پروندهای خواندنی درباره کارنامه زندهیاد فرشته طائرپور
روزنامه هفت صبح، مرجان فاطمی | دنیای عجیبی است. هر روز خبر درگذشت عزیزانی را میشنویم که با رفتنشان بخشی از وجودمان را هم با خودشان میبرند. حالا نوبت وداع با فرشته طائرپور است؛ فردی که بخش مهمی از کودکی خیلی از ما مدیون تلاشها و خوشفکریاش در ساخت آثار درخشان برای کودکان و نوجوانان است. از «گلنار» و «پاتال و آرزوهای کوچک» گرفته تا «خاله قورباغه و آقاپسر» و «یکیبود یکی نبود» و «خاله قورباغه» و…، هرکدام از این آثار، بخشی از خاطراتمان را رنگ زدند و تکهای از پازل کودکیمان را ساختند؛ تصاویر درخشانی که اولین تجربیات ما با زندگی بودند و از گوشه ذهنمان بیرون نمیروند.
طائرپور را با سینمای کودک و نوجوان شناختیم اما حتی در بزرگسالی هم تحتتاثیر برخی آثارش مثل «وقتی همه خواب بودند» یا «آینههای روبهرو»، توانستیم به دیدی جدید نسبت به دنیا برسیم. طائرپور برای اهالی سینما، چیزی فراتر از یک تهیهکننده یا نویسنده بود. نمایندهای بود که مقابل تمام کمبودها و کاستیها میایستاد و صدای اعتراض همصنفهایش را به گوش همه میرساند. به همین دلیل هم هست که رفتنش، رفتن یک آدم معمولی نیست. رفتن یک فرد اثرگذار است که حالا در نبودش خلأهای زیادی به وجود خواهد آمد. از روزی که خبر درگذشت فرشته طائرپور منتشر شده، اکثر اهالی سینما، چه آنهایی که سالیان سال در کنارش بودهاند و فعالیتهای مشترک زیادی با او داشتهاند و چه جوانترهایی که صرفا زیر سایهاش بودهاند، برای غم بزرگ از دست دادنش گریستهاند.
بخش مهمی از سینمای کودک و نوجوان دهه شصت و هفتاد مدیون حضور فرشته طائرپور است. اگر نگاهی به کارنامه این تهیهکننده بیندازیم متوجه میشویم بسیاری از آثار خاطرهانگیز دوران کودکیمان یکجورهایی به او ربط پیدا میکند. از «گلنار» و «پاتال و آرزوهای کوچک» و «یکی بود یکی نبود» و … که بگذریم، مجموعه تلویزیونی «خاله قورباغه و آقاپسر» هم جزو آثاری است که هنوز از ذهنمان بیرون نرفته است.
نکته قابل توجه اینجاست که طائرپور حتی در برخی از آثار مربوط به بزرگسالان هم سعی کرده تا حدودی به مشکلات و معضلات کودکان و نوجوانان نگاهی داشته باشد.در این بخش روی مهمترین آثار این تهیهکننده دست گذاشتهایم. بخشی از آثار او از جمله فیلمهای «زن دوم»، «سازهای ناکوک»، «نیلوفر» و «خداحافظ دختر شیرازی» را از این فهرست کنار گذاشتهایم؛ فیلمهایی که با وجود داشتن پتانسیلهای فراوان، نسبت به سایرین آثار چندان موفقی به حساب نمیآمدند.
گلنار/ ۱۳۶۷
چه کسی ساخت: کامبوزیا پرتوی
موضوع کلی: گلنار فیلمی برای سینمای کودکان و نوجوانان است و روی مسئله اهمیت خانواده و خلاقیت برای رهایی از شرایط سخت تمرکز دارد.
فضای فیلم: «گلنار» بر اساس یک افسانه فولکلوریک روسی به نام «دختر گیسو طلا و سه خرس» ساخته شده. داستان دخترکی به نام گلنار که با پدر و مادرش زندگی میکند. روزی برای گشتوگذار از خانه بیرون میرود و بهرغم تذکرهای مادر برای اینکه دور نشود جایی دورتر از خانه را برای بازی انتخاب میکند. باد دستمال یادگاریاش را میبرد و در جستوجو به دنبال دستمال گم میشود و سر از جنگل و خانه خرسها در میآورد. حالا باید تلاش کند از این شرایط رها شود.
موفقیت: فیلم گلنار، زمان اکران با اســتقبال خوبی مواجه شــد و هنوز هم یکی از آثار موفق و مهم سینمای کودک به حساب میآید. جدای از بحث خاطرهانگیز بودن، کماکان ارزشش را حفظ کرده است.
پاتال و آرزوهای کوچک/ ۱۳۶۹
چه کسی ساخت: مسعود کرامتی
موضوع کلی: فیلمی تخیلی و فانتزی درباره آرزوهای کودکانه و مخرب بودن رسیدن به بعضی آرزوها بود.
فضای فیلم: همهچیز از یک کره جغرافیای کوچک شروع میشد. عروسکی به اسم پاتال که داخل کره حبس شده بود از کودکی به اسم حامد قول میگرفت که او را به سرزمینش برگرداند و او هم برای تشکر آرزویش را برآورده کند.در این فیلم با بچههایی روبهرو بودیم که به خاطر برآورده شدن آرزوهایشان شهر را بههم میریختند و زندگی عادیشان دچار تغییر میشد و همه چیز از حالت تعادل بیرون میآمد.
موفقیت: «پاتال» به جشنوارههای مختلفی راه پیدا کرد. با استقبال زیادی در زمان اکران روبهرو شد. در آن زمان با شش میلیون ساخته شده بود و حدود ۱۱میلیون تومان فروش داشت. اکران فیلم پاتال در سال ۱۳۸۹ هم با استقبال زیادی روبهرو شد و بسیاری از افرادی که در کودکی مخاطب این فیلم بودند پشت در سینماها صف کشیدند.
مدرسه پیرمردها/ ۱۳۷۰
چه کسی ساخت: سید علی سجادی حسینی
موضوع کلی: فیلمی برای سینمای کودک و نوجوان بود اما برخلاف دو فیلم قبلی، ظاهرش شباهت چندانی به آثار کودک نداشت. بیشتر به عنوان فیلمی کمدی برای گروههای سنی مختلف به نظر میرسید.
فضای فیلم: همدستی بچهها و پیرمردها برای ایستادن مقابل دسیسه بزرگسالان مهمترین عنصر جذابیت فیلم بود. پسران یک پیرمرد که بچهها اسم عمو سبیلو را برایش انتخاب کرده بودند او را به آسایشگاه سالمندان میفرستند تا اموالش را به دست بیاورند. بچهها متوجه میشوند عموسبیلو زندانی شده و به همراه چند پیرمرد دیگر دنبال نقشه برای فراری دادن او میگردند و در این راه سختیهای زیادی متحمل میشوند.
موفقیت فیلم: این فیلم علاوه بر کودکان، در میان بزرگسالان هم با استقبال زیادی روبهرو شد. در سال ۱۳۷۱ برنده جایزه ویژه هیات داوران کودک بهترین فیلم در سومین دوره جشنواره بینالمللی فیلمهای کودکان و نوجوانان قاهره شد و در جشنواره فیلم کودک و نوجوان هم مورد توجه قرار گرفت.
نان و شعر/ ۱۳۷۲
چه کسی ساخت: کیومرث پوراحمد
موضوع کلی: درباره پسری اصفهانی به اسم مجید و وقایعی که در زندگیاش رخ میدهد.
فضای فیلم: بعد از اینکه کیومرث پوراحمد مجموعه قصههای مجید را برای تلویزیون ساخت، تصمیم گرفت چند فیلم سینمایی هم براساس این داستانها بسازد. نان و شعر یکی از همین فیلمها بود که به تهیهکنندگی فرشته طائرپور ساخته شد. در واقع فیلم به همان فضا و حال و هوای اپیزودهای قصههای مجید پایبند بود. مجید خیلی اتفاقی چند صفحه از رمان بینوایان را میخواند و تصمیم میگیرد اصل کتاب را پیدا کند. چون عضو کتابخانه نیست نمیتواند به آن دسترسی داشته باشد. یک کتاب از شوهرخواهرش میگیرد و با بینوایان عوض میکند بدون اینکه در جریان باشد یک چک لای کتاب شوهرخواهرش است.
موفقیت فیلم: به عنوان فیلمی که یکی دیگر از داستانهای قصههای مجید را به نمایش میگذاشت با استقبال روبهرو شد و در چهل و چهارمین دوره جشنواره بینالمللی فیلم برلین تقدیرنامه یونیسف را دریافت کرد.
پسر مریم/ ۱۳۷۷
چه کسی ساخت: حمید جبلی
موضوع کلی: رابطه صمیمانه میان یک موذن نوجوان روستایی با یک کشیک
فضای فیلم: داستان برسر روابطی انسانی است که میتواند روی مرزبندیهای مذهبی و جغرافیایی سایه بیندازد. رحمان، موذن نوجوان یک روستاست که با دیدن تابلوی حضرت مریم یاد مادرش میافتد و به کشیک برای باز کردن راه قنات قدیمی نزدیک کلیسا کمک میکند. رحمان درست هنگام اذان متوجه میشود که کشیک از نردبام افتاده است و نیاز به کمک دارد. به جای رفتن به مسجد میایستد و به او کمک میکند. کشیک جز برادرش کسی را ندارد و رحمان قبول میکند سراغش برود و او را با خودش بیاورد. نهایتا کشیک میمیرد و تابلوی حضرت مریم در دستان رحمان میماند.
موفقیت فیلم: فرشته طائرپور در دهمین جشنواره بینالمللی فیلم کودکان قاهره، برنده جایزه بهترین فیلم شد.در جشنواره هفدهم فیلم فجر هم جایزه بهترین فیلمنامه را گرفت و نامزد دریافت جایزه بهترین فیلم و بهترین بازیگر نقش دوم مرد شد.
یکی بود یکی نبود/ ۱۳۷۹
چه کسی ساخت: ایرج طهماسب
موضوع کلی: این فیلم اقتباسی از داستان خاله پیرزن و مهمانان ناخوانده است و در دنیایی خیالی پیش میرود.
فضای فیلم: براساس فیلمنامه مشترک حمید جبلی و ایرج طهماسب ساخته شد و بازی خود طهماسب در کنار فاطمه معتمدآریا و مجید صالحی و سیروس گرجستانی، وجاهت بیشتری به آن داد. محور اصلی فیلم، مریضی یک بره عروسکی است که در دل داستانها زندگی میکند. دوستانش که همگی شخصیتهای آشنای داستان خالهپیرزن و مهمانان ناخوانده هستند به یک نویسنده آثار کودکان نامه مینویسند تا هرطور شده به داخل قصه بیاید و بره را نجات دهد. از اینجا به بعد همه چیز حد واسط میان دنیای واقعی و خیالی پیش میرود.نویسنده، شخصیتهای عروسکی را سوار ماشین میکند و به دنیای واقعی میآورد.
موفقیت فیلم: در پانزدهمین جشنواره بینالمللی فیلمهای کودکان و نوجوانان، در بخش مسابقه بینالملل و بخش هیأت داوران صد نفره کودک و نوجوان ایران برنده دیپلم افتخار بهترین فیلم شد. در اکران هم فروش خوبی داشت.
وقتی همه خواب بودند/ ۱۳۸۴
چه کسی ساخت: فریدون حسنپور
موضوع کلی: تلاش جمعی برای رساندن بیبی به آرزوی دیرینهاش
فضای فیلم: داستان در یک روستا رخ میداد. بیبی سلیمه که سالها آرزوی سفر به حج را داشته حالا درست زمانی که از همه خداحافظی میکند تا راهی سفر حج شود متوجه میشود اجازه سفر ندارد. حالا بچهها به همراه نصیر ساده دل که با بازی محمدرضا فروتن، موقعیت جذابی برایش رقم زده، تصمیم میگیرند بیبی را به مراد دل برسانند و خودشان او را به مکه ببرند. با وجود اینکه بخش مهمی از اتفاقهای فیلم توسط نوجوانان رقم میخورد اما در ظاهر با فیلمی برای گروه سنی کودک و نوجوان روبهرو نیستیم و بیشتر بزرگسالان از آن لذت میبرند.
موفقیت فیلم: در بیستوچهارمین جشنواره فیلم فجر، سیمرغ بلورین بخش سینمای معناگرا به فرشته طائرپور برای این فیلم رسید.در چهار بخش بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول زن، بهترین جلوههای ویژه و بهترین فیلم هنر و تجربه هم نامزد شد.
نخودی/ ۱۳۸۸
چه کسی ساخت: جلال مقدم
موضوع کلی: داستان به بحث شکست یا تحقیر شدن و اثر آن در زندگی اشاره دارد.
فضای فیلم: فیلمنامه «نخودی» را جلال مقدم و فرشته طائرپور به همراه هم نوشتهاند. اینبار هم محور تمرکز، پرداختن به مسئله مهمی در زندگی کودکان و نوجوانان است که البته با محوریت زندگی یک کارگردان عروسکی روایت میشود.ماجرا از این قرار است که یک کارگردان تئاتر عروسکی که در انجام نمایشهایش ناموفق است با هر شکست و تحقیر کوچک و کوچکتر میشود اما ملاقات با نخودی در سرزمین قصهها، زندگی او را تغییر میدهد. انتخاب بازیگرانی مثل مرضیه برومند، صابر ابر، رعنا آزادیور، مسعود کرامتی، علیرضا خمسه و … به این فیلم وجاهت بیشتری داده است.
موفقیت فیلم: با اینکه «نخودی» روی معنای قابل قبولی سوار شد و از بازیگران موفقی هم دعوت به همکاری کرده بود اما در نهایت جزو فیلمهای موفق سینمای کودک و نوجوان نبود و فروش چندانی هم نداشت.
آینههای روبهرو/ ۱۳۸۸
چه کسی ساخت: نگار آذربایجانی
موضوع کلی: تمرکز روی زندگی و مشکلات ترنسها در ایران
فضای فیلم: این فیلم براساس فیلمنامه نگار آذربایجانی و فرشته طائرپور ساخته شد و یکی از فیلمهای مهم و بحثبرانگیز سینمای ایران بود. «آینههای روبهرو» در شرایطی ساخته شد که هنوز اطلاعات زیادی درباره زندگی و مشکلات ترنسها وجود نداشت و خیلیها توانایی پذیرش وضعیت زندگی آنها را نداشتند. داستان به گونهای پیش میرفت که رعنا، به عنوان زنی مذهبی از طبقه سنتی با دختری به اسم آدینه هممسیر میشد. آدینه در شناسنامه زن شناخته میشد اما در واقعیت خودش را مرد میدانست. به همین دلیل هم روز عروسیاش از دست پدرش فرار کرده بود. رعنا که درکی از شرایط آدینه نداشت ابتدا این مسئله را پس میزد اما به مرور زمان توانست او را درک کند.
موفقیت فیلم: در جشنواره فجر بیستونهم در چهار رشته نامزد سیمرغ شد و در جشن خانه سینما تندیس بهترین فیلم اول را گرفت.
خاله قورباغه/ ۱۳۹۶
چه کسی ساخت: افشین هاشمی
موضوع کلی: داستان فیلم به طور کلی روی عواطف خانوادگی تکیه دارد.
فضای فیلم: افشین هاشمی این فیلم را براساس فیلمنامهای به قلم فرشته طائرپور ساخته بود. «خاله قورباغه» درواقع ادامهای برای مجموعه «قورباغه و آقاپسر» بود که طائرپور سال ۱۳۷۵ به کارگردانی مرضیه محبوب برای تلویزیون ساخته بود. به لحاظ محتوایی هم یک جورهایی دنباله فیلم «گلنار» به حساب میآمد. فیلم با صحنههایی از «گلنار» شروع میشود تا زمانی که خاله قورباغه پیدا میشود راوی اعلام میکند که حالا قرار است اینبار داستانی درباره همان خاله قورباغه همراه گلنار ببینیم. خاله قورباغه زنی تنهاست که بچهها رهایش کردهاند. بعد از یک زلزله، عتیقههایی در حیاط خانهاش پیدا میشود و با انتشار این خبر نوههایش از کشورهای مختلف به سراغش میآیند.
موفقیت فیلم: آنطور که باید دیده نشد و فروش خوبی نداشت. آن زمان فرشته طائرپور علت این مسئله را عدم همکاری صداوسیما برای پخش تیزرهای فیلم اعلام کرد.