بحران آب در استان مرکزی
بارش‌های بهاری نتوانست عطش دو سد بزرگ کمال صالح و الغدیر را برطرف کند و اکنون زنگ خطر بحران آب در سرزمین آفتاب به صدا در آمده است.
منابع آبی در تمامی عرصه‌ها نقش مهمی دارد، اما تأمین و توزیع عادلانه و پایدار آب شرب در خط مقدم و حیاتی‌ترین منبع برای سلامت جامعه است و بقای افراد به کیفیت و دسترسی به آن وابسته است.
اکنون به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌های پی در پی، منابع تأمین آب با کسری مخزن‌های بزرگ و رو به افزایش حالتی وخیم پیدا کرده و مدیریت تأمین و توزیع منابع آبی به یکی از چالش‌های بزرگ در کشور و به ویژه در استان مرکزی در کنار چهار استان دیگر که دچار تنش آبی هستند تبدیل شده است که از این رو توجه به امنیت آبی و حفظ پایداری منابع آب در مواجهه با شرایط موجود در بخش‌های مختلف جامعه بسیار حائز اهمیت است.
با توجه به تغییرات اقلیمی، کاهش نزولات جوی و عدم اصلاح الگوی بهینه مصرف اکنون وضعیت آب شهر اراک و ساوه بحرانی است و زنگ خطر بحران آب را به صدا در آورده و نمی‌توان تنها به بارش بهاری امیدوار بود به همین سبب در راستای تأمین آب شرب مردم این ۲ شهرستان، حفر فوری ۴۹ حلقه چاه در اراک و ساوه دستور کار قرارگرفته که از این تعداد حلقه چاه، ۳۰ حلقه در اراک و ۱۹ حلقه در ساوه هدفگذاری شده و تعامل و هم‌افزایی سایر ارگان‌های ذیربط برای عبور از بحران امری ضروری است.
کاهش ارزش و اهمیت آب در بین مردم، نتیجه مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی، و زیست‌محیطی است و برای مقابله با این موضوع، افزایش آگاهی و آموزش، ترویج فرهنگ صرفه‌جویی و احترام به منابع آبی ضروری است تا مردم دوباره به ارزش واقعی آب پی برده و از آن به درستی بهره‌برداری کنند چرا که آب نه تنها یک منبع طبیعی بلکه جزئی از هویت و فرهنگ ایرانی است و یادآوری و حفظ این ارزش‌ها و توجه به اهمیت آب در فرهنگ ایرانی می‌تواند به تداوم این میراث غنی کمک کند.
کاهش شدید ذخایر آبی سدها و لزوم مدیریت منابع آبی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مرکزی اظهار کرد: با توجه به کاهش شدید میزان بارشها، مدیریت منابع آبی امری ضروری است همچنین ذخایر آبی سدها به شدت کاهش یافته و تنها چند ماه دیگر آب برای تأمین نیازهای شهر اراک باقی مانده است.
حسین اسدی با بیان اینکه میانگین بارندگی کشور حدود ۲۶۰ میلی‌متر است، افزود: تغییرات اقلیمی باعث شده که این میزان در سالهای اخیر محقق نشود همچنین میانگین بارندگی در استان مرکزی که حدود ۲۷۰ میلی‌متر بوده، در سال آبی جاری به ۱۶۵ میلی‌متر کاهش یافته که نشان‌دهنده کاهش ۲۷ درصدی در اراک و ۳۵ درصدی بارشها در کل استان است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مرکزی با اشاره به حجم ذخیره ۹۵ میلیون مترمکعبی سدکمال صالح گفت: این سد که منبع تأمین آب شرب اراک است، اکنون تنها ۱۸ میلیون مترمکعب آب دارد که از این میزان، ۱۰ میلیون مترمکعب غیرقابل استفاده و هشت میلیون مترمکعب آن قابل برنامه ریزی است.زنگ خطر بحران آب در سرزمین آفتاب به صدا در آمده است/ آب را گل نکنیم
اسدی همچنین با اشاره به به وضعیت سد الغدیر ساوه گفت: از ۲۷۷ میلیون مترمکعب حجم ذخیره این سد، تنها ۲۵ میلیون مترمکعب پر و ۹ میلیون مترمکعب آن قابل برنامه ریزی است.
وی با اشاره به مخاطرات ناشی از کمبود آب، از جمله افزایش هزینه‌های استحصال و فرونشست زمین، بر اهمیت تعامل و همدلی کشاورزان، صنعتگران و شهروندان با شرکت آب منطقه‌ای تأکید کرد.
شمار روستاهای دارای تنش آبی افزایش یافته است
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی گفت: در راستای مدیریت و اصلاح الگوی بهینه مصرف آب در میان مشترکان پرمصرف، تعرفه‌های جدیدی در نظر گرفته شده و در صورت تکرار مصرف بالا، قطع آب این جامعه هدف انجام خواهد شد.
سعید سرآبادانی گفت: اراک و ساوه در زمره شهرهای بحرانی کشور قرار دارند که در این راستا خواستار توجه جدی مردم به وضعیت آب و مدیریت مصرف آن شد همچنین در این ۲ شهر باید به‌طور روزانه فرآیند حفر و تجهیز چاه‌ها تسریع شود.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان مرکزی با ابراز نگرانی از افزایش شمار روستاهای دچار تنش آبی گفت: ۷۸ روستای دارای تنش آبی در سال گذشته به ۱۰۷ روستا افزایش یافته است.
سرآبادانی گفت: متوسط مصرف جمعیت ۶۳۰ هزار نفری اراک، یک هزار و ۸۰۰ لیتر بر ثانیه است که در اوج مصرف به ۲ هزار و ۴۰۰ لیتر بر ثانیه می‌رسد.
وی همچنین به کاهش برداشت از سد کمال صالح اراک اشاره کرد و گفت: میزان برداشت از سد کمال صالح از یک هزار و ۲۰۰ مترمکعب به ۶۵۰ مترمکعب همچنین میزان منابع زیرزمینی از ۹۰۰ مترمکعب به ۱۳۶ مترمکعب کاهش یافته است که می‌طلبد علاوه بر مدیریت منابع آبی، میزان آگاهی عمومی مردم نسبت به بحران کم آبی افزایش یابد.
سیاست‌گذاری دقیقی در تخصیص آب صورت نگرفته است
چهره منتخب آب کشور و فعال محیط زیست استان مرکزی با اشاره به تشدید تنش‌های آبی در استان مرکزی گفت: میزان بارندگی در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته و سهم بارش برف نیز در مقایسه با باران کمتر بوده که این موضوع بحران کم‌آبی را عمیق‌تر کرده است.
احسان آخانی با تأکید بر اینکه تغییرات اقلیمی منجر به توزیع نامناسب بارشها شده است، اظهار کرد: برداشت‌های نادرست از منابع آبی در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب، تاب‌آوری کشور در برابر خشکسالی را به شدت کاهش داده است در حالی‌که در گذشته، سرزمین ایران توان مقابله با خشکسالی‌های شدیدتر را داشته، اما مصرف بی‌رویه و نادرست موجب کاهش این ظرفیت در سالهای اخیر شده است.
وی با انتقاد از عملکرد وزارت نیرو در زمینه برنامه‌ریزی و مدیریت آب افزود: متأسفانه سیاست‌گذاری دقیقی در تخصیص آب به حوزه‌های مختلف صورت نگرفته و همین موضوع به بحران فعلی دامن زده است.
آخانی در ادامه به مصرف نامشخص آب در بخش ساخت‌وساز اشاره کرد و گفت: ساخت‌وسازهای گسترده یکی از مصرف‌کنندگان جدی آب شرب شهری است در حالی‌که هیچ آمار دقیقی از میزان آب مصرفی آن‌ها وجود ندارد، همچنین در بخش کشاورزی، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از محصولات به دلایل مختلف به پسماند تبدیل می‌شود درحالی‌که برای این حجم از تولید، سالانه بین ۵ تا ۱۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌شود.
وی افزود: در بخش صنعت و شرب نیز متأسفانه آمار مشخصی از مصرف آب در دست نیست و این نداشتن شفافیت، برنامه‌ریزی را با مشکل مواجه کرده است.
کارشناس حوزه آب و فعال محیط زیست استان مرکزی، راهکار عبور از بحران آب در کشاورزی را توانمندسازی کشاورزان دانست و گفت: برای دستیابی به این هدف باید سرمایه‌گذاری در توسعه بازار محصولات کشاورزی، اجرای سیستم‌های نوین آبیاری و افزایش بهره‌وری در اولویت قرار گیرد تا در نهایت با سطح زیر کشت کمتر، محصولات با کیفیت‌تری تولید شود و مصرف آب نیز کاهش یابد.
آخانی با بیان اینکه تمرکز صنایع در مرکز کشور با اقلیم خشک، خطای بزرگی در گذشته بوده است، گفت: این تصمیم نادرست که بدون تحلیل داده‌های دقیق صورت گرفته، باعث انتقال آب از مناطق پرآب به مناطق صنعتی شده و پیامد آن، فشار مضاعف بر سه بخش حیاتی شرب، صنعت و کشاورزی بوده است.
وی در ادامه اظهار کرد: ساختار وزارت نیرو به گونه‌ای است که عملاً نظرات کارشناسان بیرونی در سیاست‌گذاری‌ها نادیده گرفته می‌شود و این امر منجر به شکل‌گیری وضعیت بحرانی کنونی شده است، برای مثال، در دهه ۷۰ طرح‌هایی برای تأمین آب شرب شهر اراک از طریق چاه‌ها و قنوات دشت قره‌کهریز اجرا شد، اما تمامی منابع در مدت کوتاهی خشک شدند.
فعال محیط زیست استان مرکزی افزود: همچنین منابع جدیدی مانند سد کمال صالح برای تأمین آب در نظر گرفته شد، اما این انتقال آب به معنای افزایش مصرف است چرا که آموزش‌های لازم برای اصلاح فرهنگ مصرف آب به مردم ارائه نشده و شرایط بحرانی به درستی درک نشده است.
آخانی تأکید کرد: بخش‌های شرب و صنعت از مصرف‌کنندگان مهم آب هستند و راهکار صحیح در این زمینه، مدیریت مصرف و برداشت اصولی از منابع آبی است، همچنین باید در حوزه صنعت، سرمایه‌گذاری جدی در بازچرخانی آب و احداث تصفیه‌خانه‌های مدرن انجام شود تا آب به‌صورت چندباره مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه داد: توسعه ناپایدار، مصرف بی‌رویه و نبود مدیریت علمی آب، سه عامل اصلی بحران فعلی هستند و اگر امروز برای آینده برنامه‌ریزی نکنیم، در صورت کاهش بیشتر بارشها، ممکن است کشور ناچار به واردات آب و پرداخت هزینه‌های بسیار سنگین شود.
آخانی تصریح کرد: برای دستیابی به کشاورزی مدرن و پایدار، باید با تکیه بر دانش روز، حفظ محیط زیست، تأمین غذای سالم و مصرف آب کمتر، آینده‌ای امن برای کشور رقم زد، همچنین در حوزه صنعت باید با نوسازی ماشین‌آلات، انتقال صنایع به سواحل و تمرکز بر بازچرخانی آب به جای تعریف منابع جدید، از بروز بحران‌های شدیدتر در سالهای آینده جلوگیری کرد.
کارشناس حوزه آب استان مرکزی تاکید کرد: انتظار است تصمیمات تخصصی در حوزه آب باید به کارشناسان و دانشمندان این عرصه سپرده شود و عبور از بحران و تنش آبی، نیازمند عزمی ملی و مشارکت همه‌جانبه است.
رئیس مجمع نمایندگان استان مرکزی با اشاره به وضعیت پرتنش آب در استان مرکزی اظهار کرد: این استان یکی از پنج استان پرتنش کشور در حوزه آب است و با وجود گذشت پنج سال مستمر از خشکسالی، همچنان با کمبود بارش مواجه هستیم و در سال آبی جاری که از مهر سال گذشته آغاز و تا مهر سال جاری تداوم دارد، حداکثر تنها ۵۰ درصد از میانگین بارندگی دریافت شده که بسیار ناچیز است.
نادرقلی ابراهیمی با بیان اینکه منابع آب سطحی از جمله سدهای استان مرکزی ذخیره کافی ندارند، افزود: در چنین شرایطی، مدیریت منابع آب و کنترل مصارف اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
وی با اشاره به برگزاری نشست با وزیر نیرو و معاونان وی گفت: یکی از این نشست‌ها به‌صورت ویژه با محوریت استان مرکزی و با حضور استاندار و مدیران حوزه آب و برق منطقه برگزار شد و جلسه دیگر نیز در سطح ملی با تمرکز بر چالش‌های آب در کشور بود.
نماینده مردم اراک، کمیجان و خنداب در مجلس شورای اسلامی با اشاره به مصوبات این نشست‌ها عنوان کرد: در حوزه تأمین کوتاه‌مدت آب شرب شهر اراک، مقرر شد با حداکثر بهره‌برداری از سد کمال‌صالح و تسریع در پروژه انتقال آب از سد کوچری به ساوه، مشکل تأمین آب شرب اراک و برخی روستاهای دچار تنش آبی برطرف شود.
ابراهیمی ادامه داد: در بخش تأمین بلندمدت آب شرب، صنعت و کشاورزی استان مرکزی نیز کمیته‌ای به مسئولیت اینجانب تشکیل خواهد شد تا راهکارهای لازم برای تأمین منابع و مدیریت مصرف اجرایی شود.
وی با اشاره به قانون برنامه هفتم توسعه بیان کرد: بر اساس این قانون، صنایع باید از ظرفیت‌های آب‌های غیرمتعارف و برگشتی بهره‌گیری کنند و منابع آب جدید تنها به حوزه شرب و مصرف خانگی اختصاص یابد، همچنین در بخش شرب، با توجه به اینکه مصرف فعلی دو برابر میانگین جهانی است، اصلاح الگوی مصرف ضروری است.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی گفت: در حوزه کشاورزی نیز کشت محصولات کم‌آب‌بر، توسعه کشت گلخانه‌ای و استفاده از آبیاری زیرسطحی در دستور کار قرار گرفته است.
ابراهیمی اضافه کرد: در قانون برنامه هفتم، راهکارهای مدیریت منابع آب و انرژی به‌طور دقیق مشخص شده و مجلس بر اجرای صحیح و شاخص‌های عملکردی این برنامه‌ها نظارت دارد و به عنوان نمونه مقرر شد در بازه زمانی پنج ساله میزان یک میلیارد و ۷۷۰ میلیون مترمکعب آب از پساب‌ها به صنایع بازگردد که تحقق این هدف نیازمند سرعت‌بخشی در اجرای این پروژه‌ها است.
وی تأکید کرد: برای کنترل مصرف آب شرب، مصارف مازاد بر الگوی تعیین‌شده باید مشمول جریمه شوند و این منابع مالی در جهت تأمین آب و برق کشور هزینه شود.
