توهین، جرمی خاموش اما فراگیر در روابط اجتماعی امروز
مریم رسولی – وکیل پایه یک دادگستری و دانشجوی دکتری حقوق خصوصی
به گزارش هفت صبح| در جامعه‌ای که با تنش‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی گوناگون دست و پنجه نرم می‌کند، افزایش پرخاشگری کلامی، توهین، تحقیر و بدزبانی در روابط میان افراد، تبدیل به پدیده‌ای هشداردهنده شده است. توهین، هرچند ممکن است در نگاه نخست رفتاری ساده و بدون پیامد به‌نظر برسد، اما از منظر حقوقی جرم تلقی شده و پیامدهای کیفری مهمی به‌دنبال دارد.
طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، "توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، مستوجب مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا جزای نقدی درجه شش است." این ماده نشان می‌دهد که قانونگذار نسبت به شأن و کرامت اشخاص در جامعه حساس بوده و هرگونه خدشه به آن را جرم‌انگاری کرده است.
مهم‌ترین ویژگی جرم توهین، عمومی‌بودن آن است؛ به‌عبارت دیگر، نیازی به تحقق ضرر مادی یا معنوی قابل اثبات برای بزه‌دیده نیست، بلکه صرف ایراد لفظ یا رفتار تحقیرآمیز نسبت به دیگری – حتی در خلوت – برای تحقق این جرم کفایت می‌کند، مشروط بر آن‌که فرد مرتکب دارای سوءنیت عام (یعنی عمد در رفتار) باشد.
در عمل، توهین ممکن است در قالب یک فحش ساده، یا عبارتی دوپهلو و کنایه‌آمیز یا حتی در قالب یک پست در شبکه‌های اجتماعی ظاهر شود. تفاوتی ندارد که محل ارتکاب، حضوری باشد یا مجازی؛ در هر دو صورت، مشمول مجازات مقرر خواهد بود. همچنین، چنانچه توهین در ملاء عام یا به فردی دارای سمت رسمی (مانند کارمندان دولت) انجام گیرد، ممکن است تشدید مجازات را به‌دنبال داشته باشد.
از سوی دیگر، باید توجه داشت که میان توهین و نقد یا اعتراض مدنی محترمانه تفاوت اساسی وجود دارد. حقوق شهروندی اقتضا می‌کند که افراد بتوانند نظر خود را بیان کنند، اما هنگامی که این بیان با توهین، تحقیر یا فحاشی همراه شود، از چارچوب آزادی بیان خارج شده و جنبه کیفری می‌یابد.
در جامعه امروز که روابط انسانی بیش از گذشته متأثر از فضای مجازی شده، آموزش سواد گفت‌وگو، رعایت ادب در سخن، و آشنایی با حدود قانونی گفتار و نوشتار ضرورتی انکارناپذیر است. آگاهی‌بخشی عمومی درباره جرایمی مانند توهین، نه‌تنها از وقوع درگیری‌ها و پروند‌ه‌های بی‌مورد پیشگیری می‌کند، بلکه موجب کاهش بار بر دستگاه قضایی نیز می‌شود.
در پایان، شایسته است نهادهای آموزشی، رسانه‌ای و فرهنگی کشور، با نگاه پیشگیرانه، اهمیت رعایت حرمت انسان‌ها و عواقب حقوقی گفتار ناپسند را به مردم گوشزد کرده و زمینه‌ساز گفت‌وگویی مؤدبانه، مسئولانه و قانون‌مدار در جامعه شوند.
