مراحل سخت و نفسگیر تصویب فیلمنامه در سیما
روزنامه هفت صبح، گروه شبکه | در سال‌های اخیر رقابت شبکه‌های تلویزیون ما شکل و شمایلی متفاوت پیدا کرده است. یکی سراغ فلان ستاره سینما می‌رود، آن یکی برنامه مطرح جهانی را ایرانیزه می‌کند و … در چنین شرایطی و به‌رغم گسترش برنامه‌های استعدادیابی و تاک‌شوها، همچنان سریال‌ها ابزار قدرت شبکه‌ها محسوب می‌شوند. بی‌دلیل نیست وقتی سیمافیلم تصمیم می‌گیرد «زیرخاکی» در رمضان امسال به‌جای شبکه سه از شبکه یک پخش شود، ولوله‌ای به‌پا می‌شود! با علم به اهمیت سریال‌ها یک سوال پیش می‌آید: چرا کیفیت غالب آنها تا این حد پایین است؟ چرا در سال فقط معدودی موفق هستند و بمب می‌شوند؟
مگر در صداوسیما مکانیسم روشنی برای ارزیابی کیفی فیلمنامه‌ها وجود ندارد؟ این چندسوال مبنای جست‌و‌جوی هفت صبح شد که نتایج جالبی به‌همراه داشته است. با خواندن گزارش صفحه ۹ پی می‌برید همه‌چیز به سیمافیلم و در یک‌قدم بالاتر به رئیس صداوسیما ختم می‌شود. به‌طور ملموس درمی‌یابید یک فیلمنامه مسیر پرپیچ و خمی را طی می‌کند تا تصویب شود. بعد از آن هم راهی طولانی برای رسیدن به آنتن در پیش دارد.
در دوران ریاست عزت‌الله ضرغامی، اختیار ساخت سریال‌ها در دست مدیر شبکه و مدیرگروه فیلم و سریال شبکه‌ها بود. محمد سرافراز که آمد این قدرت را از شبکه‌ها گرفت و عبدالعلی علی‌عسگری هم قانون را تغییر نداد. چه بسا اگر قدرت به دست شبکه‌ها برسد، شاهد سریال‌های موفق‌تری خواهیم بود. چراکه مدیر برای رقابت با همتای خود، سراغ ایده‌های تازه‌تر می‌رود و برخی موانع دست‌و‌پاگیر را برمی‌دارد. حالا اما مشکل صرفا مالی نیست؛ کمبود بودجه فقط یک مشکل کوچک در میان هفت‌خوان سریال‌سازی در سیما فیلم است.
با اعلام آمار مخاطبان سریال‌های ماه رمضان و نیز میزان رضایتمندی مخاطبان از آنها یک سوال پیش می‌آید: «مگر در تلویزیون شورایی برای نظارت بر کیفیت وجود ندارد؟» طبعا می‌دانید که وجود دارد تا سوالی ثانوی شکل بگیرد:«این دوستان صاحب چه دیدگاهی هستند و موقع تصویب فیلمنامه‌ها چه می‌کنند؟» این دو پرسش مبنای گزارش امروز هفت صبح است که اطلاعات آن از طریق یک منبع موثق تامین شده است. پیش از آن جمله ابتدایی را کامل کنیم: «زیر خاکی» و «بچه مهندس ۳» با اغماض موفق هستند ولی «سرباز» و «پدر پسری» نه.این یعنی تلویزیون از همه ظرفیت سریال‌ها در ماه رمضان بهره نبرده است. این را هم بدانید که شیوه کنونی تصویب فیلمنامه سریال‌ها حدود یک سال و نیم است،اجرایی می‌شود.
*** قدم اول |شورای فیلمنامه شبکه
شبکه‌هایی که به تولید سریال مشغول هستند، شورایی دارند که طرح فیلمنامه‌ها ابتدا آنجا بررسی می‌شود. مثلا اگر شما می‌خواهید سریالی در شبکه یک بسازید، طرح‌تان باید ابتدا به دست شورای فیلمنامه این شبکه برسد. اعضای این شورا متشکل از مدیر شبکه، مدیر گروه فیلم و سریال شبکه و چند عضو دیگر است که توسط مدیر شبکه انتخاب می‌شوند. مدیر شبکه با رئیس سیما فیلم برای انتخاب اعضا مشورت و تعامل دارد.
*** قدم دوم| شورای طرح فیلمنامه سیما فیلم
وقتی طرح یک فیلمنامه در شورای فیلمنامه شبکه تصویب می‌شود، نوبت به ارائه آن به شورای طرح فیلمنامه سیما فیلم می‌رسد. اعضای این شورا را رئیس سیما فیلم با مشورت مستقیم رئیس سازمان صداوسیما یعنی عبدالعلی علی عسگری انتخاب می‌کند. این اعضا عبارتند از حسن اسلامی مهر (رئیس سابق سیما فیلم)، اکبر نبوی ( کارشناس سینما) ، حسین رحیم زاده- او در دوره ریاست حسن اسلامی مهر مدیر گروه انقلاب و دفاع مقدس سیما فیلم بود و فیلم جنجالی « یک خانواده محترم» در زمان مدیریت وی و در همین گروه تصویب و تولید شد- ، جواد آقازاده ( مدیر طرح و برنامه مرکز سیمافیلم)، ابوطالبی (نماینده رئیس سازمان در شورا) وقتی طرح از شبکه رسید،این شورا مسئولیت تصویب آن را برعهده دارد.
*** قدم سوم| انتخاب ناظر فیلمنامه
شورای طرح فیلمنامه سیما فیلم بر اساس یک‌سری معیارها طرح‌ها را تصویب می‌کند. از جمله این که طرح ارائه شده مطابق با معیارهای که در اولویت سیما قرار دارند، هست یا خیر. بعد از آن موارد موردنظر که باید در فیلمنامه مطرح شود به فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کننده ارائه می‌شود. همزمان یک ناظر هم از طرف این شورا به آنها معرفی می‌شود تا فیلمنامه تحت نظارت او به نگارش دربیاید. پس از مدتی که بخشی از فیلمنامه آماده شد نوبت به ارسال آن به یک شورای دیگر می‌رسد: شورای فیلمنامه سیما فیلم.
*** قدم چهارم| شورای فیلمنامه سیما فیلم
حالا نوبت به ارزیابی فیلمنامه است که این کار توسط شورای فیلمنامه سیما فیلم انجام می‌شود. اعضای آن همان اعضای شورای طرح فیلمنامه سیما فیلم هستند که نام‌شان را در بالا ملاحظه کردید.علاوه بر آن چند نفر دیگر در این شورا حضور دارند: مسعود ترقی جاه (معاون اسبق فرهنگی سیما فیلم )، دکتر محسن مهاجرانی و مجید رضا بالا (مشاور فیلم وسریال‌ها). این را هم بدانید که اعضای شورای فیلمنامه سیما فیلم توسط خود رئیس سازمان صداوسیما تعیین می‌شوند.
*** قدم پنجم |اعمال توصیه‌ها
نکته جالب درباره شورای فیلمنامه سیما فیلم این که مهم‌ترین وظیفه اعضای آن، نظارت محتوایی است نه توصیه‌های دراماتیک. به این معنا که داستان فیلمنامه تعریف می‌شود و اعضا گوش می‌دهند و پرسش‌های احتمالی را مطرح می‌کنند. طبعا به دلیل حجم بالای صفحات فیلمنامه و نیز تعداد زیاد فیلمنامه‌ها و البته مشغله‌های این افراد، آنها فرصت خواندن کامل را ندارند و به شنیدن کلیات اکتفا می‌کنند.
البته هر کدام از این اعضا مشاوری دارند که خواندن فیلمنامه به آنها محول می‌شود. در این مرحله است که اعضای شورای فیلمنامه سیما فیلم توصیه‌ها را مطرح می‌کنند.مثلا می‌گویند فلان شخصیت مثبت داستان را باید در چند پلان در حال نماز خواندن ببینیم. یا باید فلان زوج‌ها حتما ازدواج آسان داشته باشد. یا فلان شخصیت زن چون چادری است نباید نشانه‌ای از رفتار منفی داشته باشد و …
*** قدم ششم |حاصل کار
بعد از اعمال توصیه‌ها نسبت به فیلمنامه، سریال وارد مرحله تولید می‌شود. به دیگر مراحلی که سریال به آنتن می‌رسد فعلا کاری نداریم و درهمین مرحله فیلمنامه که پایه و ستون اصلی سریال است می‌مانیم. در همین مرحله است که دو اتفاق رخ می‌دهد: یا فیلمنامه نویس از این همه توصیه خسته می شود و کار را رها می‌کند یا می‌ماند و با بی‌میلی کار را ادامه می‌دهد. در هر دو صورت کیفیت فیلمنامه لطمه می‌بیند.
اگر فیلمنامه‌نویس کار را رها کند،نویسنده جایگزین تا بفهمد ماجرا چیست و قرار است چه سرنوشتی برای شخصیت‌ها و خط کلی داستان رقم بخورد، بخشی از زمان و مدیریت کار را از دست می‌دهد. اگر هم بماند که نتیجه می‌شود یک کار سفارشی. «دوپینگ»،« کامیون»، «پدر پسری» و سریال توقیفی «کتونی زرنگی» آثاری هستند که با گذر از این مراحل به فرجام رسیده‌اند.قضاوت درباره کیفیت آنها با خود شما!
