امپراطوری نفسگیر گرما در تهران| چرا هوا اینقدر گرم شده؟
نگاهی به دلایل گرمای بی‌سابقه که پایتخت و دیگر نقاط ایران را فرا گرفته
هفت صبح| اینجا در بیروت دمای هوا ۳۸ درجه احساس میشود و رطوبت ۶۵ درصد است. خبرها از تهران اما حاکی است که همین دما و بلکه بالاتر در حال احساس است با رطوبتی نزدیک به ۱۳ درصد. چه شده؟ چرا هوا این قدر گرم شده است و این وضعیت تا کی ادامه دارد؟ مقصر ماجرا سه پدیده آب و هوایی هستند. یک سیستم هوای پرفشار، یک گنبد حرارتی و یک جزیره حرارتی. این‌ها یعنی چه؟
سیستم هوای پرفشار
فکر کنید یک نفر آن بالای زمین ایستاده و با قدرت هرچه تمام‌تر هر چه نفس دارد به سمت ما شلیک می‌کند. این یک مثال ساده برای هوای پرفشار است. کمی علمی‌ترش این است که در لایه‌های بالاتر جو، هوا سردتر است. وقتی چیزی سردتر باشد، مولکول‌های آن به هم نزدیک می‌شوند (مثل خود ما آدم‌ها). وقتی چنین اتفاقی بیفتد چگالی و وزن هوا بیشتر میشود و آن هوا سردتر میشود. خیلی اگر برایتان سخت باشد؛ تصور کنید که وقت سرما تعداد دانش‌آموزان در نمازخانه مدرسه بیشتر است چون هر کسی هم که در حیاط باشد، برای اینکه گرم‌تر شود وارد نمازخانه میشود.
گنبد حرارتی
ما در جنوب کشور حدود دو هزار کیلومتر ساحل داریم. با خلیج فارس و دریای عمان. در فصل تابستان که هم ساعت روز بیشتر است و هم خورشید به زمین نزدیک‌تر است و در نتیجه هوا گرم‌تر است، گرما از این آب‌ها و نیز از خود زمین به سمت بالا می‌رود. چرا به سمت بالا می‌رود؟ طبیعی است چون مولکول‌ها از همدیگر فاصله می‌گیرند و وزن هوا کم میشود.
وضعیت وقتی به یک فاجعه تبدیل میشود که هوا خیلی گرم شود و این توده پرحجم هوای گرم به آن سیستم پرفشار بخورد. در این شرایط عملا یک گنبد حرارتی شکل می‌گیرد و هوای گرم درون این گنبد هی می‌چرخد و می‌چرخد. برای همین هم هوا حتی در شب‌ها هم خنک نمی‌شود. در بامداد سه‌شنبه هوای تهران تا ساعت ۳ صبح، ۲۵ درجه سانتیگراد بوده است.
جزیره حرارتی
در تهران یک وضعیت ویژه هم به وجود آمده و آن یک جزیره حرارتی است. جزیره حرارتی در شهرهای بزرگ به وجود می‌آید. به خاطر تراکم ساختمان‌هایی که معمولا با بتن و سیمان ساخته شدند، حرکت وسایل نقلیه، تعدد وسایل خنک‌کننده داخل ساختمان‌ها که طبعا هوای بیرون را گرم‌تر می‌کنند و البته کاهش سطح پوشش گیاهی. دمای داخل یک خودروی زیرآفتاب، در ۶۰ دقیقه از ۲۶ درجه به ۵۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. فکر می‌کنم همین فکت کافی باشد تا ببینید که در شهرها، چرا ما اینقدر وضعیت بدتری از گرما داریم.
نقشه هواشناسی به خوبی نشان می‌دهد اتفاقی که این هفته در ایران افتاده ترکیبی از گنبد حرارتی است که بالای خلیج فارس وجود دارد و اتفاقی که در تهران افتاده یک جزیره حرارتی که در این شهر ساخته شده است. تابش نور خورشید این هفته دمای هوا در خلیج فارس را تا ۶۵ درجه سانتیگراد بالا برده است. می‌دانید یعنی چه؟ داغ‌ترین جکوزی که تاکنون رفتید با آب ۴۲ درجه بوده است.
نکته بدتر در مورد تهران اینکه جزیره حرارتی آن طبق تحقیقات، رفته رفته هم گسترش پیدا کرده و هم به سمت جنوب غرب تهران رفته است. جنوب غربی تهران یعنی مثلا منطقه شهریار.
خب جالب است بدانید که ما در قدیم یک باد مطبوع تابستانی داشتیم به نام باد شهریار در تهران که هوا را قدری خنک می‌کرد ولی برنامه‌ریزی مدیریت شهری برای تبدیل جنوب غربی تهران به یک بخش صنعتی در کنار تغییر کاربری اراضی کشاورزی (فقط در شهریار طی بیست سال 21/5 درصد از کل اراضی مسکونی در اراضی کشاورزی سابق ساخته شده است) باعث شده که دیگر چنین بادی هم یا وجود نداشته باشد یا اینکه اثر قبلی را نداشته باشد. (دیروز البته تهران باد ۸ کیلومتر بر ساعت را ثبت کرده بود که تقریبا برابر میانگین سرعت باد در تابستان است ولی ظاهرا این باد دیگر تاثیر سابق را ندارد)
این وضعیت تا کی ادامه دارد؟ هواشناسی می‌گوید تا حدود یک هفته دیگر. به عبارتی به نظر هواشناسی تا حوالی ۱۰ مرداد، کشور و نیز تهران بدترین وضعیت گرمایی خود را تجربه خواهد کرد و پس از آن دما رفته رفته بهتر خواهد شد ولی خب باید فکری به حال خودمان بکنیم.
اردیبهشت سال ۱۳۹۸، سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران برای اولین بار با همکاری سازمان هواشناسی کشور نقشه‌های تغییرات میانگین دمای سالیانه شهر تهران طی نیم قرن اخیر را منتشر کرد. نقشه دمایی سال‌های ۴۶ و ۴۷ تهران نشان می‌دهد نصف شهر تهران در این سال‌ها به طور میانگین از دمای زیر ۱۵ درجه سانتیگراد بهره‌مند بوده، اما در سال‌های ۹۷ و ۹۶ تنها نزدیک به یک دهم شهر تهران از هوای زیر ۱۵ درجه سانتیگراد بهره‌مند شده است. این وضعی است که بخواهیم یا نخواهیم، خوشمان بیاید یا نه، خودمان برای خودمان درست کردیم. پارسال اعلام شد که ۱۰ میلیون کولر گازی در ایران روشن میشود. کولرهایی که نه فقط به خاطر مصرف برق، بلکه به خاطر گازی هم که مصرف می‌کند عامل گرمایش بیشتر زمین است. تا این نحوه مصرف ما وجود دارد، از این گنبدها و جزیره‌های حرارتی تا دلتان بخواهد خواهیم داشت.
