چرا همیشه در مواقع اورژانسی کمبود هلیکوپتر داریم؟
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | آتشسوزیهای گسترده در زاگرس، یکی از کمبودهای جدی کشور را دوباره به رخ کشید: هلیکوپتر امدادی. گفته شده تاکنون دو فروند هلیکوپتر برای این کار اختصاص پیدا کرده اما این دو بالگرد نیز تجهیزات لازم برای اطفای حریق را ندارند. از سوی دیگر اخباری نیز در زمینه نقص فنی و کمبود بنزین برای این هلیکوپترها منتشر شده است. حالا سوال این است که واقعا، مشکل ما با هلیکوپتر در ایران چیست؟
* یک: هلیکوپتر کم است؟ اولین چیزی که ممکن است به ذهن برسد این است که تعداد هلیکوپتر در ایران کم است. آمارهای سایت rotorspot که سایتی در هلند است و هلیکوپترهای غیرنظامی جهان را رصد میکند؛ این مسئله را تایید میکند. مجموع هلیکوپترهای غیرنظامی ثبت شده در ایران، ۸۶ عدد است. از این میزان ظاهرا حدود ۷۰ هلیکوپتر مربوط به دو نهاد امدادی یعنی اورژانس کشور و هلال احمر است.
یک هلیکوپتر هم در سالهای گذشته به سازمان آتش نشانی تهران اختصاص پیدا کرده بود که حالا ظاهرا در اختیار این سازمان نیست. این به آن معناست که در کشور به ازای هر حدود یک میلیون و دویست هزار نفر یک هلیکوپتر امدادی وجود دارد. در ایالات متحده در سال ۲۰۱۵، ۱۰۴۵ هلیکوپتر فقط در اختیار اورژانس بوده است یعنی به ازای هر ۳۱۵ هزار نفر یک هلیکوپتر.
* دو: هلیکوپتر نظامی هم کم داریم؟ برخی از هلیکوپترهای نظامی، امکان ارایه خدمات به بخش غیرنظامی در مواقع اضطراری را دارند. پس سوال این است که آیا امکان استفاده از ظرفیت بخش نظامی وجود ندارد؟ برای این کار باید ابتدا ببینیم که کشور چه میزان هلیکوپتر نظامی دارد. در این زمینه پاسخها متفاوت است. فرمانده نیروی هوایی ارتش معتقد است که ما ناوگان اول در این زمینه در منطقه و ناوگان پنجم در جهان هستیم.
برای اینکه چنین وضعیتی حکمفرما باشد؛ ایران باید بیش از ۷۶۰ هلیکوپتر نظامی در اختیار داشته باشد چرا که در ردهبندیهای فعلی نظامی کشور ژاپن با در اختیار داشتن ۷۵۷ هلیکوپتر در جای پنجم قرار دارد و البته در همین ردهبندیها میزان هلیکوپتر نظامی در ایران ۱۰۰ فروند ذکر شده است. به هر حال، با در اختیار داشتن هر تعداد هلیکوپتر نظامی در ایران، مسئله این است که این هلیکوپترها باید برای استفاده به عنوان هلیکوپتر غیرنظامی یا امداد، تجهیز شوند و خود این مسئله یا مسئله اجاره این هلیکوپترها از بخش نظامی که نیاز به بودجه دارد؛ موانع دیگری است که در این مسیر وجود دارد.
* سه: چرا هلیکوپتر نمیخریم؟ پاسخ این سوال ظاهرا در جیب هر کسی هست: تحریم. روز ۱۰ خرداد مسئول اورژانس هوایی کشور با خبرگزاری فارس مصاحبه کرد و با خرسندی از این گفت که کشور توانسته شش فروند هلیکوپتر (آلمانی) BK117 را قبل از رئیسجمهور شدن آقای ترامپ وارد کند اما در عین حال اعلام کرد که حالا هم در خرید و هم در تامین قطعات مشکل داریم. با این حال یک کارشناس نظامی، میگوید مسئله اصلی در این زمینه تحریم نیست.
مسلم نیکنام میگوید مسئله اصلی این است که ما خودمان میتوانیم هلیکوپتر بسازیم و از همین روست که حتی روسیه نیز در فروش هلیکوپتر به ما مشکل دارد. اردیبهشت ماه همین امسال، خبری در رسانههای ایرانی منتشر شد مبنی بر اینکه پنها یا شرکت پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران بالگردی ایرانی به نام سورنا ساخته برای گشتزنی هوایی و آموزش خلبانی و قبل از آن نیز خبر ساخت هلیکوپترهایی مثل صبا، هما و خانواده هلیکوپترهای شاهد منتشر شده بود ولی دست کم میتوان تایید کرد که هیچ کدام تا به حال در بخش امدادی مورد استفاده قرار نگرفته است.
* چهار: آیا هلیکوپترهای ما فرسوده هستند؟ یکی دیگر از مشکلات این بخش، مانند بخش هواپیمایی، فرسودگی است. نیکنام البته در گفتوگو با هفت صبح میگوید که چیزی به نام فرسودگی در صنعت هوایی را قبول ندارد چرا که تمام قطعات یک پرنده میتواند در اورهال کلی، تغییر کند یا بهینهسازی شود ولی به هر حال، واقعیت این است که بنا به نوشتار حمید تارخ در سایت معتبر نظامی جنگاوران، بالگردهای ارتش مربوط به قبل از انقلاب است و جوانترین بالگرد سپاه نیز در سال ۱۹۹۸ تحویل گرفته شده است.
از نظر امدادی هم گفتیم که آخرین هلیکوپترهای خریداری شده در سال ۱۳۹۵ وارد ناوگان شدند و برخی هلیکوپترهای امدادی دسته دوم نیز طی ۲۰ سال از سال ۱۳۶۵ تا سال ۱۳۸۵ و عمدتا از طریق روسیه وارد ایران شدند. با این حال کثرت حوادث پیش آمده برای هلیکوپترها نشان از این دارد که مساله فرسودگی یا نقص فنی مساله بیراهی نیست. در ایران فقط در سال ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶، ۹ فروند هلیکوپتر سقوط کردند و دست کم هر سال، یک سانحه سقوط هلیکوپتری نیز داریم.
و این غیر از مواردی است که نقص فنی، الحمدلله به سقوط پرنده منجر نمیشود. در عین حال قدمت بالای هلیکوپترها در ایران یک مسئله دیگر را نیز ایجاد کرده است: کمبود تجهیزات. به طور مثال هلیکوپترهای غیرنظامی در ایران هیچ کدام قابلیت پرواز در شب را ندارند و این یعنی اگر به طور مثال زلزلهای در تهران یا هر نقطه دیگری در شب به وجود بیاید، تا روشن شدن هوا، هیچ امکانی برای پرواز هلیکوپتر نیست.
* پنج: چه باید کرد؟ مدیر اورژانس هوایی کشور در مصاحبه خود با خبرگزاری فارس، سخنانی گفته که شاید بتواند یک گره اصلی دیگر را باز کند. او گفته که طبق مصوبه ستاد مدیریت بحران در تهران، باید مراکزی را برای فرود بالگرد مشخص کنیم ولی این کار نیاز به هماهنگی با نهادهای نظامی دارد. واقعیت این است که هلیکوپتر در ایران، کاملا یک وسیله نظامی به حساب میآید.
با وجود اینکه جابهجایی مسافر یا حتی خدمات اورژانسی میتواند درآمدزا باشد اما هیچ شرکتی تاکنون در این بخش، به شکل جدی فعالیت نکرده است و حتی حرفوحدیثهایی در خصوص اینکه مثلا اسنپ قرار است بخش هلیکوپتری ایجاد کند به سرعت، خاموش شده است. از این روست که شاید گره کار در این بخش، غیرنظامی کردن واقعی هلیکوپتر در کشور باشد به نوعی که بخش خصوصی بتواند در این زمینه هم خدمت ارایه کند و هم پول بگیرد.
به گفته مسئول اورژانس هوایی کشور بهترین هلیکوپتر امدادی در حال حاضر همان BK117 است که حالا مدلهای حدودا ۲۰ ساله آن با قیمتی معادل یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار به فروش میرسد. سوال اینجاست که واقعا در کشور، ۱۰ شرکت خصوصی پیدا نمیشوند که هر کدام ۲۰میلیارد تومان بپردازند و یکی از این هلیکوپترها را بخرند و در هنگام نیاز خدمترسانی کنند و البته هزینه خدمت خود را هم بگیرند؟