خوشبویی با چه قیمتی؟
قیمت‌های سرسام‌آور، رواج عطرهای تقلبی و هجوم اسانس‌ها؛ روایتی از بازاری که خاطره، مد و اقتصاد را در شیشه‌های کوچک جا داده است
هفت صبح، پروانه توکلی| عطر، قصه‌ای است که از دود و بخور چهار هزار سال پیش تا شیشه‌های براق و ویترین‌های امروزی ادامه یافته است؛ قصه‌ای که همواره با زندگی انسان درهم تنیده بوده. مصری‌ها با عصاره سوسن و زنبق بدرقه مردگان می‌کردند، اروپایی‌ها برای فرار از بوی نامطبوع خیابان‌های قرون وسطا، رایحه‌های گل و چوب را به تن می‌زدند و در ایران قدیم، گلاب و عطر گل سرخ نه‌فقط مایه خوشبویی که نشانی از آیین و فرهنگ بود. امروز اما بازار عطر و ادکلن در ایران، بیش از آنکه یادآور خاطره و سنت باشد، آینه‌ای از اقتصاد آشفته و عطش مصرف است؛ جایی که در کنار عطرهای اصل چندمیلیونی، قفسه‌ها پر از اسانس‌ها و بسته‌بندی‌های فیک شده است.
فروشندگان با تجربه می‌گویند که مشتری ایرانی میان اصالت و قیمت سرگردان است؛ یکی عطر شش‌میلیونی ایرانی را به امید گواهی و سیب سلامت انتخاب می‌کند، دیگری به سراغ اسانس می‌رود که ماندگاری بیشتری دارد و ارزان‌تر است و عده‌ای هم هنوز به برندهای شنل و دیور وفادار مانده‌اند؛ حتی اگر بهایش را با دلار روز حساب کنند.
در این میان، هشدارها درباره خطر عطرهای تقلبی هم پررنگ‌تر از همیشه است؛ عطرهایی که گاه در شیشه‌های مصرف‌شده پر می‌شوند و سلامتی پوست و ریه را تهدید می‌کنند. بازار عطر ایران در آستانه پاییز ۱۴۰۴، بیش از آنکه بوی خوش داشته باشد، آمیخته‌ای از تنوع، تردید و تورم است.
عطر از دیرباز همراه زندگی بشر بوده است؛ هر قوم و تمدنی به شیوه‌ای خاص از رایحه‌های خوشبو بهره می‌گرفت. بخورهای معابد بین‌النهرین، گلاب ایرانی یا عصاره‌های گیاهی مصر باستان همه نشانی از علاقه کهن انسان به بوی خوش‌اند. این دلبستگی در طول تاریخ به جایی رسید که اروپایی‌ها با تجربه‌های علمی و شیمیایی، فرمول‌های نوینی برای ترکیب رایحه‌ها کشف کردند و بعدها صنعت جهانی عطرسازی را در اختیار گرفتند.
واژه «پرفیوم» از ریشه لاتینper fumum، به معنای «از میان دود» می‌آید؛ چراکه در آغاز، عطر چیزی جز دود حاصل از سوزاندن چوب‌ها و گیاهان معطر نبود. این همان اینسنس‌هایی است که حدود چهار هزار سال پیش در بین‌النهرین رایج شد و نخستین صورت ماندگار عطر به شمار می‌آید. در مصر، عصاره سوسن و زنبق در آیین‌های مذهبی و تدفین به کار می‌رفت و یونان و روم باستان با الهام از همین سنت‌ها، نخستین ترکیبات مایع معطر را ساختند. تفاوت آنها با عطرهای امروز در نبود الکل و استفاده از روغن‌های گیاهی بود. اندک‌اندک، همین تجربه‌ها به صنعتی بدل شد که رایحه‌ها را به دو گروه زنانه و مردانه تقسیم کرد و بازار عطرسازی اروپا را شکل داد.
در سده‌های میانه، با ظهور عطرسازانی چون «رنه فلورنتین» دربار ایتالیا و فرانسه به کانون این صنعت بدل شد. روایت‌ها می‌گویند اشراف فرانسوی که کمتر حمام می‌کردند، مشتریان پر و پا قرص عطر بودند و همین زمینه‌ساز رونق تولید شد. شهر گراس در جنوب فرانسه نیز به دلیل پرورش گل‌های یاس و زنبق، به پایتخت مواد اولیه عطرسازی دنیا شهرت یافت و از دهه ۱۹۷۰ تجارت گسترده این صنعت را در دست گرفت.
عطر در ایران قدیم و ۱۰۰ دستور عطرسازی از مشرق زمین
در ایران باستان، عصاره‌گیری از گلبرگ‌های رز پایه‌گذار سنتی شد که هنوز هم با نام گلاب‌گیری در قمصر و کاشان زنده است. گلاب، نخستین مایع خوشبوی فراگیر در ایران بود و از دیرباز جایگاهی آیینی و درمانی داشت. اما رایحه‌های شرقی تنها به گل رز محدود نمی‌شد؛ در سرزمین‌های خاورمیانه و شرق دور، عود، عنبر و مشک نیز به‌عنوان مواد معطر ارزشمند استفاده می‌شدند و بعدها الهام‌بخش عطرسازان غربی شدند.
در دوران خلافت عباسی، فیلسوف و دانشمند عرب «ابویوسف کندی» کتابی با عنوان «فی صنعه العطور و التراکیب» نوشت که از نخستین متون علمی درباره عطرسازی به شمار می‌رود. در این اثر، فرمول‌های گوناگونی برای ساخت روغن‌ها، عطرها و ترکیبات خوشبو گردآوری شده بود. او همچنین شرحی از دستگاه‌های تقطیر ارائه کرد و انبیق – وسیله‌ای که در ایران و جهان اسلام تکامل یافت – نقشی اساسی در استخراج اسانس‌ها ایفا کرد. این دانش و فناوری بعدها به اروپا انتقال یافت و زیربنای پیشرفت‌های بزرگ عطرسازی مدرن شد.
بازار گرمی عطر فیک
«تقاضا برای عطر زنانه بیشتر است» و این را الطافی، مدیر فروشگاه بزرگ عطر و ادکلن فروشی در شمال غرب تهران، با ۳۴ سال تجربه کاری می‌گوید: «خانم‌ها در ایران بیشتر عطر استفاده می‌کنند. دلیل خاصی ندارد شاید مردها سرشان شلوغ‌تر است.
این بوتیک‌دار درباره شرکت‌های ایرانی عطر توضیح می‌دهد که چیزی به نام عطر ایرانی وجود ندارد. اسانس و شیشه عطرهای ایرانی از خارج وارد و اینجا بسته‌بندی می‌شود. خیلی از آنها کیفیت‌های خوبی دارند و نباید با اصل‌ها مقایسه کرد، ولی قیمت‌هایشان مناسب است. عطر ایرانی را از ۱۰۰ و ۲۰۰ هزار تومان به بالا می‌توان خریداری کرد و گران قیمت‌ترین عطر ایرانی در فروشگاه ما حدود ۶ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان قیمت دارد و بالاتر هم هست البته.»
الطافی توصیه می‌کند بهتر است مردم به جای عطر فیک، عطر ایرانی بخرند و در این باره می‌گوید: «عطر ایرانی دارای گواهی و سیب سلامت است اما در عطرهای فیک ما اصلا نمی‌دانیم چه چیزی در شیشه‌های متفرقه پر می‌کنند که این روزها زیاد شده است. مردم باید شیشه‌های عطرهای خود را وقتی تمام شد بشکنند چون خیلی‌ها آن را با مایعات مضر پر می‌کنند و به قیمت‌های بالا به اسم عطر اصل به مردم می‌فروشند. اغلب این عطرها مشکلات سلامتی تنفسی و پوستی برای فرد ایجاد می‌کنند؛ در حالی که با کمی هزینه می‌توان عطر ایرانی مشابه خریداری کرد ولی با اطمینان مصرف کرد.»
پرطرفدارترین برندهای ایرانی در بازار عطرفروش‌ها
الطافی از افزایش کم سابقه قیمت عطرهای اصل در سال‌های اخیر در ایران می‌گوید که با افزایش قیمت ارز، عطرهای اصل مسافرتی وارد می‌شود، قیمت‌هایشان به روز است و قیمت‌های مشخص جهانی در سایت‌ها دارند و نمی‌توان آنها را بالا یا پایین‌تر فروخت.
وی درباره عطرهای پرطرفدار اورجینال و ایرانی هم می‌گوید: «از برندهای بسیار معروف دیور هست که عطرهای بسیار معروفی دارد؛ در مردانه‌ها دیور ساواج، خیلی معروف هست. برند ایوسن‌لورن هم خیلی پرطرفدار بوده. برند لانکوم، جورجیو آرمانی، ورساچه، پاکو رابان و غیره و همه این‌ها از برندهای پرطرفدار در بازار ایران هستند. در برندهای ایرانی هم یک سری شرکت‌ها هستند که کارهای متنوع دارند با کیفیت‌های نسبتا خوب.
از برندهای خوب ایرانی برند اسپیگان است که ۱۰ الی ۱۲ مدل زنانه و مردانه دارد و کارهای خارجی را می‌زند که به نسبت قیمت مشتری‌ها از آن راضی بودند، یا برند گوستاو که دو مدل زنانه دارد و ۶ مدل مردانه که جزو کارهای خوب به شمار می‌روند. ویکتوریا رز، هم برند دیگری است که فقط مدل زنانه و مشتری خاص دارد؛ چون تم‌هایشان میوه‌ای و گلی است که این قبیل کارها به عنوان کار ایرانی به مشتری معرفی می‌شوند.»
عطر ریشه دار و فروشگاه معتبر
جمشید روشنی، مدیر یک گالری عطرفروشی است که 26 سال سابقه دارد. او برخلاف الطافی معتقد است:«تقاضا برای عطرهای برند زنانه و مردانه مساوی است. اعتبار، جنس اصل و خوب در کار عطر و ادکلن حرف اول را می‌زند. ما سعی می‌کنیم عطرهای اصل و اصل به دست مشتری‌ها برسانیم و مشتری‌های ما از قدیمی‌ها هستند و ما را می‌شناسند.»
او در پی ممنوعیت‌های اخیر خود دست به کار می‌شود و برای خرید عطر مدام به مسافرت می‌رود تا عطرهای معتبر و شناخته شده را به دست مشتری‌ها برساند و اغلب بنا به فهرست سفارش‌هایی که از مشتری‌ها می‌گیرد خرید می‌کند.
روشنی افزایش قیمت ارز در داخل کشور را اصلی‌ترین علت گران شدن عطر بیان می‌کند و در پاسخ به سوالی مبنی بر چگونگی فعالیت بازار عطرهای فیک یا تبعات استفاده از عطر تقلبی می‌گوید: «توصیه من این است اگر توانایی خرید عطرهای اصطلاحا ریشه‌دار و شناخته شده وجود دارد، مردم نباید عطر فیک خریداری کنند؛ چون این قبیل اجناس مشکلات سلامتی مانند بیماری‌های پوستی تنفسی جدی را ممکن است سبب شوند.»
وی می‌گوید برندهای شنل، دیور، دولچه گابانا، کنزو،لالیک، آزارو، مون بلان و مخصوصا ایوسن‌لوران همیشه در فهرست خرید وی بوده‌اند و مشتری‌ها از این برندها خیلی استقبال می‌کنند:« متقاضیان عطر را از فروشگاه‌های معتبر تهیه و از عطرهای ریشه‌دار و شناخته شده استفاده کنند.»
ادکلن یا اسانس؟
با نگاه به توجه روزافزون دنیای جدید به استفاده از انواع رایحه‌ها برای بدن و لباس، برخی دیگر عطر و ادکلن را جزو کالاهای روزمره در نظر دارند که بدون آن نمی‌توانند به برنامه‌هایشان برسند. رستم‌پور، یک فروشنده با تجربه عطرهای اسانسی در تهران می‌گوید: «عطر این روزها از امورات روزانه به حساب می‌آید و نوعی بهداشت فردی تلقی می‌شود. همانطور که مبدا عطر از فرانسه بوده و فرانسوی‌ها در گذشته از نظر بهداشتی ضعیف بودند، بوی خوشایند عطر را برای جبران حمام نگرفتن استفاده می‌کردند و البته به آن عادت داشتند.»
وی با اشاره به مقایسه اسانس و ادکلن از اقبال بیشتر به خرید اسانس می‌گوید و توضیح می‌دهد: «با افزایش قیمت نجومی عطرهای وارداتی در چند سال اخیر، خیلی‌ها با خرید اسانس‌ها نیازشان به عطر و ادکلن را تامین می‌کنند.» وی در ادامه می‌گوید: «ادکلن بین ۳۳ تا ۳۵ درصد اسانس است و بقیه فیکساتور هست، ولی اسانس گاهی سبب ایجاد لک روی لباس می‌شود که فروشندگان با افزودن فیکساتور داخل اسانس حالت روغنی آن را می‌گیرند و پخش بوی فوق‌العاده‌ای ایجاد می‌کند و به دلیل خالص بودن، خط بو و ماندگاری بیشتری از ادکلن دارد.»
وی درباره تشخیص اسانس اصل از تقلبی هم توضیح می‌دهد که اگر حالت روغنی اسانس روی دست باقی ماند، پارافین بو داده است و اگر چربی از بین رفت کیفیت عطر بالاتر است. رستم پور تاکید می‌کند که اسانس‌ها برای دستگاه تنفسی کم ضرر است و در این خصوص بین اسانس‌ها و ادکلن‌ها تفاوتی وجود ندارد.
در نهایت غیر از مرور اسامی یا سود و ضرر استفاده از عطر، باید بگوییم که دنیای عطر و ادکلن از منظر احساسی هم تا به حال بسیار پر رمز و راز بوده و عطرها قدرت زنده کردن خاطرات را برای آدم‌ها دارند و از حق اگر نگذریم، اغلب نوع مرغوب یک رایحه، ما را به حال و هوای عمیق‌تری از احساسات یا خاطره‌هایمان می‌برند.
