وعده‌های بی‌سرانجام| از بلاتکلیفی شهر کتاب میان مصلی و شهرآفتاب تا مصوبات نافرجام شورای شهر
عضو شورای شهر دینفعان خاص در نمایشگاه بین‌المللی تهران را مانع اصلی انتقال نمایشگاه‌های بزرگ به شهر آفتاب می‌داند
هفت صبح، سیمین برادران| بیش از دو دهه گذشته، شورای اسلامی شهر تهران و نهادهای مختلف بارها نسبت به پیامدهای برگزاری نمایشگاه‌های پرمخاطب در مرکز تهران هشدار داده‌اند. مصوباتی از سال ۱۳۷۹ تاکنون، همگی تاکید بر انتقال محل نمایشگاه‌های بزرگ به‌ویژه نمایشگاه کتاب، از محدوده‌های مرکزی شهر به مکان‌های دیگری داشته‌اند. با این حال، اجرای این تصمیمات همواره با چالش‌هایی روبه‌رو بوده و نتوانسته از فشارهای ترافیکی و نارضایتی شهروندان بکاهد.
ترافیک در قلب تهران؛ میراث تکرارشونده نمایشگاه کتاب
در روزهایی که تهران با نمایشگاه بین‌المللی کتاب میزبان هزاران بازدیدکننده است، معابر اطراف مصلی امام خمینی(ره)، از جمله بزرگراه‌های همت، رسالت و خیابان‌های پرتردد مرکزی دچار قفل ترافیکی می‌شوند.بنابر اظهارات اعضای شورای شهر، این ترافیک نه‌تنها جریان روان زندگی شهری را مختل کرده، بلکه باعث افزایش زمان رسیدگی اورژانس‌ها به بیماران و اختلال در خدمات‌رسانی درمانی شده است.
در واکنش به این مشکلات ترافیکی و اختلال در زندگی شهری که هر ساله با برگزاری نمایشگاه کتاب در مصلی تکرار می‌شود، شورای اسلامی شهر تهران در طول بیش از دو دهه گذشته تلاش کرده است با مصوبات متعدد، راه‌حلی قانونی و ساختاری برای این بحران ارائه دهد.
مصوبات شورا؛ تصمیماتی که اجرا نشدند
شورای شهر تهران در ادوار مختلف مصوباتی برای مدیریت این بحران داشته است:
۱۳۷۹: الزام شهرداری تهران به تهیه طرح بهبود عبور و مرور در محدوده نمایشگاه بین‌المللی.
۱۳۸۳:ممنوعیت برگزاری نمایشگاه‌های پرمخاطب در محدوده مرکزی.
۱۳۸۴: تصویب انتقال نمایشگاه‌ها به خارج از مرکز شهر.
۱۴۰۰: الزام شهرداری به انتقال فعالیت‌های نمایشگاه بین‌المللی به شهر آفتاب.
۱۴۰۲: تصویب ممنوعیت تبلیغات محیطی برای نمایشگاه‌های پرمخاطب در سطح شهر.
تاکید اسناد بالادستی بر لزوم انتقال
علاوه بر مصوبات شورا، اسناد ملی نیز این سیاست را تایید کرده‌اند:
طرح جامع شهر تهران (۱۳۸۶) انتقال کاربری‌های مخل ترافیک به خارج از بافت مرکزی.
مصوبه شورای عالی ترافیک کشور(۱۳۹۵)الزام انتقال نمایشگاه‌های پرمخاطب.
مصوبه هیات دولت (۱۳۹۸) تایید انتقال نمایشگاه بین‌المللی تهران به شهر آفتاب با ابلاغ رسمی.
با وجود این حجم از مصوبات و اسناد بالادستی که همگی بر لزوم انتقال نمایشگاه‌های پرمخاطب از مرکز تهران تاکید داشتند، اجرای عملی این سیاست همچنان با موانعی مواجه شد. در همین باره، مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب به‌عنوان راه‌حلی ساختاری و آینده‌نگر برای حل این معضل مطرح شد.
شهر آفتاب؛ راه‌حلی که به بن‌بست رسید
ایده ساخت شهر آفتاب در اوایل دهه ۱۳۸۰ با هدف تمرکززدایی از نمایشگاه‌های بزرگ شکل گرفت. این پروژه در سال ۱۳۹۵ با برگزاری نمایشگاه کتاب به‌صورت رسمی افتتاح شد. در اردیبهشت ۱۳۹۵، در نخستین دوره برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب، بارندگی منجر به نفوذ آب به سالن‌ها و چادرهای موقتی شد. در سال ۱۳۹۶ نیز با وجود وعده‌ها، بار دیگر شاهد آب‌گرفتگی بودیم. برخی غرفه‌ها مانند غرفه ایتالیا تعطیل شدند و خسارات مالی به غرفه‌داران، به‌ویژه در بخش کودک، وارد آمد. شهرداری تهران پس از این رویدادها اعلام کرد که علت اصلی، گرفتگی چاه‌ها بوده و نه نقص در سیستم زهکشی.
تغییر کاربری نمایشگاه سئول؛ طرحی روی میز
در مواجهه با عدم اجرای مصوبات انتقال و برخی مقاومت‌ها برای تعطیلی نمایشگاه بین‌المللی تهران، طرح‌هایی مانند تهاتر نمایشگاه سئول با شهر آفتاب، یا تبدیل نمایشگاه تهران به فضای سبز و گردشگری شهری نیز مطرح شده است. محسن هاشمی، رئیس پیشین شورای شهر در این خصوص گفته بود که نمایشگاه‌های کوچک می‌توانند در سئول باقی بمانند و رویدادهای بزرگ به شهر آفتاب منتقل شوند. این طرح تاکنون به مرحله اجرا نرسیده است.
انتقادات تکراری؛ صدای شورا بی‌پاسخ ماند
هیچ یک از مصوبات اجرایی نشد و هر ساله و پس از برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ در مرکز تهران، صدای اعضای شورا بلند می‌شود. ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران در آبان 1403 با اشاره به برگزاری نمایشگاه ابزارآلات صنعتی در محل نمایشگاه بین‌المللی سئول گفته بود که «ترافیک ناشی از برگزاری این نمایشگاه؛ بزرگراه شهید چمران، بزرگراه نیایش، حکیم و دیگر معابر مردم را پنج ساعت گرفتار می‌کند هرچند آنقدر گفته‌ایم که تکراری شده است.
مسیر ۱۵ دقیقه‌ای را بنده ۵۰ دقیقه‌ای طی کردم، در طول دوره ششم تلاش‌ها و مصوباتی را برای حل این مشکل داشتیم اما به نتیجه نرسید و با مخالفت مواجه شد. مسئولینی که این مجوزها را صادر می‌کنند مشکلات را قبول دارند یا خیر، این مسئولان از تبعات مالی و فشارهای عصبی، میزان سوخت و میزان آلودگی هوا اطلاع دارند یا خیر؟ البته این موضوع به شورای حل اختلاف هم کشیده شده اما به نظر می‌رسد آنچه به جایی نرسد فریاد است.
ما به عنوان مسئول آنچه در شهر می‌گذرد از مردم عذرخواهی می‌کنیم. ما به نتیجه‌ای نرسیدیم و در شورا سه بار به اتفاق آرا با برگزاری نمایشگاه در سئول مخالفت کردیم و مذاکراتی را نیز در این رابطه داشتیم اما درکل اتفاق جدیدی نیفتاد. به هرحال می‌خواهیم به مردم تهران بگوییم که مشکلات شهر را فراموش نمی‌کنیم و موارد منعکس می‌شود اما گویا تیغ ما بیش از این برنده نیست.»
در پی تداوم نادیده گرفتن مصوبات، احمد صادقی، عضو شورای شهر، در واکنشی اعتراضی سال گذشته اعلام کرد: «در این شرایط، حضور در نمایشگاه کتاب را تحریم می‌کنم و از همکاران شورا و رسانه‌ها می‌خواهم در این تخلف شهری سهیم نباشند.»
شهر آفتاب در وضعیت آماده‌باش
با وجود همه تلاش‌ها همچنان نمایشگاه‌های بزرگ در شمال تهران یعنی نمایشگاه بین‌المللی واقع در خیابان سئول یا مرکز شهر یعنی مصلی امام خمینی برگزار می‌شود. امسال هم نمایشگاه کتاب در مصلی برگزار شد و یکی از دلایل عدم برگزاری نمایشگاه در شهر آفتاب عدم وجود زیرساخت برای این نمایشگاه بین‌المللی عنوان شده است. مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران روز گذشته درباره عدم برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب با بیان اینکه دلیل وزارت ارشاد برای برگزاری نمایشگاه کتاب این بود که شهر آفتاب زیربنای کافی ندارد، گفت: «یک سال هم که نمایشگاه در شهر آفتاب برگزار شد با استقرار غرفه‌های موقت عملیاتی شد.
البته تقویم این نمایشگاه تا پایان سال تکمیل است و تلاش خود را به کار گرفتیم که سالن‌ها به ۱۰۰ هزار متر مربع برسد تا نمایشگاه‌های بزرگ همچون نمایشگاه کتاب هم در این فضا برگزار شود. همه زیرساخت‌های شهر آفتاب فراهم شده و برای شهروندان حضور در این محل با سهولت انجام می‌شود تا اینکه در اماکن پرترافیک نمایشگاه برگزار شود.»
مخالفان چه می‌گویند؟
مخالفان برگزاری نمایشگاه کتاب در شهر آفتاب دلایل متعددی را مطرح کرده‌اند که عمدتاً حول محورهای زیر متمرکز است:
فاصله زیاد و دسترسی دشوار: با وجود اتصال شهر آفتاب به مترو، مسیر طولانی و زمان‌بر، به‌ویژه برای ساکنان شمال و مرکز تهران، باعث نارضایتی بازدیدکنندگان شده است. در ساعات شلوغ نیز ازدحام در مترو مشکل‌ساز می‌شود.
کمبود زیرساخت‌های رفاهی: در دوره‌های برگزاری، مشکلاتی مانند آب‌گرفتگی، کمبود سرویس‌های بهداشتی و امکانات رفاهی، به‌ویژه برای ناشران کودک و نوجوان گزارش شده است.
افزایش هزینه‌های ناشران: هزینه‌های حمل‌ونقل، باربری و نیروی انسانی در شهر آفتاب بیشتر شده و ناشران کوچک را با فشار مالی مضاعفی مواجه کرده است.
کاهش مخاطب و فروش: دسترسی سخت و فاصله زیاد از مرکز شهر، موجب کاهش بازدیدکننده و در نتیجه افت فروش برخی ناشران شده است.
ناتمام ماندن طرح‌های توسعه‌ای: برخی زیرساخت‌ها و سالن‌های لازم هنوز تکمیل نشده‌اند و امکانات شهر آفتاب برای میزبانی نمایشگاه‌های بزرگ کافی نیست.
این انتقادات در حالی مطرح می‌شود که عباس تقدسی‌نژاد، مدیرعامل شهر آفتاب، تاکید کرده است که مشکلات اولیه این مجموعه برطرف شده و نمایشگاه‌های متعدد بدون چالش در آن برگزار شده‌اند. به گفته او، فازهای توسعه‌ای در دستور کار قرار دارد و این مجموعه می‌تواند بار اصلی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران را بر دوش بکشد.
دینفعان؛ مانع اصلی انتقال نمایشگاه‌های بزرگ به شهر آفتاب
سال 1396 نمایشگاه کتاب برای نخستین‌بار به شهر آفتاب منتقل شد، اما به دلیل برخی نواقص، به‌ویژه در ایام بارندگی، برخی مشکلاتش نمایان شد ولی با توجه به اینکه افتتاح این نمایشگاه در پایان دوره شهرداری آقای قالیباف انجام شده بود، مدیریت شهری دوره بعدی (دوره پنجم) انگیزه کافی برای انجام اصلاحات جزئی و تکمیل زیرساخت‌های شهر آفتاب نداشت.
در نتیجه، سایر نمایشگاه‌های تهران به مکان‌های دیگری منتقل شدند و مردم در سال‌های بعد و در ایام نمایشگاهی، با ترافیک و سختی‌های قابل‌توجهی روبه‌رو شدند. این در حالی‌ست که نمایشگاه آفتاب با بنای مناسب و زیرساخت کامل و با هزینه بیت‌المال ساخته شده بود و چندین سال برای راه‌اندازی آن زحمت کشیده شده بود.
نمایشگاه شهر آفتاب از نظر دسترسی به مترو و مسیرهای فرودگاهی موقعیت بسیار مناسبی دارد. در دوره ششم شورای شهر نیز، تلاش بسیاری صورت گرفت تا نمایشگاه‌های بزرگ، به‌ویژه نمایشگاه کتاب، در این مکان برگزار شوند. متأسفانه در ابتدای این دوره، بسیاری از مدیران دوره گذشته که همچنان در مسئولیت بودند، همراهی لازم را نداشتند و مجدداً نمایشگاه کتاب در مصلی برگزار شد.
در دولت شهید رئیسی، طی دو سال گذشته، تعامل خوبی با دولت برقرار شد؛ اما وزارت ارشاد، سطح زیربنای موجود را برای نمایشگاه کتاب کافی ندانست و هر ساله سطح زیربنای لازم برای برگزاری نمایشگاه را افزایش می‌دهد. به‌نظر می‌رسد توسعه سالانه نمایشگاه کتاب در این ابعاد، بدون برنامه‌ریزی دقیق، چندان منطقی نیست. از سوی دیگر، توسعه‌ای که باید در نمایشگاه شهر آفتاب برای پاسخگویی به این نیاز انجام می‌شد، به‌موقع صورت نگرفت. به‌رغم پیگیری‌ها، پروژه‌های عمرانی مورد نیاز برای گسترش سوله‌ها اجرایی نشدند.علاوه بر این طی این دوره برخی کوتاهی‌ها نیز در درون شهرداری وجود داشته است. با حمایت رئیس شورای اسلامی شهر تهران، برای سال آینده از هم‌اکنون در کمیسیون‌های تخصصی برنامه‌ریزی‌هایی در حال انجام است. هر نیازی که وجود داشته باشد، فراهم خواهد شد تا نمایشگاه کتاب سال آینده در شهر آفتاب برگزار شود.
در این دوره، هیچ گفت‌وگویی درباره تهاتر نمایشگاه شهر آفتاب با نمایشگاه بین‌المللی تهران مطرح نشده است. با این حال، وجود برخی ذی‌نفعان در نمایشگاه سئول، که به شرایط فعلی و ترافیک ایجادشده عادت کرده‌اند، از جمله موانع مهم در مسیر انتقال است. در حالی‌که شهر آفتاب، یک امکان عمومی و متعلق به مردم است و مالکیت آن نه در اختیار دولت است و نه شهرداری.
بخشی از ناکامی در احیای نمایشگاه شهر آفتاب نیز به منافع مالی برخی افراد در نمایشگاه سئول بازمی‌گردد؛ از سوی دیگر، کم‌کاری‌هایی نیز در شهرداری برای آماده‌سازی فضا و توسعه سوله‌ها دیده می‌شود. البته حتی اگر زیرساخت‌ها نیز توسعه یابد، در صورت عدم همکاری افراد ذی‌نفع، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. تا زمانی که منافع شخصی کنار گذاشته نشود، تغییری رخ نمی‌دهد.
بر اساس تصویب شورا و آنچه ریاست شورای شهر با قوه قضائیه مطرح کرده، برگزاری نمایشگاه در محدوده مرکزی شهر تهران، اقدامی غیرقانونی است. با این حال، نمایشگاه کتاب به‌دلیل اهمیت فرهنگی آن به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور، همچنان با تلاش برای بهبود اجرا همراه است تا خللی در برگزاری آن ایجاد نشود.
