پرستاری لاکچری در منزل

هفت صبح،‌ راضیه زرگری|  تغییر سبک زندگی شهری و رشد روزافزون جمعیت سالمند در ایران، نیاز به خدمات مراقبتی در منزل را روز به روز بیشتر می‌کند. «پرستار در منزل» شغلی است که در ایران عمر زیادی ندارد؛ اما به‌واسطه تغییراتی که در زندگی‌ها به‌وجود آمده، می‌تواند بهترین گزینه برای افرادی باشد که زمان کافی و امکان مراقبت از سالمندان، بیماران و یا کودکان خود را ندارند؛ ولی در عوض جیبشان پر پول است و از نظر تامین هزینه این خدمات مشکلی ندارند. پرستاری در منزل از اوایل دهه هشتاد به طور رسمی مطرح شد.

با تصویب آئین‌نامه‌های مربوط توسط وزارت بهداشت، این حوزه از حالت سنتی خارج شده و وارد چارچوب‌های حرفه‌ای شد. در سال‌های اخیر، با افزایش نرخ سالمندی و بروز بیماری‌های مزمن، استقبال از این خدمات چندین برابر شده و در این میان نبود نظارت و ساختار مشخص برای ارائه این نوع خدمات، باعث بروز سوءاستفاده‌های زیادی از شغل پرستاری یا مراقبت در منزل شده است. از دستمزدهای غیرمنطقی برای مراقبت توسط نیروی تخصصی متوسط تا رشد قارچ گونه شرکت‌هایی که با استخدام افراد بدون گزینش‌های ضروری، هر خدمتی ارائه می‌دهند؛ از تمیز کردن آپارتمان تا نگهداری از سالمند!

بر اساس آمار وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۲، حدود ۱۵۰۰ مرکز خدمات پرستاری در منزل دارای مجوز رسمی در کشور فعال هستند.بیشترین تعداد این مراکز در تهران (حدود ۴۵۰ مرکز)، مشهد، اصفهان، شیراز و تبریز قرار دارد. نرخ رشد این شرکت‌ها در سال‌های اخیر حدود ۱۲ درصد سالانه برآورد شده است. اکثر این مراکز باید تحت نظارت دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌ها فعالیت کنند که این نظارت عملا صورت نمی‌گیرد.

سال گذشته تعرفه تقریبی اعلام شده خدمات پرستاری در منزل توسط نیروی متخصص، ۸۰۰ هزار تا ۱.۵ میلیون تومان، به صورت روزانه بود که بسته به شهر و تخصص نیرو متفاوت است. یک سرچ ساده در گوگل، معروف‌ترین و حرفه‌ای‌ترین شرکت‌های خدمات پرستاری در منزل را در رتبه‌های اول نشان می‌دهد. شرکت‌هایی که نیروهای متخصص و کاربلد برای نگهداری از سالمند، بیمار یا کودک استخدام کرده و بر اساس شرایط هر خانواده و ساعت کاری مورد نیاز برای مراقبت و خدماتی که باید ارائه شود، هزینه متفاوتی دارند. 

هیچ نرخی عنوان نمی‌شود

برای مثال نگهداری روزانه از سالمند تنها با نگهداری شبانه یا شبانه‌روزی فرق زیادی دارد؛ حالا اگر سالمند ناتوان و پوشکی باشد، حقوق پرستار بیشتر است چون کارش سخت‌تر است. به همین نسبت نگهداری از بیمار که دارودرمانی و تزریق داشته باشد، نسبت به بیماری که فقط به یک همراه برای کارهای روزانه محتاج است، گران‌تر است.  با این حال در جدول ارائه خدمات این شرکت و دیگر شرکت‌های مشابه، در ستون حقوق ماهیانه مبلغی نوشته نشده است؛ یعنی نرخ‌ها همه «توافقی» است.

برای مشاوره تماس می‌گیریم و کارشناس شرکت سن، وزن و شرایط سالمند را سوال می‌کند. چند آیتم را به صورت تصادفی انتخاب می‌کنیم. سالمند خانم با وزن 70 کیلو که ناتوان است؛ برای نگه‌داری شبانه روزی به صورت 5 روز در هفته و دو روز استراحت، حقوق ماهیانه پرستار 24 تا 28 میلیون تومان عنوان می‌شود:

«بابت تضمین کیفیت خدمات پرستاری و رضایت قطعی مشتری، شرکت بر اساس قرارداد 6 ماهه با شما، یک حقوق پرستار را دریافت می‌کند که اگر قرارداد یکساله منعقد شود، 30درصد کمتر از دو پایه حقوق پرستار پرداخت می‌کنید.» این یک نمونه از شرایط شرکت‌های تخصصی پرستاری در منزل است که کارشناس آن می‌گوید نیروهای بسیار آموزش دیده‌ای در اختیار دارند که برای شرایط خاص مهارت‌های لازم را دارا باشند.

هم نیروی نظافت منزل داریم هم مراقب سالمند   

در کنار شرکت‌های تخصصی پرستاری در منزل، تعداد زیادی از شرکت‌های خدماتی- مراقبتی در ایران فعالیت می‌کنند که خدماتی مانند مراقبت از سالمند، کودک یا بیمار را بدون ارائه خدمات درمانی حرفه‌ای انجام می‌دهند. این شرکت‌ها معمولاً تحت عنوان «شرکت‌های خدماتی»، «مراقبتی» حتی یا «شرکت‌های خدمات منزل» شناخته می‌شوند و با مجوزهایی از سازمان‌های کار و رفاه اجتماعی یا اتحادیه‌های مربوطه فعالیت می‌کنند.

نیروهای این قبیل شرکت‌ها لزوماً پرستار رسمی یا دارای مدرک دانشگاهی نیستند. بیشتر آن‌ها آموزش‌های ساده مثل نحوه جابه‌جایی سالمند، تغذیه صحیح، مراقبت‌های عمومی (حمام کردن، دارو دادن) دیده‌اند. این خدمات را نباید پرستاری خواند؛ کار تعریف شده این نیروها،همراهی، مراقبت روزمره و کمک به کارهای روزانه است. در زمینه کودک، معمولاً شامل نگهداری، غذا دادن و بازی کردن می‌شود.

هزینه کمتر نسبت به پرستارهای حرفه‌ای و انعطاف پذیری بیشتر در رسیدگی به امور متفرقه، از دلایل استقبال خانواده‌ها از این نوع خدمات است. اما به همان نسبت سپردن کودک یا سالمند دارای شرایط خاص به نیروی غیرحرفه‌ای ریسک‌پذیری بیشتری هم دارد. سال گذشته تعرفه تقریبی این شرکت‌ها برای مراقبت از کودک یا سالمند بدون خدمات درمانی، از ۸ تا 20 میلیون تومان در ماه (بسته به میزان ساعات کاری، شبانه‌روزی یا نیمه‌وقت) متفاوت بوده است.

من متعهد به کیفیت خدمات هستم اما...

خانم بابازاده، مدیر یکی از این شرکت‌هاست که یک شماره ثبت شده دارد ولی دفتر کار مشخصی ندارد و برای قرارداد خودش به خانه مشتری‌ها می‌رود. هر نیرویی که فکرش را بکنید دارد؛ از نیروی خدمات نظافتی تا مراقب کودک و سالمند.

او خطاب به خانواده‌ای که برای مادرشان دنبال مراقب شبانه‌روزی هستند، می‌گوید:« اگر سالمند شما نیاز به تزریق دارو و فیزیوتراپی داشته باشد، باید نیروهای متخصص و آموزش دیده بگیرید که حقوق آنها زیر 30 میلیون تومان نیست؛ اگر هم فقط نگران تنهایی و خورد و خوراکش هستید، خیالتان راحت باشد. من بهترین نیروها را در اختیار دارم که همه‌شان از نظر اخلاقی امتحان خود را پس داده‌اند.

شما با من قرارداد می‌بندید و من نسبت به کیفیت نیرو تعهد می‌دهم؛ ولی در نهایت هر کسی قلقی دارد و هر دو طرف باید سعی کنند با هم کنار بیایند.» این مدیر شرکت خدمات و نگه‌داری در منزل ادامه می‌دهد: «هزینه مراقبت از سالمند سالم به صورت 12 ساعت روزانه و پنجشنبه جمعه تعطیل، 17-19 میلیون می‌شود. اگر تعطیل رسمی در بین روزهای کاری باشد، حقوق همان روز دو برابر می‌شود؛ شرکت هم معادل یک حقوق را از شما به ازای قرارداد 6 ماهه می‌گیرد. من توصیه می‌کنم یک ساله قرارداد ببندید چون حق شرکت را برایتان روی 30-32 میلیون می‌بندم و می‌توانید در دو قسط پرداخت کنید.»

خدمات پرستاری نه بیمه دارد نه عیدی و سنوات

«نه نیروهایشان را بیمه می‌کنند و نه عیدی  و سنواتی در کار است؛ ما مثل کارگر روزمزد کار می‌کنیم.» نصیرلو، 15 سال است که به عنوان مراقب سالمند با شرکت‌های خدمات پرستاری در منزل کار می‌کند. او می‌گوید:«بیشتر شرکت‌ها با بیمارستان‌ها و دانشگاه علوم پزشکی قرارداد دارند. من از طریق همین شرکت‌ها در دوران کرونا وقتی بیمارستان‌ها کمبود نیرو داشت، داوطلب شدم و دو سال در یکی از بیمارستان‌های تهران خدمات بهیاری می‌دادم.

قبل از آن هم دوره‌های بهیاری گذراندیم و کلاس‌های نگه‌داری از سالمند و نحوه رفتار با سالمند گذراندیم.  ولی هیچ کدام از شرکت‌ها نیروهایشان را بیمه نمی‌کنند؛ من با چند شرکت کار می‌کنم ولی خودم بیمه آزاد رد می‌کنم.» به گفته این نیروی مراقبت از سالمند، شرکت‌های خدمت پرستاری برای استخدام افراد فقط یک مدرک عدم سوء‌پیشینه و سفته می‌گیرند؛

اگر کسی مدارک بهیاری داشته باشد، ارائه می‌دهد اگر هم نداشته باشند، خود شرکت کلاس‌های جزئی می‌گذارد و آموزش‌های لازم برای کمک به سالمند، تعویض پوشک و حتی وصل کردن سوند و گاواژ و ... یاد می‌دهند. کسانی که بخواهند این حرفه را تخصصی‌تر ادامه دهند، خودشان در کلاس‌های آموزشی مرتبط شرکت می‌کنند و مدرک می‌گیرند. متقاضیان این شغل هم اکثرا خانم‌هایی هستند که سواد زیادی ندارند و از شهرستان‌ها می‌آیند و دنبال کاری هستند که شبانه روزی باشد و بتوانند شب هم همانجا بخوابند.»

نصیرلو در حال حاضر پستاری شبانه‌روزی از یک سالمند مبتلا به آلزایمر را بر عهده دارد و 5 روز کامل در هفته برای مراقبت می‌ماند و ماهانه 26 میلیون تومان حقوق می‌گیرد. او از چالش‌ها و سختی‌های کارش می‌گوید:« شرکت‌ها از نیرو بابت ضمانت ارائه خدمات، سفته می‌گیرند و اگر نیروی پرستاری سوء‌رفتار داشته باشد یا خانواده از کارش رضایت نداشته باشد، اول تعهد می‌گیرند.

اگر مورد جدی باشد، همکاری با نیرو قطع می‌شود. مثلا  در خانه‌ای که الان من مشغول هستم، پرستار قبلی تقریبا یک روز کامل سالمند را از تخت بلند نکرده بود و حتی غذا و دارویش را هم نداده بود که بچه‌هایش اتفاقی آمده و شک کردند و فیلم‌های دوربین مدار بسته را چک کردند و متوجه این بی‌رحمی نیروی پرستاری شدند و به مدیر شرکت اعلام کردند تا قطع همکاری شود.

به طور کلی اخلاق مداری و وجدان یک خصلت ذاتی است و این کارهای مراقبتی هم به صبر و حوصله خیلی زیادی نیاز دارد. من توصیه می‌کنم خانواده‌ها نظارت بر کار پرستار یا مراقب داشته باشند چون شرکت‌ها اغلب به فکر منافع خودشان هستند و چندان نظارتی بر کار نیروها ندارند.»

چرا وزارت بهداشت حمایت نکرد؟

«پرستاری در منزل برای اولین بار دهه 60 میلادی در آمریکا مطرح شد و بیشتر بر سالمندانی تمرکز داشت که محدودیت حرکتی داشتند. از دهه هفتاد شمسی در ایران شرکت‌هایی از سوی بهزیستی ثبت می‌شد و بدون اینکه چهارچوب و تعرفه‌ای داشته باشند، افراد به خانه مردم می‌رفتند.» محمد شریفی‌مقدم، عضو سابق سازمان نظام پرستاری به هفت صبح می‌گوید:« آیین‌نامه‌ای سال 78 توسط دولت وقت ابلاغ شد که مراکزی زیر نظر دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌ها ایجاد شود و تحت نظارت دانشگاه‌ها خدمات پرستاری در منزل به مردم ارائه دهند.

دقت کنید که این‌ها مرکز بودند نه شرکت؛ مثل کلینیک که مسئول فنی دارد، سوپروایزر دارد یعنی شرایط سختگیرانه‌تری داشتند. اما همان موقع هم وزارت بهداشت موافق این مراکز نبود چون می‌خواست مسئول فنی این مراکز پزشک باشد که ما مخالفت کردیم. در نهایت آنطور که باید، از این مراکز حمایت نشد. خیلی مراکز ایجاد شدند و خیلی هم تعطیل شدند. حتی در دوره وزارت آقای هاشمی، بحث پرستار جامعه‌نگر مطرح شد و همزمان کشور وارد مرز سالمندی شد، ولی متاسفانه وزارت بهداشت حمایت نکرد و مراکز اجازه رشد پیدا نکردند.»

بزرگترین مانع رشد و توسعه مراکز خدمات پرستاری

به گفته این عضو جامعه پرستاری، بزرگترین مانع رشد و توسعه این مراکز بیمه نبودن و گران بودن خدمات است. تعرفه‌ای که وزارت بهداشت اعلام کرده خدمات پرستاری ساعتی 100 هزار تومان است و اگر بیمار و سالمندی به مراقبت 24 ساعته نیاز داشته باشد، روزانه بالای 2 میلیون باید پرداخت کند. این خدمات گران است و هر کسی نمی‌تواند از این خدمات استفاده کند. پس می‌ماند خدمات شرکت‌هایی که مجوز خدمات پرستاری ندارند ولی در نبود مراکز معتبر خیلی راحت این خدمات را ارائه می‌دهند. اشخاصی که یا پرستار نیستند مثلا بهیار و کمک بهیار هستند، یا اصلا هیچ سررشته‌ای از این امورات ندارند را برای مراقبت از بیمار و سالمند به خانه‌های مردم می‌فرستند.

وقتی راهکارهای غیرقانونی رشد می‌کنند

شریفی مقدم تاکید می‌کند:«وزارت بهداشت برای مراکز پرستاری آنقدر محدودیت ایجاد کرده که اجازه رشد به آنها نداده است. در حالی که مراکز باید زیر نظر معاونت پرستاری باشند، اما معاونت پرستاری زورش به معاونت درمان نمی‌رسد و این محدودیت‌ها و همین سنگ‌اندازی‌ها این مراکز را به تعطیلی کشانده. در حالی که نیاز مردم به قوت خود باقی است حتی روز به روز بیشتر هم می‌شود. و وقتی برای تقاضای جامعه راهکار قانونی نباشد، راهکارهای غیرقانونی رشد می‌کنند و مردم هم مجبورند از همین خدمات استفاده کنند.»