کارگاه‌های پسماند بلای جان مزارع
تغییر کاربری غیرمجاز و تبدیل باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ری به کارگاه‌های پسماند و ساختمان‌سازی، کشاورزی و محیط زیست جنوب تهران را تهدید می‌کند
هفت صبح، سیمین برادران| شهرستان ری که زمانی یکی از مراکز کلیدی تولید محصولات کشاورزی در نزدیکی تهران بود، اکنون با بحران جدی تغییر کاربری غیرمجاز اراضی کشاورزی مواجه است. زمین‌های حاصلخیزی که برای تأمین امنیت غذایی منطقه حیاتی بودند، به مراکز غیرمجاز تفکیک پسماند، انبارها و پروژه‌های ساختمانی تبدیل شده‌اند.
این تغییرات نه تنها سلامت محیط زیست منطقه را به خطر انداخته، بلکه تهدیدی جدی برای میراث کشاورزی و سلامت عمومی به شمار می‌رود. بیش از ۱۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی در روستاهای قمصر و مجیدآباد به کارگاه‌های غیرمجاز تفکیک پسماند و تولید پلاستیک اختصاص یافته که منجر به آلودگی گسترده آب، خاک و هوا شده است.
ضایعاتی‌ها جای راضی کشاورزی را گرفتند
بر اساس گزارش فرماندار ویژه شهرستان ری، بیش از ۴۰۰ کلونی غیرمجاز دپوی پسماند و ضایعات پلاستیکی در بخش کهریزک ایجاد شده است. این مراکز، که عمدتاً توسط حدود دو هزار نفر از اتباع بیگانه غیرمجاز اداره می‌شوند، بخش قابل‌توجهی از اراضی کشاورزی را به فعالیت‌های مخرب زیست‌محیطی تبدیل کرده‌اند. این روند نه تنها تولید محصولات کشاورزی را کاهش داده، بلکه منابع آبی و خاک منطقه را به شدت تخریب کرده و امنیت روانی و سلامت عمومی ساکنان را تهدید می‌کند.
محمد رستگاری، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ری در گفت‌وگو با هفت صبح می‌گوید: «نزدیک به ۱۰۰ هکتار از اراضی این منطقه به مراکز تفکیک غیرقانونی ضایعات تبدیل شده‌اند که بزرگ‌ترین بحران زیست‌محیطی منطقه است. بسیاری از این اراضی پیش از این کشاورزی بوده‌اند، اما اکنون منابع آبی خود را از دست داده‌اند و باید برای حفظ این اراضی کشاورزی، تأمین آب صورت گیرد.»
ویلاها سبز می‌شوند
تغییر کاربری اراضی کشاورزی در شهرستان ری به دلایل متعددی اتفاق می‌افتد. سعید نادری، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ری، در گفت‌وگو با هفت صبح توضیح می‌دهد که یکی از عوامل اصلی، تبدیل زمین‌های کشاورزی به کالای سرمایه‌ای است: «متأسفانه زمین کشاورزی به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده و بسیاری از افراد به دلیل ارزش افزوده بالای آن، این زمین‌ها را خریداری می‌کنند.»
برخی افراد با ساخت سوله‌ها یا انبارهای غیرمجاز، از خلأهای قانونی سوءاستفاده کرده و پس از پرداخت جریمه‌های کمیسیون‌های ماده ۹۹ و ۱۰۰، فعالیت‌های غیرقانونی خود را ادامه می‌دهند. موقعیت استراتژیک شهرستان ری، با دسترسی به راه‌های اصلی منتهی به تهران، این منطقه را به هدفی جذاب برای ایجاد واحدهای خدماتی و تجاری غیرمجاز تبدیل کرده است.
نادری همچنین به کمبود آب در مناطقی مانند حسن‌آباد فشافویه اشاره و تأکید می‌کند که «کمبود آب در محدوده شهر ری بهانه است، زیرا برخی افراد زمین‌های کشاورزی را به ویلا با متریال آب‌بر مانند چمن تبدیل می‌کنند. تنها ۴۰ درصد از آب تولیدی در تهران برای کشاورزی استفاده می‌شود، اما بخش اعظم آن صرف آب آشامیدنی می‌شود.»
مثلث ساخت و ساز بی‌رویه، زمین‌خواری و تصرف‌های غیرمجاز
رضا شنگی، شهردار منطقه ۲۰، در گفت‌وگو با هفت‌صبح می‌گوید که تغییر کاربری اراضی کشاورزی در سطوح یک و دو نیازمند تأییدیه جهاد کشاورزی است. وی توضیح می‌دهد: «شهرداری تهران در حال حاضر به حریم ورود ندارد و مجوزی برای تغییر کاربری در این مناطق صادر نمی‌کند.کاربری اراضی در این مناطق عمدتاً کشاورزی و منابع طبیعی است و هرگونه تغییر باید در قالب طرح‌هایی مانند جنگل‌کاری یا تفرجگاه‌های شهری باشد.»وی به لغو بخشنامه حریم اشاره می‌کند که منجر به افزایش ساخت‌وسازهای غیرمجاز شده: «فرمانداری و بخشداری‌ها در تلاش برای جلوگیری از این تخلفات هستند.»
وی ادامه می‌دهد که «اگر شهرداری بخواهد مجوزی صادر کند، باید ابتدا در اداره حریم تصویب شود و سپس به کمیسیون زیر بنایی استانداری تهران ارسال شود. پس از تایید این کمیسیون، مجوز ابلاغ می‌شود.» شنگی در نهایت تاکید می‌کند که «شهرداری تهران اصرار دارد که حریم شهر تهران حفظ شود و باید از ساخت و ساز بی‌رویه، زمین‌خواری و تصرف‌های غیرمجاز جلوگیری شود.»
خلاف می‌کنند و جریمه می‌دهند
مهم‌ترین مسئله‌ای که در این زمینه مطرح است، تبدیل این اراضی به دپوی پسماند و ضایعات است. محمد رستگاری، مشاور مدیرکل و رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ری، توضیح می‌دهد که تغییر کاربری‌های غیرمجاز در این منطقه به ویژه در زمینه پسماندها اتفاق می‌افتد، اما با همکاری دستگاه‌های اجرایی، برخوردهای لازم با متخلفان انجام شده است. بسیاری از این اراضی پیش از این کشاورزی بوده‌اند، اما اکنون منابع آبی خود را از دست داده‌اند و باید برای حفظ این اراضی کشاورزی، تأمین آب صورت گیرد.
شهرستان ری به دلیل دسترسی به تمام راه‌های اصلی کشور که به تهران منتهی می‌شوند، به نقطه‌ای جذاب برای ایجاد واحدهای خدماتی، مانند انبارها، تبدیل شده است. با این حال، بسیاری از این تغییرات کاربری به صورت غیرمجاز انجام می‌شود و سپس افراد با استفاده از کمیسیون‌های ماده 99 و 100 جریمه‌های خود را پرداخت می‌کنند.
رستگاری همچنین به مسئولیت‌های قانونی در زمینه تغییر کاربری‌ها اشاره می‌کند: «مراقبت از پسماند در محدوده شهر بر عهده شهرداری‌ها است و در حریم به عهده بخشداری‌ها. تغییر کاربری اراضی کشاورزی نیز بر عهده جهاد کشاورزی است، اما شهرداری‌ها در موارد حریم نیز ورود کرده و با متخلفان برخورد کرده‌اند.»
در نهایت، رستگاری تأکید می‌کند که تمامی اراضی در محدوده شهرستان ری باید به عنوان اراضی کشاورزی در نظر گرفته شوند و بر لزوم حفظ این اراضی برای جلوگیری از تغییر کاربری‌های غیرمجاز تأکید کرد.
موج تغییر کاربری‌ها
سعید نادری، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ری در گفت‌وگو با هفت صبح از تهدیدات گسترده‌ای که بر اراضی کشاورزی شهرستان ری و سایر مناطق استان تهران وارد می‌شود، صحبت می‌کند. وی با اشاره به وظایف ذاتی این اداره در صیانت از اراضی کشاورزی، توضیح می‌دهد که تغییر کاربری‌ها در این منطقه به شدت در حال افزایش است و دامنه آن بسیار گسترده است.
به گفته نادری، «وظیفه ذاتی ما صیانت از زمین‌های مختلف از جمله کشاورزی است.» او تأکید می‌کند که به محض مشاهده هرگونه تغییر کاربری غیرمجاز، بلافاصله اخطار داده می‌شود و این فرآیند با همکاری بخشداری‌ها و شهرداری‌ها نیز رصد می‌شود. همچنین از طریق پایش ماهواره‌ای، اقدامات قانونی انجام می‌شود و برخی پرونده‌ها به مراجع قضایی ارجاع می‌یابند.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ری افزود که تغییر کاربری اراضی کشاورزی در شهرستان‌های مختلفی همچون دماوند، فیروزکوه، اسلامشهر و غیره بسیار جدی است و این مشکل در استان تهران به دلیل ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کند، شدت یافته است.
نادری به افزایش خرید و فروش اراضی کشاورزی به عنوان کالای سرمایه‌ای اشاره می‌کند و می‌گوید: «متاسفانه زمین کشاورزی به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده و بسیاری از افراد این زمین‌ها را به دلیل همان ارزش افزوده خریداری می‌کنند. برخی افراد سوله‌هایی می‌سازند، اما بدون موافقت دولت، این کار را انجام می‌دهند و حتی پس از موافقت باید عوارض پرداخت کنند. همچنین برخی از کسانی که تغییر کاربری غیرمجاز می‌دهند به دام افراد سودجو می‌افتند و در این مسیر دچار مشکلات زیادی می‌شوند.»
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ری می‌گوید یکی از بهانه‌های تغییر کاربری اراضی کشاورزی در مناطق مختلف مانند حسن آباد فشافویه، کمبود آب است، اما اینکه می‌گویند آب در شهرستان ری نیست و به همین دلیل تغییر کاربری داده شده بهانه است چرا که برخی افراد حتی باغ‌هایی می‌سازند که مصرف آب بیشتری دارند.
وی در ادامه توضیح می‌دهد که «بخش اعظم آبی که در تهران تولید می‌شود صرف شرب ساکنین استان می‌شود. در استان تهران تنها 40 درصد آب برای کشاورزی صرف می‌شود، اما کمبود آب توجیه خوبی نیست.»
وی در پایان می‌گوید که «واقعیت این است که تغییر کاربری اراضی کشاورزی تهدید است. باید عامل بازدارنده را تقویت کنیم. آب و خاک امانتی از نسل‌های گذشته است که باید برای نسل‌های آینده حفظ شود تا منابع غذایی از این زمین‌ها تأمین شود. اگر قاطعیت بیشتری با تغییر کاربری‌ها نداشته باشیم، ممکن است اقداماتشان جدی‌تر از حال حاضر باشد.»
اگر تغییر کاربری‌ها ادامه پیدا کند...
ادامه تغییر کاربری غیرمجاز اراضی کشاورزی می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای شهرستان ری داشته باشد. کاهش زمین‌های کشاورزی نه تنها تولید محصولات غذایی را کاهش می‌دهد، بلکه آلودگی ناشی از کارگاه‌های غیرمجاز، منابع آبی و خاک را تخریب کرده و سلامت عمومی را به خطر می‌اندازد چرا که طبق هشدار نادری «اگر قاطعیت بیشتری در برابر تغییر کاربری‌ها وجود نداشته باشد، ممکن است در آینده زمین کشاورزی نداشته باشیم.»
راهکارهایی برای مهار بحران
برای متوقف کردن موج تغییر کاربری غیرمجاز اراضی کشاورزی در شهرستان ری، باید دست به کار شد. نهادهای مسئول، از جمله جهاد کشاورزی و شهرداری‌ها، نیاز به نظارت تیزبین‌تر و اجرای بی‌اغماض قوانین دارند تا جلوی متخلفان گرفته شود. هماهنگی بین دستگاه‌ها هم کلید موفقیت است؛ وقتی بخشداری‌ها، شهرداری‌ها و جهاد کشاورزی دست در دست هم ندهند، سودجویان از خلأهای قانونی سوءاستفاده می‌کنند.
اطلاع‌رسانی به کشاورزان و مالکان زمین درباره ارزش اراضی کشاورزی و تبعات سنگین تغییر کاربری غیرمجاز، می‌تواند از این روند پیشگیری کند. از همه مهم‌تر، تأمین آب برای کشاورزی است؛ بهانه کمبود آب باید با مدیریت درست منابع آبی از بین برود تا زمین‌ها به جای تبدیل به انبار و کارگاه، همچنان سبز و مولد بمانند. از سوی دیگر لغو بخشنامه حریم سبب شده تا سودجویان از اختلاف میان شهرداری و دولت و از بی‌نظمی موجود برای تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی سوءاستفاده کنند. از این رو دولت باید هر چه سریع‌تر ماجرای حریم در کلان‌شهرها را تعیین تکلیف کند.
حرف آخر
شهرستان ری، که روزگاری انبار غله تهران بود، حالا زیر تیغ تغییر کاربری‌های غیرمجاز نفس‌نفس می‌زند. این روند نه تنها خاک و آب منطقه را نابود می‌کند، بلکه امنیت غذایی و سلامت مردم را به خطر انداخته است. پایش ماهواره‌ای و برخوردهای گاه‌به‌گاه با متخلفان قدم‌هایی رو به جلو هستند، اما کافی نیستند. اگر مسئولین با جدیت و هماهنگی بیشتری وارد میدان نشوند، آینده کشاورزی این منطقه و حتی پایداری محیط زیست تهران به خطر خواهد افتاد. حفظ این اراضی، امانتی است که باید برای نسل‌های بعد نگه داریم.
