جنگ کشورهای منطقه برای نفوذ در افغانستان
روزنامه هفت صبح | به دنبال سلطه خیره کننده طالبان بر افغانستان در ۱۵ اوت، دیپلمات‌ها از کابل خارج شدند. قابل پیش‌بینی بود که نمایندگان ایالات متحده و کشورهای غربی به سرعت چمدان‌های خود را ببندند و این کشور را ترک کنند. با کمال تعجب، نمایندگان سفارتخانه‌های عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز همین کار را کردند.
میدل ایست آی در گزارشی می‌نویسد: این اقدام بسیار قابل توجه بود، زیرا این دو کشور حوزه خلیج‌فارس به همراه پاکستان تنها کشورهایی بودند که در دهه ۱۹۹۰ امارت اسلامی منزوی طالبان را به رسمیت شناختند. اما بعداً شواهد بیشتری مبنی بر ارتباطات بین امارات متحده عربی و مقامات افغانستان به دست آمد و اعلام شد که ابوظبی از اشرف غنی، رئیس‌جمهور سابق فراری افغانستان استقبال کرده است.
شکاف بین این گروه شبه نظامی و متحدان سابق آن در خلیج فارس سال‌هاست که عمدتا به دلیل روابط نزدیکتر طالبان با دشمنان اصلی آنها یعنی قطر و ایران در حال افزایش است. این در حالی است که اگر اکنون رقبای منطقه‌ای از بازیگران مختلف مسلح حمایت کنند، این موضوع می‌تواند به درگیری جدی‌تری در افغانستان تبدیل شود.
در سال ۲۰۱۳ دوحه با شکست امارات و عربستان سعودی میزبان دفتر سیاسی طالبان بود که مرکز دیپلماسی منطقه‌ای آن به شمار می‌رفت. در حالی که گفته می‌شود ریاض و ابوظبی اصرار داشتند طالبان از القاعده جدا شود تا از او میزبانی کنند، پیشنهاد قطر برای میزبانی از طالبان بدون هیچ محدودیتی ارائه شد.
از آن زمان، قطر نقشی محوری در مذاکرات بین شورشیان و قدرت‌های خارجی ایفا کرد و میزبان مذاکرات صلحی بود که با امضای توافقنامه دوحه در فوریه ۲۰۲۰ به پایان رسید. مهم اینکه، هیات کمیسیون سیاسی طالبان هفته گذشته با یک هواپیمای نیروی هوایی قطر وارد قندهار شد.
عربستان سعودی گام‌های دیگری را برداشته که از نظر طالبان چندان دلپذیر نبوده است. به عنوان مثال می‌توان به ایجاد روابط نزدیکتر با دولت افغانستان تحت رهبری اشرف غنی، تشکیل کنفرانسی از دانشمندان در سال ۲۰۱۸ که به دنبال بی‌اعتبار کردن جهاد گروه شبه نظامی طالبان بود یا تلاش برای تجزیه این گروه اشاره کرد.
وضعیت ایالات متحده در افغانستان چطور است؟
احتمالاً ایالات متحده در چنین رقابتی در حاشیه خواهد ماند. پس از دو دهه درگیری خونین و بیهوده، به سختی می‌توان تصور کرد که واشنگتن کمپین شکست خورده خود را برای از بین بردن جنبش تجدید کند.فقدان نفوذ آمریکا هرگونه تلاش عربستان سعودی و امارات متحده عربی را کاهش خواهد داد. در یمن، هر دو قدرت از حمایت ایالات متحده و انگلیس برخوردار بودند. احتمالاً در اینجا چنین نخواهد بود اما ایران با حمایت متوسط خود از حوثی‌ها نشان داد که می‌توان با وسایل محدود دردسرهای جدی را برای دشمنان ایجاد کرد.
البته درست است که رفع محاصره قطر در ماه ژانویه و بهبود جزئی روابط عربستان سعودی و امارات با ایران در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که درگیری منطقه‌ای در حال کاهش است و امکان دارد به عرصه‌های دیگر مانند افغانستان سرایت نکند. ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی عربستان به این معنی است که ریاض احتمالاً مسائل مهم‌تر دیگری دارد که باید به آنها بپردازد.
اما نارضایتی‌ها از قطر به دلیل حمایت از اخوان‌المسلمین و میزبانی پایگاه نظامی ترکیه و مسائل دیگر همچنان ادامه دارد. در حالی که ریاض روابط خود را با دوحه بهبود بخشیده است، ابوظبی به عنوان نیروی محرک محاصره هنوز روابط دیپلماتیک خود را با قطر از سر نگرفته است.
در مورد ایران نیز باید گفت که عزم دولت بایدن برای بازگشت به توافق هسته‌ای که توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا لغو شد، به مقامات کشورهای خلیج فارس هشدار می‌دهد که به زودی با تهران قوی‌تری مواجه خواهند شد که از پول ناشی از لغو تحریم‌ها برخوردار است. این ترس به آنها انگیزه می‌دهد تا از نفوذ ایران در افغانستان چشم پوشی کنند.
یک جنگ نیابتی جدید
رقبای تهران می‌توانند با تأمین بودجه گروه‌های مسلح ضد طالبان مانند داعش و دامن زدن به جنگ فرقه‌ای در افغانستان که شبه نظامیان فاطمیون ایران در آن فعالیت خواهند داشت، علیه نفوذ ایران در افغانستان اقدام کنند. احتمال دیگر این است که جنبش مقاومت نوپایی که توسط پسر احمدشاه مسعود، فرمانده چریکی افسانه‌ای افغانستان رهبری می‌شود به دنبال بی‌ثبات سازی رژیم طالبان باشند.
هنوز مشخص نیست که آیا این تلاش‌ها قوت می‌گیرد یا خیر، اما واقعیت این است که منطقه تحت سلطه احمد مسعود در پنجشیر به دست طالبان نیفتاده است و شایعات تأیید نشده‌ای مبنی بر حمایت از این جنبش توسط تاجیکستان وجود دارد. این در حالی است که این هفته رئیس‌جمهور تاجیکستان در به رسمیت شناختن رژیم جدید افغانستان توسط کشورش شک کرد.
در هر صورت، بی‌ثباتی مجدد در افغانستان برای ایران بسیار نامطلوب است، زیرا این کشور همچنان با افزایش قاچاق مواد مخدر و هجوم پناهندگان از کشور همسایه خود روبه‌رو خواهد شد که این به معنای کاهش فرصت‌های تجاری و سرمایه گذاری است.هنوز درباره آینده افغانستان اطلاعات زیادی وجود ندارد. اما این موضوع تضمین شده است که قدرت‌های منطقه‌ای همچنان به اعمال نفوذ در افغانستان ادامه می‌دهند. از سوی دیگر، میزبانی غنی توسط امارات متحده عربی نیز ممکن است آغازگر یک جنگ نیابتی جدید در منطقه باشد.
