آتش سوء مدیریت برجان بلوط های هزار ساله
آتش، طی روز‌های اخیر برای چندمین بار کوهستان بین شهرستان‌اندیکا و لالی با درختان بلوط هزار ساله آن را درنوردید
سمیه تیاری| در دل رشته‌کوه‌های زاگرس، شعله ها میان جنگل‌های بلوطی سرسبز در منطقهٔ بین شاهزاده عبدالله کوه آلا فرصت قدرتنمایی پیدا کردند. آتشی که گرچه تصاویر آن این روزها بین مردم خوزستان به سرعت دست به دست می شود این مراتع انبوه بلوط که سال‌هاست حافظ حیات بسیاری از انسان‌ها، حیوانات و طبیعت منطقه بوده‌اند، امروز در میان دود و شعلهٔ آتش قرار گرفته‌اند، در حالی که پوشش گسترده بلوط در این ناحیه، یکی از شاخصه‌های زیست‌محیطی شهرستان‌اندیکا به شمار می‌آید، درختان آن طعمه حریق شدند. جنگل‌هایی با بیش از دو هزار اصله درخت بلوط کهنسال که به بلوط‌های هزار ساله معروفند.
حریقی در دام یک شبهه مدیریتی
این آتش سوزی که از پنج روز پیش شروع شد، اگرچه مطابق اعلام مسئولان، خاموش شد اما به گفته منابع محلی، اطفا آن با تأخیر و تعلل زیاد از سوی متولیان و تیم‌های اطفای حریق انجام شده و شعله‌های کوچک باقیمانده ممکن است با وزش باد، آتش را دوباره شعله ور شوند!
طولانی شدن عملیات اطفای آتش در منطقه ارزشمند یاد شده اما شاید ریشه در یک اهمال مدیریتی داشته باشد. اینکه هنوز مرز مشخصی بین دو منطقه «لالی» و «اندیکار» وجود ندارد و برای همین از آنجاییکه آتش سوزی اخیر در جایی حد فاصل این دو منطقه رخ داده است، تیم‌های عملیات اطفای حریق منابع طبیعی دو منطقه لالی و‌اندیکار به این بهانه که آتش در محدوده آن‌ها نبوده، با تاخیز در محل حاضر شده‌اند که همین امر باعث گسترش آتش شده است! گرچه هر کدام از مدیران این ادعا را رد می‌کنند ولی سخنان فرمانده یگان منابع طبیعی خوزستان خود مهر تأییدی است بر این مدعا. وی در گفت و گو با «هفت صبح» می‌گوید: «من به هر دو شهرستان تذکر داده‌ام که ما از خوزستان نیرو می‌فرستیم تا نقاط دیگر را خاموش کنند. حالا ما که مرزبندی نکردیم، اما برای اینکه بدانیم کدام یک باید پاسخگو باشند باید با حریم مناطق به صورت دقیق مشخص شود در حالیکه فعلاً مرز دقیق وجود ندارد. »
پاسکاری مسئولان؛ خارج از محدوده ماست!
مردم محلی نیز در گفت و گو با « هفت صبح» اعلام کردند که با وجود اطلاع‌رسانی به شورای شهر، بخشداری و اداره منابع طبیعی هنگامی که تعداد زیادی درخت در شعله‌های شدید و بلند می‌سوختند، هیچ نهادی در دو سه روز اول برای اطفای حریق اقدامی نکرده و تنها مردم منطقه با دستان خالی و بدون امکانات اولیه برای مهار آتش تلاش کردند.
به گفته اهالی، نیرو‌های منابع طبیعی‌اندیکا در پاسخ به درخواست‌های کمک مردمی گفته‌اند که «این منطقه در حوزه استحفاظی ما نیست و باید با منابع طبیعی شهرستان لالی هماهنگی شود». این در حالی است که آتش‌سوزی ادامه داشت و نگرانی‌ها نسبت به گسترش حریق افزایش یافته بود.
اهالی منطقه همچنین با انتقاد از نبود امکانات اولیه، از جمله آب آشامیدنی برای نیرو‌های مردمی حاضر در محل، خواستار ورود فوری دستگاه‌های مسئول و اعزام نیرو و تجهیزات اطفای حریق شده بودند.
از دعوا‌های قومیتی تا آتش سوزی‌های عمدی
جالب اینجاست که با توجه به هم مرز بودن مناطق «لالی » و «اندیکا»، هنوز به صورت دقیق مشخص نیست که آتش سوزی در کدام منطقه رخ داده است. موسوی یکی از مردم محلی‌اندیکا در گفت و گو با «هفت صبح» درباره محدوده وقوع حادثه می‌گوید: «آتش سوزی در محدوده‌اندیکا روی داده بود. » به گفته وی، مردم این دو منطقه، زمین‌ها را تقسیم‌بندی کرده‌اند و برخی مواقع به خاطر برخی اختلاف‌های قومی و یا اینکه مثلاً دام‌های یکی از آن‌ها به مراتع دیگری منطقه دیگری می‌رود، یکی از خانواده‌های بومی طرف اختلاف که مثلاً در منطقه «لالی»، زمین‌های کشاورزی و جنگل‌های طرف مقابل را که مثلاً در منطقه «اندیکار» قرار گرفته را آتش می‌زند. اتفاقی که تاکنون بار‌ها تکرار شده و هنوز مسئولان نتوانسته‌اند تدبیری برای آن بیاندیشند و نتیجه آن قربانی شدن ده‌ها و شاید صد‌ها هکتار از مراتع و جنگل‌های بی‌نظیر این منطقه است. موسوی که اتفاقاً در عملیات اطفای حریق مشارکت داشته با بیان اینکه مقصر آتش سوزی اخیر توسط خود مردم پیدا و دستگیر شده است؛ نسبت به تکرار این حوادث ابراز نگرانی کرد و تأخیر در اطفای آتش را خطر بزرگ برای درختان بلوط دانست.
گردن نگیری عجیب مسولان!
با این حال عزیز قلاوند، فرمانده یگان منابع طبیعی خوزستان مدعی است که با حضور به موقع نیرو‌های منابع طبیعی منطقه «لالی»، در منطقه «آلا» که مرز بین‌اندیکا و لالی بوده و حریق در آنجا رخ داده است، صبح روز بعد از وقوع حادثه، آتش به کلی مهار شده و تیم‌های اطفاء حریق هم به مراکز خود بازگشته‌اند! وی در جایی دیگر اما می‌گوید: یک‌بار نیروهای‌اندیکا و یک‌بار نیرو‌های لالی را اعزام کردیم. شب پنجشنبه نیز تا صبح بجه‌های ما در محل حضور داشتند و آتش مهار شده است! ». این اظهارات ضد و نقیض در حالی مطرح می‌شود که تمامی گزارش‌های منتشر شده حکایت از ادامه دار بودن آتش سوزی و مهار آن در شب جمعه و لکه‌گیری در روز جمعه داشته و دارد!
در همین‌باره علیرضا قادری، رئیس اداره منابع طبیعی «اندیکا»، نیز آتش را خارج از مرز‌اندیکا دانسته و به هفت صبح می‌گوید: « با توجه به مرزبندی، مسئولیت اطفای آتش در محدوده و مرز ما نبود. هر شهرستان سه نوع مرز دارد؛ یک مرز بر اساس تقسیمات کشوری، یک مرز ثبتی و یک مرز عرفی. مرز تقسیمات کشوری گاهی با خطا انجام شده و ممکن است از وسط یک روستا رد شود و نیمی از آن در یک شهرستان و نیم دیگر در شهرستان دیگر قرار بگیرد. مرز ثبتی نیز بر اساس پلاک‌های ثبتی و سابقه تصرف مراتع و اراضی توسط اهالی مشخص می‌شود».
او ادامه می‌دهد: «حالا ممکن است حدود ثبتی زمینی در یک شهرستان باشد اما دامداران شهرستان همجوار هم در آن منطقه حق استفاده داشته باشند. آتش‌سوزی در این منطقه رخ داده اما در محدوده‌اندیکا نیست. اسماً می‌گویند‌اندیکا، اما مرز پلاک چنین چیزی را نشان نمی‌دهد، چون منطقه، محدوده‌ای کوهستانی است. گفته می‌شود که آتش‌سوزی در محدوده شهرستان لالی بوده و مأموران منابع طبیعی لالی نیز این موضوع را تأیید کرده‌اند. »
قادری با بیان اینکه ما حتی بیشتر از محدوده خودمان نیز به استان‌های همجوار برای کمک به اطفای آتش‌ها می‌رویم می‌گوید: « گاهی اگر اداره کل اعلام کند، نیرو‌های ما به مناطق دیگر هم اعزام می‌شوند. اما در برخی موارد، به‌دلیل صعب‌العبور بودن مناطق، مأموران لالی نمی‌توانند نزدیک شوند و برای خلاص شدن از بار مسئولیت می‌گویند محدوده ما نیست. در حالی که ممکن است نقشه‌برداری ثبتی هنوز در آن ناحیه انجام نشده باشد و حدود پلاک‌ها بلاتکلیف مانده باشد».
وی اما در عین حال نیرو‌های این اداره کل به لالی برای مهار آتش سوزی اخیر اعزام شده بودند می‌افزاید: «طبق گزارش نیرو‌های ما که در خاموش کردن آتش مشارکت داشتند، بخشی از آتش نزدیک بود به محدوده شهرستان‌اندیکا برسد اما پیش از گسترش، مهار شد. بخش عظیم و اصلی حریق در محدوده لالی بوده است. مردم نیز البته مشارکت بسیار خوبی داشتند ولی عوامل منابع طبیعی هم در حد توان خود در منطقه حضور داشتند و در خاموش کردن کمک کردند. ما در مناطقی که صعب‌العبور و خارج از محدوده ما قرار گیرد، معمولاً ورود نمی‌کنیم، با این حال اینبار با توجه به اهمیت ماجرا برای اطفا حریق ورود پیدا کرده و کمک کردیم. »
آتش سوزی‌های مسبوق به سابقه
آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های‌اندیکا و مناطق مرزی آن در سال‌های اخیر بار‌ها تکرار شده است،
بر اساس گزارش‌ها، در شهرستان‌اندیکا در منطقه حفاظت‌شده شیمبار از ابتدای سال، ۸ مورد آتش‌سوزی رخ داده است. همچنین در یک حادثه دیگر در‌اندیکا، گزارش شده بود که حدود سه تا چهار هکتار از عرصه طبیعی دچار حریق شده است. آخرین گزارش از آتش سوزی وسیع در شهرستان لالی مربوط به سال ۱۴۰۰ است که در آن، ۱۰ هکتار از مراتع شهرستان لالی دچار حریق شدند.
کارشناسان محیط‌زیست معتقدند نبود آموزش و فرهنگ‌سازی محافظت از منابع طبیعی میان مردم، نبود امکانات اطفای حریق، کمبود نیرو‌های آموزش‌دیده و اختلافات میان مردم محلی، از عوامل تداوم این بحران است.
۶۵ حادثه در یکسال!
تکرار آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های زاگرس، آنچه در مرز‌اندیکا و لالی رخ داده صرفاً یک حادثه نیست، بلکه نشان از آن دارد که مدیریت منابع طبیعی باید هماهنگی بیشتری داشته باشد. طبق آمار رسمی یگان حفاظت منابع طبیعی خوزستان، تنها در سال ۱۴۰۳ بیش از ۶۵ مورد آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع استان به ثبت رسیده که بخش قابل توجهی از آن در شهرستان‌های شمالی از جمله‌اندیکا، ایذه و لالی رخ داده که جنگل‌های هزار ساله بلوط را هم شامل می‌شوند.
بنا بر تحقیقات انجام شده هر هکتار درخت بلوط سالیانه بیش از ۵ تن اکسیژن تولید می‌کند و جنگل‌های بلوط زیستگاه صد‌ها گونه گیاهی و جانوری محسوب می‌شوند، بنابراین، نبود تجهیزات اولیه، نیرو‌های آموزش‌دیده و نظام پاسخ‌گویی شفاف، خسارتی جبران‌ناپذیر بر این اکوسیستم تحمیل کرده است.
لزوم مرزبندی بین دو منطقه
در مورد اخیر فرمانده یگان منابع طبیعی خوزستان، اعلام کرده که وسعت این آتش سوزی هنوز مشخص نیست ولی بررسی‌های لازم برای مشخص شدن ابعاد و گستردگی حادثه در حال انجام است اما آنچه مسلم است این است که اختلافات اداری بر سر «مرزبندی» میان دو شهرستان نیز جان هزاران اصله درخت کهنسال بلوط را تهدید می‌کند. پیش از این، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان، نیز اعلام کرده بود که در صورت تداوم وضعیت کنونی، ظرف سی یا چهل سال آینده جنگل‌های زاگرس از بین خواهند رفت و این امر فلات مرکزی ایران را در معرض خطر قرار خواهد داد.
آتشی که طی روز‌های اخیر در دل کوه آلا زبانه کشید، نه فقط بلوط‌ها، بلکه اعتماد مردم به کارآمدی نهاد‌های مسئول را هم تهدید می‌کند.
