پناه در‌ شهر؛ جان در‌ امان | چرا ساخت پناهگاه از نان شب هم واجب‌تر شده؟

هفت صبح| در روزهایی که سایه تهدیدهای هوایی و حملات رژیم اسرائیل بر آسمان ایران سنگینی می‌کند، موضوع «پدافند غیرعامل»  به‌ویژه نقش پناهگاه‌های شهری بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته است. طی ۷۲ ساعت گذشته، همزمان با پاسخ موشکی و پهپادی ایران به تجاوز تل‌آویو در قالب عملیات «وعده صادق ۳»، اهمیت زیرساخت‌های دفاعی داخلی برای حفظ جان مردم به‌وضوح دیده شد.

آژیرهای ممتد، مردم در پناهگاه‌ها، قطع برق و اضطراب عمومی تنها بخشی از فضای بحرانی روزهای اخیر بود. اما «پناهگاه» چیست و چرا ساخت و توسعه آن امروز از نان شب هم واجب‌تر شده است؟ انسان‌ها از آغاز حیات، برای دفاع از خود به دنبال سرپناه‌هایی امن بوده‌اند.

از غارها و بلندی‌ها تا برج و باروها، از حصار و خندق تا دژهای مستحکم. این اشتیاق به حفاظت، همزاد بشر بوده و با پیدایش شهرها و تمدن‌ها به‌مرور شکل نظام‌مندتری به خود گرفته است. در همین راستا، مفهوم «پدافند غیرعامل» متولد شد. ترکیبی از واژه «پد» به معنای ضد و «آفند» به معنای تهاجم، که به‌زبان ساده به مجموعه‌ای از اقدامات دفاعی بدون استفاده از سلاح گفته می‌شود. پدافند غیرعامل برخلاف توپ و تانک، به‌جای جنگیدن، جان مردم را حفظ می‌کند.

پناهگاه شهری چیست؟

پناهگاه‌های شهری، فضاهایی با طراحی تخصصی هستند که نسبت به ساختمان‌های معمولی مقاومت بسیار بیشتری در برابر حملات هوایی، موشکی و شیمیایی دارند. این پناهگاه‌ها باید به زیرساخت‌های اساسی چون آب، فاضلاب، تهویه، درمان اولیه، امکانات زیستی، سیستم ارتباطی و حتی نمازخانه مجهز باشند.

فاصله آن‌ها با محل زندگی مردم نباید بیش از ۲ کیلومتر باشد و هر پناهگاه باید پاسخگوی جمعیتی مشخص با مساحت استاندارد باشد. امروزه در کشورهای پیشرفته، حتی در زمان صلح، این پناهگاه‌ها در منازل، شرکت‌ها و ساختمان‌های عمومی به‌صورت پیش‌فرض طراحی می‌شوند. اما در کشور ما، به‌‌رغم تجربه سخت جنگ تحمیلی، این مسئله همچنان مغفول مانده و فقط در برخی از نهادهای نظامی، صنایع حساس یا شهرهای مرزی جدی گرفته شده است.

تجربه جنگ، زنگ خطر برای امروز

در طول هشت سال دفاع مقدس، ۶۱ شهر کشور مورد حمله مستقیم موشکی و هوایی قرار گرفتند. شهرهایی مثل مهران، قصر شیرین، نفت‌شهر و سومار به‌طور کامل ویران شدند. بر اساس گزارش سازمان ملل، بیش از ۱۳۰ هزار واحد مسکونی تخریب کامل و حدود ۱۹ هزار خانه دیگر دچار آسیب جدی شدند.

این تجربه تلخ، ضعف ساختاری کشور در حوزه پدافند غیرعامل را نمایان کرد. در آن زمان، ساخت پناهگاه‌ها به‌صورت محدود و بدون چارچوب دقیق انجام می‌شد. با پایان جنگ، این ضرورت به حاشیه رفت تا اینکه امروز با افزایش تهدیدات رژیم صهیونیستی، مجدداً به عنوان یک نیاز حیاتی مطرح شده است.

چرا امروز ساخت پناهگاه  حیاتی است؟

حملات اخیر رژیم اسرائیل به تهران، اصفهان و عسلویه نشان داد که دشمن، علاوه براین که به دنبال حمله به مراکز نظامی است، زیرساخت‌های اقتصادی، شهری و حتی مناطق مسکونی را هم هدف قرار داده است. در چنین شرایطی، داشتن پناهگاه‌های امن برای مردم یک ضرورت استراتژیک است.

در موج اخیر حملات، بسیاری از مردم به اجبار به پناهگاه‌ها یا پارکینگ‌های عمومی پناه بردند، اما بسیاری از مناطق کشور فاقد چنین فضاهایی هستند. اگر این حملات گسترده‌تر شود یا به مناطق پرجمعیت‌تری برسد، نبود پناهگاه می‌تواند به فجایع انسانی منجر شود.

پدافند غیرعامل؛ صلح‌آمیزترین روش دفاعی

پدافند غیرعامل مکمل دفاع نظامی و عامل است. اگر پدافند عامل با تجهیزات نظامی به دشمن پاسخ می‌دهد، پدافند غیرعامل با کاهش آسیب‌پذیری، کار دشمن را سخت‌تر می‌کند و تلفات را کاهش می‌دهد. این نوع دفاع، به ساخت ابنیه دفاعی، رعایت اصول طراحی شهری، پراکندگی زیرساخت‌ها، ایجاد سیستم هشدار سریع و آموزش مردم وابسته است. پناهگاه‌ها، قلب تپنده پدافند غیرعامل شهری هستند.

از خاکریز تا بتن مسلح؛  چه باید کرد؟

امروز، صرفاً صحبت از پناهگاه کافی نیست. باید ساخت، تجهیز و آموزش را به‌صورت همزمان پیش برد:

 ‌ساخت پناهگاه‌های عمومی شهری: با اولویت شهرهای پرجمعیت و مراکز حیاتی

 ‌تجهیز ساختمان‌های جدید به فضای امن زیرزمینی: در قالب ضوابط ساخت‌وساز

 ‌استفاده از فضاهای موجود: مانند پارکینگ‌ها، ایستگاه‌های مترو و زیرزمین‌ها

 ‌آموزش عمومی مردم: نحوه استفاده، یافتن پناهگاه‌ها و رفتار صحیح در بحران

 ‌تقویت زیرساخت‌های حیاتی: مراکز درمانی، مخابراتی و خدماتی باید مقاوم‌سازی شوند

  نقشه راهی برای امنیت شهری

مفهوم امنیت شهری امروز تغییر کرده است. دشمنان ایران به‌وضوح اعلام کرده‌اند که از حمله به تأسیسات شهری ابایی ندارند. از پالایشگاه تهران تا نطنز، از حمله به متروها تا تلاش برای بی‌ثبات کردن شهرها. پدافند غیرعامل نه‌تنها امنیت فیزیکی، بلکه آرامش روانی جامعه را هم تأمین می‌کند. زمان آن رسیده که «پناهگاه» نه فقط یک واژه دوران جنگ، بلکه بخشی از واژگان روزمره شهرسازی ما باشد.

در شهری که درگیر جنگ نیست، اما زیر سایه تهدید دائم است، پناهگاه یک ضرورت حیاتی است؛ همچون آب، برق و نان. توسعه زیرساخت‌های پدافند غیرعامل، به‌ویژه پناهگاه‌های شهری، یکی از مؤثرترین و صلح‌آمیزترین راه‌های دفاع از مردم در برابر تهدیدات ترکیبی دشمن است. اگرچه ساخت موشک، رادار و سیستم‌های پدافندی عامل برای کشور ضروری است، اما نباید از ساخت «سنگر» برای مردم غافل شد. چرا که «جان مردم»، مهم‌ترین دارایی یک ملت در مسیر مقاومت است.