هفت فرضیه برای وعده اقتصادی رئیس جمهور
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | حسن روحانی در جلسه روز چهارشنبه هیات دولت خیلی سربسته و مختصر اعلام کرد که در جلسه هفته آینده سران قوا تصمیمی گرفته خواهد شد که یک گشایش اقتصادی در کشور ایجاد می‌کند و به تعبیر او «دست دولت مقداری باز خواهد شد.» رئیس جمهور توضیح داد که این تصمیم هنوز در جلسه سران قوا نهایی نشده و اگر در جلسه روز دوشنبه تصویب شود و به تایید رهبری برسد بعد اعلام می‌شود.
با این حال این کلید واژه گشایش اقتصادی بیشتر دیده شده و حتی تاثیر محسوسی هم در آخر هفته‌ای که گذشت روی تعدیل قیمت ارز و طلا و سکه داشت. از طرفی قالیباف رئیس مجلس هم که به مناسبت روزخبرنگار به صداوسیما رفته بود اشاره گذرایی داشت که تحولاتی در حوزه بورس و ارز و بازار پول در راه است و با طرح‌های جدید شاهد آغاز یک تحول در حوزه ثبات اقتصادی خواهیم بود.
در کنار این دو اظهارنظر دو تن از سران قوا، یک توئیت معنادار هم از حسام الدین آشنا مشاور رئیس جمهور داشتیم که به شکل مبهمی سعی کرده بود پیامی را منتقل کند: «پیشنهاد: قبل از هر تصمیم اقتصادی شخصی یک هفته صبر کنید.» خلاصه برآیند این اظهارنظرها به اینجا رسید که همه شروع کردند به گمانه‌زنی درباره اینکه باید منتظر چه جور تحول و تغییری باشیم؟ بعضی هم البته انتقاد کردند که چه لزومی داشت درباره این گشایش اقتصادی اینطور رمزآلود و مبهم و پیش از موعد اطلاع‌رسانی شود؟
اگر تصمیم مهمی گرفته شده که مردم هم حق دارند بدانند نه اینکه که بعضی مدیران میانی از یک رانت خبری استفاده کنند. یا اصلا اگر این تصمیم اقتصادی، انتفاعی برای عموم مردم دارد چرا آن را پیش خور کردیم؟ بعضی هم ماجرا را با سورپرایز وزیر ارتباطات مقایسه کردند که مدتی جامعه را در تعلیق فرو برد و بعد مشخص شد منظورش رونمایی از پهپاد پستی بوده! بگذریم. اینجا ما هفت فرضیه معتبرتر درباره گشایش اقتصادی پیش رو را دسته بندی کردیم و توضیح دادیم که هر سناریو تا چه حد به واقعیت نزدیک است.
* یک: عرضه نفت در بورس
معتبرترین فرضیه از نظر ما همین عرضه نفت در بورس است. انتشار اوراق سلف نفت یا پیش فروش نفت در بورس هرکدام درست باشد را می‌توانیم از بقیه سناریوهای احتمالی جدی‌تر بگیریم. یک فرضیه را خبرگزاری تسنیم منتشر کرده و نوشته: «نفت خام ایران به صورت بشکه‌ای در بازار سرمایه عرضه خواهد شد. در این صورت عموم مردم می‌توانند به صورت بشکه‌ای نفت تولیدی پالایشگاه‌های ایران را خریداری کنند.
از سوی دیگر با توجه به ماهیت اوراق سلف نفت خریداری شده مانند سهام معامله خواهد شد. کارشناسان اقتصادی معتقدند، منابع حاصل از عرضه نفت در بورس صرف احیای ساخت‌های نفتی-پالایشی و احتمالا برطرف کردن جبران کسری بودجه خواهد شد. در واقع این روش یک نوع تامین سرمایه برای زیرساخت‌ها محسوب خواهد شد و جذب نقدینگی مناسبی در پی خواهد داشت. همچنین برخی موضوع تضمین بازخرید این اوراق از سوی صندوق توسعه ملی در زمان سر رسید را مطرح کرده‌اند.»
شکل دوم فروش اوراق ارزی با پایه نفت یا همان پیش فروش نفت است. این فرضیه را هم وب سایت اقتصاد آنلاین مطرح کرده به این شرح: «دولت نفت دو سال آتی را به مردم می‌فروشد و در تاریخ سررسید با نرخ دلار روز و قیمت نفت روز اقدام به بازپرداخت به مردم می‌کند. این اقدامی خوب هم در جهت کاهش کسری بودجه و هم کنترل تقاضای سفته‌بازانه در بازار ارز است و پیش‌بینی می‌شود در صورت استقبال مردم تا حدود ۵۰ هزار میلیارد تومان از این مسیر درآمد بودجه‌ای ایجاد شود. هرچند این اقدامی مثبت است اما اینکه این اقدام گشایش بزرگی ایجاد کند و مردم این گشایش را در زندگی خود حس کنند به نظر واقع بینانه نمی‌رسد.»
گفتنی است این ایده را سه ماه پیش سید حسین مرعشی سخنگوی حزب کارگزاران در دیدار فعالان سیاسی با رئیس جمهور مطرح کرده بود. اینکه دولت نفت تحویل مثلا سه سال آینده را با دریافت سکه و طلا و ارز به خود مردم بفروشد. با این شیوه دولت می‌تواند یک سال کشور را اداره کند. فیلم این اظهارات او هم اتفاقا بعد از این ماجرا در شبکه‌های اجتماعی وایرال شده و به عنوان یک فرضیه قوی رسانه‌ها به آن پرداختند.
* دو: تصویب لوایح مربوط به FATF
یک فرضیه این است که ایران تصمیم گرفته لوایح مربوط به عضویت در اف ای تی اف را که مدت‌ها معلق مانده بود تصویب کند چون مشخص شده که حتی کشورهایی مثل چین و روسیه هم به این دلیل که ایران عضو اف ای تی اف نشده دیگر قادر به همکاری با ایران نیستند. مجمع تشخیص مصلحت نظام که در تصویب این لوایح تعلل کرده بنابراین سران قوا تصمیم گرفته با موافقت رهبری این ماجرا را به سرانجام برساند.
حتی حسین سلاح ورزی فعال اقتصادی و نایب رئیس اتاق ایران هم در توئیتی تلویحا نوشت که منظور از گشایش اقتصادی همین پذیرش کامل اف ای تی اف است. هرچند سلاح ورزی هم توئیتش انتقادی بود و نوشت که چنین شایعه‌ای شنیده اما به هرحال خیلی از رسانه‌ها به همین توئیت استناد کردند. اعتبار این فرضیه اما چند ساعتی بیشتر دوام نداشت چون علیرضا معزی معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر رئیس جمهور آن را تکذیب کرد و در توئیتی نوشت: «گرچه خبرمهم اقتصادی که رئیس جمهور از آن سخن می‌گوید درباره لوایح مرتبط با FATF نیست.
اما ای کاش آنها که برخلاف نظر دولت و مجلس وقت، راه را بر آن بستند، دریابند که درگمانه‌زنی فعالان اقتصادی وشهروندان، تصویب لوایح چهارگانه وجای نداشتن در لیست سیاه FATF گشایش اقتصادی محسوب می‌شود.» این نکته را هم باید بگوییم که اگرچه FATF بسیاری از مشکلات تجاری ایران را حل می‌کند اما تاثیر خاصی روی قیمت دلار ندارد چون FATF در واقع هزینه مبادلات پولی برای کشور را کاهش می‌دهد و نقش قابل توجهی در افزایش منابع ارزی کشور و تنظیم بازار ارز ندارد.
* سه: بازگشت ارزهای حاصل از صادرات
اتفاقی که می‌تواند حداقل در یک بازه زمانی مشخص قیمت ارز را کاهش دهد همین بازگشت ارزهای حاصل از صادرات به چرخه اقتصاد کشور است. بانک مرکزی می‌گوید ۲۷ میلیارد دلار از این ارزها به کشور برنگشته و اسامی ۲۵۰ نفر از متخلفان هم به قوه قضائیه برای برخورد قانونی داده شده. البته به گفته عبدالناصر همتی همین چند وقت اخیر و بعد از اولتیماتوم رئیس جمهور ۲٫۵ میلیارد دلار از این ارزها به کشور برگشته.
علاوه بر این ایران بین ۶٫۵ تا ۹ میلیارد دلار پول نفت دست کره جنوبی دارد که طرف مقابل به بهانه تحریم‌ها این پول را پس نمی‌دهد. حالا یک شایعه مطرح شده که آمریکا برای بازگشت این پول‌ها به کره جنوبی چراغ سبز نشان داده. این فرضیه را هم اما خیلی نباید جدی بگیریم چون چندی پیش گفته شد که همتی رئیس کل بانک مرکزی به کره‌ای‌ها پیشنهاد داده که حداقل به جای دلارهای بلوکه شده به ایران خودرو بدهند که باز این پیشنهاد هم مورد قبول طرف مقابل قرار نگرفته. بنابراین وقتی کره‌ای‌ها پیشنهاداتی از این نوع را رد کردند الان بعید است که بدون هیچ سیگنال دیپلماتیک مثبتی نظرشان تغییر کرده باشد و بخواهند اصل پول ما رو پس بدهند.
* چهار: افزایش نرخ سود بانکی
تاکید محمدباقر قالیباف روی بازار پول این گمانه زنی را تقویت کرده که قرار است شاهد افزایش نرخ سود بانکی باشیم. بماند که از دو هفته پیش هم زمزمه‌های افزایش این نرخ به گوش می‌رسید. الان نرخ سود بانکی به مراتب از نرخ تورم و سوددهی بازارهای دیگر عقب‌تر است و دولت شاید با این شیوه بتواند اندکی تقاضاهای کاذب در بازار ارز را کنترل کند. با این حال به این فرضیه هم نمی‌توانیم به شکل یک تحول و اقدام موثر نگاه کنیم.
* پنج: برداشت از صندوق توسعه ملی
با توجه به کدهایی که در اظهارات رئیس جمهور بود بعضی پیش‌بینی کردند که دولت قصد دارد با استقراض از صندوق توسعه ملی بازار ارز را ساماندهی کند اما این گزینه را هم نباید حتی به فرض صحت داشتن خیلی جدی بگیریم چون دولت عملا در سال‌های اخیر هم این اقدام را انجام داده. به طور مثال در سال ۹۷ دولت از سهم ۳۲ درصدی صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی، ۲۰ درصد آن را واریز کرد و ۱۲ درصد را نگه داشت. این مبلغ هم ذخیره و در سال ۹۸ استفاده شد. این آمار را خود محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه اعلام کرده.
بنابراین برداشت از صندوق توسعه ملی اگر جدی باشد هم باز اتفاق جدیدی نیست. ضمن اینکه عبدالناصر همتی رئیس بانک مرکزی قبلا نشان داده به طور جدی با این اقدام مخالف است و چندی پیش هم اختلاف نظرش با نوبخت در این زمینه علنی شد. همتی گفته بود دولت با فروش ارز صندوق توسعه ملی برای جبران کسری بودجه، روی پایه پولی و افزایش تورم اثر گذاشته اما نوبخت پاسخ او را داد که: «ما منابع و ارز خود را به بانک مرکزی فروختیم و بانک هم آن را فروخته یا اگر هم پیش خود نگه داشته، بهتر است عرضه کرده و بازار را کنترل کند.»
* شش: عرضه سهام به جاماندگان سهام عدالت
عرضه سهام عدالت از سال ۱۳۸۴ شروع شد و اردیبهشت ماه امسال آزادسازی آن به صورت مرحله به مرحله کلید خورد. نکته‌ای که در مورد نحوه عرضه این سهام وجود دارد این است که اگرچه قرار بود این سهام به دهک‌های ضعیف جامعه تعلق بگیرد اما به جای اینکه سطح درآمد و دارایی مبنای شناسایی افراد مشمول باشد، سهام به ۴۹میلیون نفر از گروه‌های اجتماعی خاص داده شد.
به طور مثال خیلی از کارمندان دولت با حقوق‌های بالا سهام عدالت گرفتند اما کارگرها نه! حالا که این سهام ارزش پیدا کرده یک بحثی پیش آمده در مورد جاماندگان سهام عدالت. کمیسیون اقتصادی مجلس به طور جدی دنبال اجرای این طرح است که گروه‌هایی از مردم که در آن مقطع به اشتباه مشمول دریافت سهام عدالت نشدند یا در این چند سال اصلا وارد دهک‌های ضعیف شدند هم سهام عدالت دریافت کنند.
اگر این اقدام انجام شود به یک معنا کمک معیشتی به دهک‌های آسیب‌پذیر محسوب می‌شود و از این زاویه می‌تواند یکی از کاندیداهای احتمالی گشایش اقتصادی باشد. اشاره رئیس مجلس اما به بازارهای پولی و اینکه وزیر اقتصاد همین چند روز پیش گفته بود امکان عرضه سهام به گروه‌های جدید وجود ندارد باعث می‌شود این فرضیه را هم نامحتمل بدانیم.
* هفت: رفع تحریم‌ها
خیلی از کارشناسان اقتصادی معتقدند اگر قرار باشد یک تحول واقعی در اقتصاد کشور شاهد باشیم باید تحریم‌ها کاهش پیدا کند. در غیر این صورت هر اصلاحی موقتی و گذراست. پریروز محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور در حاشیه مراسم رونمایی از محصول جدید سایپا در اظهاراتی غافلگیرکننده از پایان تحریم‌ها سخن گفت.
این جملات او را بخوانید: «امیدواریم در ماه‌های آینده شرایط تحریمی کشور تغییر کند زیرا هدف آنهایی که ما را تحریم کردند تسلیم شدن ایران طی ۳ الی ۴ ماه بود اما الان ۲.۵ سال گذشته است و ما در این مدت علاوه‌بر اینکه تسلیم نشدیم، اتکایمان به خودمان نیز افزایش یافت. با علامت‌هایی که از کشورهای اروپایی و آسیایی و دیگران دریافت کرده‌ایم در روزهای پایانی تحریم قرار داریم زیرا تحریم‌کنندگان به هیچ یک از اهداف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی خود نرسیدند. باید تاکید کنم که ماه‌های آینده وضعیت به مراتب بهتر می‌شود.»
از این اظهارات او بعضی اینطور برداشت کردند که قرار است اتفاق مهمی در مورد تحریم‌ها رخ بدهد و گشایش اقتصادی هم از همین دریچه در راه است. این تئوری اما مخالفانی هم دارد. از جمله احمد زیدآبادی تحلیلگر سیاسی اصلاح طلب که نوشته: «من نمی‌دانم آقای واعظی علائم موردنظرش را چگونه و از چه راهی دریافت کرده است اما از این نوع علائم که فعلاً در سپهر سیاست رسمی ایران و جهان چیزی به چشم نمی‌خورد…
یعنی چون آمریکا تصور می‌کرده است ایران در مدت ۳ الی ۴ ماه تسلیم می‌شود و پس از گذشت ۲/۵سال هنوز تسلیم نشده است، بنابراین از خیر تحریم گذشته و به زودی آن را لغو می‌کند!این حرف‌ها مثل این است که بگوییم چون کشتی‌گیری انتظار داشته است رقیبش در ثانیه‌های نخست بازی ضربه فنی شود اما چون نشده، او هم کلاً از خیر ادامه بازی و پیروزی احتمالی گذشته است!»
*** سیگنال‌های مثبت همتی به بازار ارز
عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی در گفت‌وگو با بخش خبری ۲۰:۳۰ از اقدامات جدیدی برای کنترل نرخ ارز خبر داد. او در این گفت‌وگو برای اولین بار از ایران چک ۱۰۰ هزار تومانی هم رونمایی کرد و توضیح داد که ۴ صفر آن فعلا تا زمان حذف صفرها کمرنگ چاپ شده است. بخش‌هایی از اظهارات او را بخوانید:
حوادث آبان ماه انتظارات منفی را در جامعه ایجاد کرد و اگر به نمودار ارز دقت کنید نمودار ارز از آبان ۹۸ شروع به بالا رفتن می‌کند. پس از این اتفاق دوباره به سمت ثبات حرکت می‌کردیم که با شیوع ویروس کرونا مواجه شدیم و سیستم تجاری و اقتصادی کشور به هم خورد چراکه تجار نتوانستند تجارت کنند و درآمد ارزی حاصل از صادرات کاهش یافت.
* نرخ واقعی ارز رقمی بسیار پایین‌تر از قیمت فعلی آن در بازار است. نرخ دلار در اقتصاد ما تبدیل به شاخص مهمی شده اما این موضوع درست می‌شود و همه ابزارها را به کار می‌بریم تا این نرخ را تعدیل کنیم.
دولت هنوز ارزی که مصرف می‌کند با قیمت ۴۲۰۰ تومان است و حتی بخشی از ارزهای بانک مرکزی را با مجوز قانونی با قیمت ۴۲۰۰ تومان برای این منظور صرف کرده است، بنابراین افزایش قیمت ارز تاثیری در درآمدهای دولت ندارد.
* رئیس جمهوری دنبال کنترل نرخ ارز است و به هیچ عنوان چنین کاری نخواهد کرد. مگر می‌توان ۸۵ میلیون نفر را به خاطر درآمدزایی نابود کرد؟ درآمد در مقایسه با نرخ ارز اصلاً اهمیتی ندارد چراکه وقتی نرخ ارز بالا برود کشور نابود می‌شود.
* اگر بتوانیم نرخ ارز را پایین بیاوریم که در روزهای آینده ان‌شاءالله این اتفاق خواهد افتاد، نشان خواهیم داد که دولت چنین هدفی ندارد.
* ثبات در بازار ایجاد شده و هنگامی که وارد ثبات می‌شویم روند پایین آوردن نرخ ارز را آغاز می‌کنیم. اگر نرخ ارز پایین بیاید، قیمت کالاها نیز در میان مدت پایین خواهد آمد.
* کشورهای دیگر تحت تاثیر آمریکا سنگ‌اندازی می‌کنند اما اقداماتی را انجام داده‌ایم و در برخی نقاط گشایش‌هایی صورت گرفته، در برخی موارد نیز در حال تلاش هستیم اما در مجموع وضعیت خوبی داریم.
