینکه تهران نیاز به ۲۰۵ منبع آب اضطراری دارد می‌گوید: برای تامین آب شهروندان در مواقع اضطراری به ۵۴۰ مخزن نیاز داریم که تاکنون ۲۰۵ مخزن آن احداث شده است. البته برای بهره‌برداری از آنها در مواقع بروز حادثه باید این مخازن به شیرهای اضطراری مجهز باشند که متاسفانه تاکنون چیزی حدود ۱۰ درصد آنها به این تجهیزات مجهز شده‌اند! به زبان ساده، آن‌گونه که نصیری عنوان می‌کند، در حال حاضر تنها چیزی حدود ۲۰ مخزن آب اضطراری در تهران قابلیت بهره‌برداری در مواقع بروز حادثه را دارند!
۱۵۵ گود همچنان ناایمن هستند
تاریخ گودهای پرخطر پایتخت اما به دوران صفویه بر می‌گردد. یعنی زمانی که تهران در زمان شاه‌تهماسب اول دارای بارویی شد با ۴ دروازه و خندقی که در گرداگرد آن حفر کرده بودند. از آن‌جا که خاک به‌دست‌آمده از خندق برای ساختن برج‌های این بارو کافی نبود، تصمیم گرفتند این خاک را از محل خاک‌برداری از پنج نقطه در داخل شهر تامین کنند که در نتیجه پنج گودال به وجود آمد که به نامهای چاله‌میدان، چاله حصار، گود فیلخانه، گود دروازه محمدیه و گود زنبورک‌خانه معروف شدند.
گودال‌های تهران امروزی اما بسیار پیچیده‌تر از اینهاست. ساخت‌وسازهای بی‌رویه به همراه شهرسازی بی‌قاعده در طول چندین دهه گشته باعث به‌وجودآمدن گودال‌های عظیمی شده که برخی از آنها می‌تواند بخش مهمی از یک محله را ببلعد. گودال‌هایی که هم‌زمان با رشد جمعیت تهران، آمارشان بالا و بالاتر رفته به‌گونه‌ای که به گفته نصیری حالا تعدادشان به ۲۶۵ مورد رسیده است.
وی در مورد آخرین وضعیت این گودال‌ها نیز می‌گوید: از ۲۶۵ گود پرخطر رهاشده در سطح شهر، تاکنون ۱۱۰ گود مقاوم‌سازی شده و ایمن‌سازی ۱۵ مورد دیگر نیز در حال انجام است. برخی از این گودها در نقاط حساسی مانند مجاورت برج میلاد، گود فرهنگ در کنار کتابخانه ملی و گودهای اطراف بازار کفاش‌هاست که سال‌ها بود که به خطری جدی برای ساختمان‌های مجاور بدل شده بودند.
پیشنهاد مدیریت شهری به دولت
همه این شاخصه‌ها و گزارش‌ها اما حکایت از یک نکته دارد، اینکه تهران هنوز برای رویارویی با حوادث طبیعی آماده نیست. آمادگی که بی‌شک لازمه آن هماهنگی بین سازمان‌های مرتبط است. در همین راستا به گفته نصیری، شهردار تهران همین چند هفته قبل نامهای به رئیس‌جمهور زده و در آن اعلام کرده که چنانچه دولت اختیار شش حوزه از جمله آموزش‌وپرورش، سلامت و بهداشت را به شهرداری واگذار کند، آنها آمادگی دارند تا ظرف ۵ سال مدارس فرسوده را به مجتمع‌های آموزشی مدرن و نوساز تبدیل کرده و خانه‌های بهداشت و مراکز درمانی را نیز به طور کامل نوسازی کنیم و کلا شهر را برای مواجهه با بروز حوادث طبیعی آماده کنیم.
همچنین بر همین اساس، به گفته نصیری برنامه‌ای ۱۰ساله برای مقاوم‌سازی شریان‌های حیاتی و ساختمان‌های شهر تهران طراحی و تدوین شده است. این برنامه با برآورد مالی ۲.۱ میلیارد دلار است. یعنی اگر دولت حاضر شود این مبلغ را در بودجه سالانه خود بگنجاند ما می‌توانیم با شهر را طی یک پروسه ۱۰ساله مقاوم و ایمن‌سازی کنیم. بااین‌حال همه اینها فقط برنامه‌هایی روی کاغذ است؛ اما اینکه چقدر اجرایی شود و تهران برای روزی که زلزله ۶ تا ۷ ریشتری در آن رخ دهد، آماده خواهد بود، سوالی است که پاسخ آن در آینده مشخص خواهد شد.
