حجر، محجور و تبانی یعنی چه؟
توضیح سه اصطلاح حقوقی.
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| این هفته به سوال یک نفر از مخاطبان روزنامه پاسخ می‌دهیم:
سوال: معنی کلمه حجر و محجور چیست؟ و تبانی یعنی چه؟
حجر: حجر در لغت به معنای منع و بازداشتن است. در اصطلاح حقوقی نیز به معنای «عدم اهلیت استیفا» است. ممکن است بگویید کار سخت‌تر شد! ولی توضیح می‌دهیم. اهلیت یعنی شایستگی و اهلیت در اصطلاح علم حقوق عبارت است از شایستگی انسان برای دارا بودن شیئ یا اجرای حق و تکلیف.
اهلیت در حقوق دو نوع دارد: یکی اهلیت دارا بودن حق که اصطلاحاً اهلیت تمتع یا اهلیت دارا شدن حق یا تملک گفته می‌شود و دیگری اهلیت اجرای حق و تکلیف که از آن به عنوان اهلیت استیفا یا اهلیت اجرای حق یا تصرف نام می‌برند.
بنابراین در شرایطی که معنای واژه «عدم» هم مشخص است، حجر به معنای این است که فرد از نظر حقوقی شایستگی برای اجرای حق یا تصرف را نداشته باشد.
به عبارت دیگر حجر عبارت است از منع شخص به حکم قانون از اینکه بتواند امور خود را به‌طور مستقل و بدون دخالت دیگری اداره کند و شخصاً اعمال حقوقی انجام دهد. به طور کلی چهار دسته از افراد در ایران با حکم حجر روبه‌رو می‌شوند: صغیر، سفیه، مجنون و تاجر ورشکسته.
موضوع با چند مثال روشن خواهد شد. فرض کنید پدری که یک فرزند بزرگسال مثلا ۲۰ ساله دارد فوت می‌کند. این فرزند هرچند بزرگسال است ولی به تشخیص کارشناس یعنی پزشکی قانونی اختلال روانی جدی دارد به نوعی که از نظر پزشکی به او دیوانه یا مجنون گفته می‌شود. آیا این فرد حق ارث بردن از پدر خود را دارد؟
بله. چون اهلیت تمتع یا دارا شدن حق او بسته به مجنون بودن یا نبودنش نیست ولی آیا حق دارد مثلا خانه‌ای که به او ارث رسیده را بفروشد؟خیر. چرا؟ چون اهلیت تصرف ندارد. چون قانونگذار معتقد است که معاملات باید ارادی باشد و فرد دیوانه فاقد اراده است. اگر این فرزند مثلا پسری ۱۰ ساله بود نیز به حکم اینکه زیر سن قانونی یا صغیر است؛ حکم به حجر او داده می‌شد.
اما سفیه یعنی چه؟ سفیه کسی است که عقل دارد و اختلال روانی ندارد و نمی‌توان به او مجنون گفت ولی به دلایلی مثل دور افتادن از جامعه یا سادگی بیش از حد، نمی‌تواند آن طور که باید و شاید از اموال خود محافظت کند.
حجر صغیر و سفیه و مجنون برای محافظت از آنان است ولی حجر تاجر ورشکسته اما به حکم قانون و برای محافظت از دیگران در برابر اوست. یعنی قانونگذار حکم حجر را برای او صادر می‌کند تا او نتواند با فروش اموال خود از زیر بار پرداخت بدهی طلبکاران خود فرار کند.
محجور : محجور یعنی کسی که حکم حجر توسط او صادر شده است. اداره امور محجور به حکم دادگاه به ولی (پدر یا جد پدری) یا قیم (سرپرست) او داده می‌شود و البته اداره اموال ورشکسته به دست مدیر تصفیه‌ای است که دادگاه معین می‌کند.
تبانی : در خصوص تبانی هم باید گفت که در لغت به معنای سازش کردن و همدست شدن برای اقدام به امری است. در حقوق در موارد مختلفی به تبانی اشاره شده که یکی از آن‌ها تبانی برای اقدام علیه امنیت کشور است ولی باید توجه داشت که بنا به متن قانون و رای دیوان عالی کشور شرط تحقق این جرم آن است که دو نفر یا بیشتر برای ارتکاب بزه مذکور تبانی و مواضعه نمایند و اقدام انفرادی برای انجام عملی که قانون به آن وصف جزایی داده به هیچ وجه با این ماده مطابقت ندارد. بنابراین اقدام یک نفر نمی‌تواند مصداق تبانی باشد.
دوشنبه هر هفته به پرسش‌های حقوقی شهروندان پاسخ می‌دهیم. شما هم می‌توانید سوالات خود را به دو نشانی الکترونیکی زیر یا پیامک ۰۹۲۰۲۰۰۱۷۰۷ ارسال کنید:
PR@7sobh.com
Mo.masjedi@gmail.com
