ترکیب مرگبار در بزرگترین دریاچه جهان| کاهش تراز ۲۱ متری خزر تا پایان قرن ۲۱

هفت صبح| خزر، بزرگترین دریاچه جهان چند سالی است با چالش‌های زیادی مواجه شده که کاهش تراز آب بزرگترین تهدید این حوضه آبی است، پیش بینی شده تا سال ۲۰۵۰ ممکن است تا ۱۸ متر دیگر از عمق(تراز آب) آن کاسته شود که این بحران زنجیره‌ای از پیامدهای ویرانگر را به همراه خواهد داشت بر این اساس ایران بر شکل گیری هرچه زودتر کارگروه ویژه برای حل مشکل کاهش آب دریای خزر تاکید دارد.

یادم نمی‌آید آخرین باری که پاهایم را با آب خزر تر کردم چه تاریخی بود و چند سال از آن زمان می‌گذرد؟ اما به یاد دارم دوران کودکی مدام با خانواده دل به دریا زده و تنی در خزر زیبا خیس می‌کردیم.

دهه‌های ۶۰ و ۷۰ دریای خزر دیوانه وار پیشروی می‌کرد و هر آنچه سر راهش بود را می‌بلعید، خانه و باغ، حتی در برخی نقاط تنه‌ای هم به جاده اصلی می‌زد و مدام عظمتش را به رخ می‌کشید؛ اما ناگهان ورق برگشت و گویی خزر رمقش را از دست داد، روز به روز ضعیف‌تر شد و عقب نشست، هر چه ما بزرگتر شدیم، خزر دوست داشتنی کوچکتر شد تا جایی که دیگر توانی برایش نماند که حتی آب را به خلیج گرگان و تالاب میانکاله ۲ اکوسیستمی که حیاتشان وابسته به بخشش خزر است، برساند، خلیج گرگان خشک شد و تالاب میانکاله نیمی از وسعت خود را از دست داد.

نتایج تحقیقات مختلف در چند سال اخیر خبرهای خوشی از آینده خزر ندارد و نگران کننده است، گفته می‌شود اگر افزایش دما، خشکسالی، شدت تبخیر و کاهش ورودی آب به خزر به همین روال باشد تا پایان قرن یعنی سال ۲۱۰۰ سطح تراز آب این دریاچه تا ۲۱ متر کاهش می‌یابد، در این حالت وسعت زیادی از خزر خشک خواهد شد، حتی ممکن است مساحتی به اندازه کشور ایسلند بیرون از آب بیفتد که قطعا خطری جدی برای زیستگاه‌های طبیعی، تنوع زیستی و همچنین حدود ۱۵ میلیون جمعیت حاشیه خزر در کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان خواهد بود.

در چنین شرایطی اقتصاد این مناطق نیز دچار اختلال می‌شود؛ ماهیگیری، کشتیرانی و حتی تامین آب آشامیدنی با مشکل مواجه خواهد شد، بنادر مهمی مانند انزلی، باکو و آکتائو نیز از خط ساحلی دور خواهند ماند و این یعنی خارج شدن این بنادر از خط اقتصاد که قطعا خسارت زیادی متوجه کشور مبدا می‌شود، علاوه بر این خزر دارای تنوع زیستی بالایی است از جمله فک خزری و گونه‌های منحصربه‌فرد خاویار که کاهش تراز آب حیات و زاد و ولد این گونه‌ها را مختل خواهد کرد.

در این میان رودخانه ولگا سهمی ۸۰ درصدی در آبرسانی به خزر دارد که کاهش ورودی آن تراز آب این دریاچه را با مشکل مواجه کرده و بر روی تالاب ساحلی میانکاله نیز تاثیر منفی گذاشته است به طوری که ۱۵ هزار هکتار از عرصه ۴۵ هزار هکتاری تالاب میانکاله خشک شده و با توجه به کاهش ۴۰ درصدی میزان بارش‌ها (از ابتدای سال آبی جاری تا ۲۶ اردیبهشت) در کشور و تداوم این روند، قطعا شرایط از کنترل خارج خواهد شد.

 کارگروه ویژه حل مشکل کاهش آب دریاچه خزر

با توجه به اهمیت موضوع شینا انصاری، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به منظور شرکت در یازدهمین اجلاس بین‌المللی اکولوژی نوسکی در کشور روسیه، به سن‌پترزبورگ سفر کرد.انصاری در بدو ورود به سن‌پترزبورگ با اشاره به اهمیت برگزاری این اجلاس و نشست‌های تخصصی آن گفت: علاوه بر اجلاس اصلی، چهار نشست تخصصی از جمله «نشست دریای خزر»، «بریکس و توسعه پایدار زیست‌محیطی»، «زنان و توسعه پایدار» و «اکولوژی شهرهای بزرگ» نیز در حاشیه این اجلاس برگزار می‌شود.

وی نشست تخصصی خزر را یکی از مهم‌ترین رویدادهای این اجلاس دو روزه برشمرد و گفت: با توجه به حضور وزیران محیط‌زیست کشورهای حاشیه دریای خزر و ضرورت دستیابی به اجماع و همگرایی در راستای حل مشکلات زیست محیطی دریای خزر، این نشست از اهمیت دوچندانی برخوردار است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشورمان، در نشست تخصصی «تغییرات اقلیمی، بحران خزر و ضرورت همبستگی منطقه‌ای» در این اجلاس، با اشاره به روند کاهش سطح آب دریای خزر، تشکیل کارگروه ویژه منطقه‌ای با مشارکت تمام کشورهای ساحلی را خواستار شد تا برنامه‌ای عملی برای حل این مشکل تدوین شود.

وی با طرح پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای شکل‌گیری این کارگروه ویژه منطقه‌ای، افزود: این کارگروه می‌تواند هماهنگی لازم برای اجرای پروژه‌های مشترک را فراهم آورد.انصاری همچنین بازنگری در پروژه‌های سدسازی و تخصیص حقابه زیست‌محیطی خزر از طریق مذاکرات فنی و دیپلماتیک با کشورهای بالادست را خواستار شد.

معاون رئیس جمهور با تاکید بر اینکه دریای خزر در معرض تهدید بی‌سابقه‌ای قرار دارد، اظهار کرد: ترکیب مرگبار تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی ناپایدار، این پهنه آبی ارزشمند را به سوی فاجعه‌ای اکولوژیک سوق داده است.

انصاری هشدار داد: آمارها نشان می‌دهد که سطح آب خزر با سرعتی هشداردهنده در حال کاهش است، به طوری که پیش‌بینی می‌شود که احتمال کاهش 18 متر دیگر از عمق(سطح تراز آب) آن تا سال ۲۰۵۰ وجود دارد، این بحران، زنجیره‌ای از پیامدهای ویرانگر را نیز به دنبال خواهد داشت، از آسیب به صنایع ماهیگیری و گردشگری که معیشت میلیون‌ها نفر به آن وابسته است تا تهدید گونه‌های منحصربه‌فردی مانند ماهیان خاویاری و فک خزری که امروز در آستانه انقراض قرار دارند.

خشک‌شدن تدریجی بستر دریا، کانون‌های جدید گرد و غبار را ایجاد می‌کند که سلامت عمومی و حاصلخیزی اراضی کشاورزی را به مخاطره انداخته است، همچنین تالاب‌های بین‌المللی و ارزشمندی مانند انزلی و میانکاله نیز به طور جدی در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.

وی تأکید کرد: مرزهای سیاسی نمی‌توانند سرنوشت مشترک ما را در برابر این چالش تعیین کنند؛ نجات خزر به معنای نجات آینده مشترک فرزندانمان و حفظ هویت تاریخی و فرهنگی منطقه است، اجازه دهید امروز با قاطعیت اعلام کنیم که نسل ما آخرین نسلی نخواهد بود که شکوه و برکت دریای خزر را به چشم دیده است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دریای خزر را میراث مشترک همه کشورهای ساحلی دانست و گفت: حفاظت از آن مسئولیت جمعی همه است، امروز زمان آن فرا رسیده که با عبور از مرزهای سیاسی و اختلافات احتمالی، دست در دست یکدیگر برای نجات این گنجینه طبیعی بی‌نظیر تلاش کنیم.

انصاری تصریح کرد: به همین منظور، جمهوری اسلامی ایران آمادگی خود را برای میزبانی هفتمین نشست کنوانسیون تهران در تابستان آینده اعلام می‌دارد تا در سطح وزرای محیط زیست کشورهای عضو، تصمیمات لازم برای مقابله با این بحران اتخاذ شود

کاهش تراز ۲۱ متری خزر تا پایان قرن ۲۱

مدیرکل دفتر حفاظت از زیست‌بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست نیز در گفت‌وگو با ایرنا درباره پسروی آب دریای خزر گفت: آب خزر در یک دوره ۳۰ ساله رو به کاهش است، پیش‌بینی می‌شود تا پایان قرن ۲۱ یعنی سال ۲۱۰۰ تراز خزر بین ۱۸ تا ۲۱ متر پایین‌تر برود، البته سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ نرخ کاهش تراز آب خزر کمتر شد، اما پس از آن دوباره افزایش یافته و به حدود ۲۶ سانتی‌متر در سال رسیده که پیش‌بینی می‌شود تا به ۲۹ سانتی‌متر کاهش تراز هم برسد.

شهرام فداکار با اشاره به اینکه سرعت کاهش تراز آب خزر دو علت دارد، افزود: یک علت کاهش ورودی آب ولگا از روسیه به این پهنه آبی است و سهمی ۸۰ درصدی دارد که در چند سال گذشته کاهش یافته است، از طرف دیگر موضوع تغییر اقلیم موجب افزایش تبخیر آب از سطح دریا شده به طوری که در چند سال گذشته حدود ۳۸۰ میلیارد متر مکعب آب از سطح دریای خزر تبخیر شده که عدد بسیار بزرگی است.

وی ادامه داد: رود ولگا حدود ۲۵۰ میلیارد متر مکعب آب دریای خزر را تامین می‌کرد که در چند سال گذشته این رقم کاهش زیادی یافته است، البته از طریق وزارت امور خارجه و سایر نهادهای مرتبط در حال پیگیری موضوع هستیم تا آب مورد نیاز خزر به طور مداوم از ولگا تامین شود.

فداکار درباره تاثیر پسروی آب خزر بر تالاب میانکاله و خلیج گرگان نیز گفت: خلیج گرگان و تالاب میانکاله به دریای خزر متصل هستند بنابراین کاهش تراز خزر قطعا بر روی این دو اکوسیستم تاثیر منفی بر جای خواهد گذاشت، همانطور که در چند سال اخیر شاهد این تغییرات بودیم، بخش عمده ورودی آب خزر به میانکاله از طریق دو کانال آشوراده و چپ‌اوغلی که کنار همدیگر قرار دارند انجام می‌شود، اما در چند سال گذشته به علت حجم رسوبات دهانه ورودی این دو کانال میزان ورودی آب بسیار پایین آمده است، البته سازمان محیط زیست پروژه‌ای برای احیای خلیج گرگان و تالاب میانکاله در دست اقدام دارد و سناریوهایی که می‌توانند باعث احیای خلیج گرگان شوند هم در نظر گرفته شده ضمن اینکه اعتباراتی هم برای این اقدامات تخصیص یافته و بخشی نیز وارد فاز اجرا شده است.