گزارشی از یک سرقت بزرگ در کاخ گلستان
روزنامه هفت صبح | دو روز پیش یکی از مسئولان میراث فرهنگی خبر از گم شدن یکی از آلبوم‌های عکسی داد که در موزه کاخ گلستان نگهداری می‌شد.این خبر به سرعت در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مختلف پیچید. کمی بعد خبرگزاری ایسنا نوشت که گویا فقط یکی از آلبوم‌ها گم نشده بلکه سه آلبوم عکس بزرگ معلوم نیست کجا هستند. آن هم عکس‌هایی که با دست‌های ناصرالدین شاه گرفته شده‌اند و در ادامه به ارزش آنها خواهیم پرداخت.
واکنش مسئولان رده بالای میراث فرهنگی ابتدا سکوت بود اما کمی بعد آنها مجبور به پاسخگویی شدند مخصوصا که این ماجرا یک بار دیگر موضوع کهنه اما ناتمام شکستن دو گلدان نفیس در این کاخ را تازه کرد؛ فاجعه‌ای که با پنهانکاری مسئولان وزارت میراث فرهنگی به فراموشی سپرده شد و هیچ وقت اطلاعی از علت و چگونگی آن به دست نیامد.
عجیب اینکه زمان گم شدن این آلبوم‌ها هم مشخص نیست. دیده‌بان میراث فرهنگی ضمن اعلام این خبر که «یکی از آلبوم‌های مفقود شده، حاوی ۱۰۰ قطعه عکس بسیار نادر از آلبوم‌های ناصرالدین‌شاه قاجار بوده است» اعلام کرد که زمان دقیقی برای گم‌شدن این آلبوم‌های قدیمی نمی‌توان اعلام کرد و گویا هنگام مراجعه امین اموال برای برداشتن آلبوم‌ها، تازه متوجه گم شدن آنها شده‌اند!
*** حداقل ۴ ماه از ماجرا گذشته
خبرگزاری ایسنا هم در گزارشی دیگر نوشت که اگرچه از زمان مفقود شدن این آلبوم‌ها آگاهی دقیقی در دست نیست اما حداقل از یک ماه پیش مسئولان کاخ گلستان، اداره کل موزه‌ها، معاونت میراث فرهنگی و یگان حفاظت از موضوع باخبر بوده و در اقدامی هماهنگ خبر آن را از رسانه‌ها و افکار عمومی پنهان کرده‌اند.
این را می‌توان از توضیحات آفرین امامی، مدیر کل کاخ گلستان فهمید. او تاکید می‌کند فعلا نمی‌توان هیچ اظهارنظری در مورد اینکه چه اتفاقی برای آلبوم‌ها افتاده کرد و می‌گوید: «اواخر اسفندماه اطلاع داده شد که یکی از آلبوم‌های تاریخی در قفسه موجود نیست. برای یافتن این آلبوم نیاز به انبار گردانی دقیق است که در حال انجام آن هستیم و زمانی می‌توانیم اعلام کنیم این اثر به سرقت رفته است که انبار گردانی به پایان برسد.»
او ادامه می‌دهد: «در بررسی‌های اولیه حفاظت مجموعه، هیچ‌گونه نشانه‌ای از سرقت مشاهده نمی‌شود و امکان مفقودی آن وجود دارد ولی اقدامات حقوقی و قضایی انجام و نمونه عکس‌های موجود در آلبوم مفقود شده برای پلیس بین‌الملل ارسال شده است. برای بررسی موضوع، کمیته‌ای متشکل از اداره‌کل موزه‌ها، نماینده مدیریت کاخ گلستان، یگان حفاظت میراث‌فرهنگی و نماینده ذی‌حسابی و اداره‌کل امور مالی وزارتخانه به‌منظور انبارگردانی رسمی تشکیل شد. این انبارگردانی آغاز شده و با توجه به اینکه حجم آثار زیاد است انجام این کار زمان‌بر است و ما نمی‌توانیم درباره مفقود شدن اثر تا پایان انجام آن نظر قطعی اعلام کنیم.»
از آن طرف فرزانه ابراهیم زاده پژوهشگر تاریخ معتقد است که حجم آنچه در این مجموعه وجود دارد چنان زیاد نیست که از اسفند سال گذشته تا الان انبارگردانی تمام نشده باشد.محمدرضا کارگر، مدیرکل امور موزه‌های میراث فرهنگی هم حرف‌هایی مشابه امامی می‌زند و می‌گوید: «در حال حاضر در کاخ گلستان مشغول به انبارگردانی هستند و ذی‌حسابی مسئول این موضوع است.»
او ادامه می‌دهد: «خیالتان راحت که موضوع این آلبوم قاجاری در نظر قرار گرفته و اقدامات لازم انجام شده. شاید استفاده از واژه انبارگردانی درست نباشد اما در حال حاضر تمام اشیا در اختیار امین اموال قرار دارد و در حال بررسی است تا آمار اصلی استخراج شود. به نظر می‌رسد مشکل خاصی وجود نداشته باشد و این احتمال وجود دارد که این آلبوم در مجموعه وجود داشته باشد اما نیاز است که پیگیری‌های لازم انجام شود. در این میان ذی‌حسابی باید پاسخگو باشد.»
آنچه همه را امیدوار می‌کند مسبوق به سابقه بودن گم شدن و بعد پیدا شدن اشیای داخل موزه‌هاست. به عنوان مثال ۱۰سال پیش خبر آمد که قدیمی‌ترین ظرف انیمیشنی جهان که از شهر سوخته به دست آمده بود، گم شده است. در نهایت با جست‌وجوی فراوان و حضور مسئول آن بخش از موزه مشخص شد که این ظرف قدیمی در نقطه دیگری از آن موزه قرار داشته و کسی حواسش به آن نبوده است.
*** روایتی از سطح امنیت مجموعه
حتما برای شما عجیب است که چطور می‌شود یک آلبوم عکس تاریخی ناگهان غیب شود، این موضوع برای کسانی که در این حوزه مشغول کار هستند و سر از ساز و کار موزه‌ها در می‌آورند هم همینقدر عجیب است. علی هژبری، پژوهشگر تاریخ در مورد سطح امنیت مجموعه‌ای مانند آلبوم خانه کاخ گلستان و نحوه دسترسی به آنچه در این مجموعه است، می‌نویسد: «طبق موازین، اشیای داخل مخزن در اتاق پژوهش که معمولا در کنار مخزن است، در حضور امین اموال در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد و امکان ربودن آن با توجه به حضور دائم نیروهای یگان حفاظت در ورودی مخزن امن موزه، امکان‌پذیر نیست.
آن هم یک آلبوم بزرگ حاوی بیش از یکصد عکس قجری!از طرفی فقط با مجوز از طرف مسئولان مربوطه، امکان حضور شخص دیگر در مخزن وجود دارد که آن هم تحت شرایط نظارتی به شدت کنترل شده خواهد بود. امین اموال با توجه به اینکه اشیایی را که در دفاتر دولتی ثبت شده‌اند، تحت اختیار دارد، همیشه تحت شرایط خاص حاضر می‌شود کس دیگری حتی با مجوز را به مجموعه راه دهد و در این مورد به شدت سختگیری می‌کند.
برای نمونه به یاد آورید زمانی را که حمید بقایی رئیس سازمان بود و برای رفتن به مخزن با مخالفت امین‌های اموال مواجه شد و دستور داد درها را بشکنند و این زیر پا گذاشتن صریح قانون تا مدت‌ها باعث گرفتاری ایشان شد چون قانونا دولت اشیا را تحویل امین اموال داده و از او پاسخ می‌خواهد. در نهایت با وجود این تدابیر قانونی، امنیتی و حفاظتی که دسترسی به اثر را بسیار محدود کرده و نیز ضوابط سخت و پیچیده در انتخاب امین اموال که پیشینه کاری و علمی او آن را ضمانت می‌کند، فقط می‌توان امیدوار بود که آلبوم را در گوشه‌ای پیدا کنند وگرنه گرفتاری امین اموال تازه شروع شده است.»جست‌وجو در مورد اینکه امین اموال این مجموعه چه کسی است بی‌فایده به نظر می‌رسد، هیچ کدام از مسئولان حاضر نیستند به او ارجاع بدهند و خبرگزاری‌های مختلف هم هنوز او را که نزدیک‌ترین مسئول ماجرا شناخته می‌شود پیدا نکرده‌اند.
*** فقدان عکس‌های همایونی
«هنوز ارزش دقیق و رسمی برای این آلبوم‌ها تعیین نشده است، فقط می‌توان گفت که ده‌ها میلیارد تومان هزینه هر کدام از این آلبوم‌هاست»؛ این حرف‌ها را یکی از کارشناسانی می‌زند که در خود آلبوم خانه کاخ گلستان رفت و آمد داشته است. اگر بخواهیم کمی به ارزش عکس‌های موجود در این آلبوم خانه پی ببرید کافی است بدانید که آلبوم‌خانه کاخ گلستان بعد از آرشیو موزه سلطنتی انگلستان، دومین گنجینه غنی عکس و فیلم دنیاست.
در این مجموعه، عکس‌هایی از دورانِ سلطنت پادشاهان قاجار به انضمام آلبوم‌های اهدا شده به آنان وجود دارد و پیشنیه آن به حدود ۱۷۰سال می‌رسد. در واقع آلبوم خانه را خود ناصرالدین شاه تاسیس کرده و بخش زیادی از عکس‌های موجود در آن را هم خودش گرفته است.سفرها، اعیاد، سوگواری‌ها، روزمرگی‌ها، حرم‌سراها و ابنیه تاریخی ازجمله موضوعاتی است که عکس‌ها آنها را پوشش داده‌اند.
علاوه بر این تصاویر، عکس‌هایی از کشورهای روسیه، اتریش، آلمان و بسیاری از ملل دنیا در این آرشیو موجود است. آلبوم‌خانه شامل ۱۵۲۰ آلبوم و حدود ۹۰۰۰ شیشه است و عکس‌های سیاه و سفید، رنگی، باسمه‌ای، لیتوگراف و… را دربرمی‌گیرد.بنا به گفته کسانی که دست‌اندرکار هستند، آلبوم‌خانه کاخ گلستان بیش از ۴۰ هزار تصویر دارد. با اینکه اطلاعات آلبوم‌های حاوی این تصاویر در دفتر ثبت نوشته شده ولی نمی‌توانیم بگوییم این آمار صددرصد دقیق است.
حالا چرا ما چنین گنجینه عظیمی از عکس‌ها داریم؟ چون ناصرالدین شاه عاشق عکس و عکاسی بود تا جایی که اصلا دوربین عکاسی فقط کمی بعد از اختراعش در زمان ناصرالدین‌شاه به ایران وارد شد. نقل است که «ناصرالدین شاه احتمالا در نخستین مواجهه خود با دوربین عکاسی، یعنی زمانی که در حدود ۱۲۶۰ هجری قمری ژول ریشار با دوربین اهدایی ملکه ویکتوریا از او عکاسی کرد، به این هنر علاقه‌مند شد.
شاه همچنین مکان مستقلی را در کاخ گلستان با عنوان «عکاسخانه» به فعالیت‌های آقارضا اختصاص داد. او مدتی بعد کارلهیان را مأمور آموزش عکاسی به شاگردان دارالفنون کرد. به دستور او نخستین عکاسخانه عمومی ایران دایر شد. شاه مشخصا در دو دوره به عکاسی پرداخت. دوره اول که به دستیاری جعفرقلی‌خان نیرالملک هدایت به این کار می‌پرداخت و از حدود ۱۲۷۵ تا ۱۲۹۵ قمری به مدت ۲۰ سال مداوم ادامه داشت و دوره دوم از ۱۳۰۲قمری تا آخر سلطنتش.
عکس‌های دوره دوم، به دلیل دیدن کار عکاسان اروپایی که او در طول سفرهای خود ملاقات می‌کرد، پخته‌تر و منسجم‌تر هستند. برخی آثار او در دوره دوم، نشانگر تلاش او برای گذر از شیوه‌های عادی عکاسی و تجربه نگاه‌های نامعمول‌تر است.» حالا از قرار معلوم بخشی از همین عکس‌ها «گم» شده یا به «سرقت» رفته است.
