پروندهای خواندنی برای فیلم «اجارهنشینها»
روزنامه هفت صبح، مرجان فاطمی | ۳۵سال پیش داریوش مهرجویی آستینها را بالا زد و تصمیم به ساخت فیلمی گرفت که هنوز هم سوژهاش مثل روز اول جدید است و انگار تا سالیان سال بعد هم قدیمی نمیشود. داستانی کمدی درباره یک ساختمان خرابه؛ ساختمانی که اعضایش میان سنت و دنیای مدرن گیر افتادهاند و هرچقدر تلاش میکنند نمیتوانند به تعادل و تعامل برسند. خانه از پایبست ویران است. روی پی یک طبقه، چهار طبقه بالا رفته و صاحب خانه که حالا در قید حیات هم نیست دلش برای هیچکس نسوخته است.
موسیقیدان با روح لطیفش برای ایجاد چشماندازی زیبا برای خودش، ساختمان را به آب میبندد و عباسآقا، مباشر ساختمان هم منتظر است سر همه کلاه بگذارد و خانه را تصاحب کند. در این ساختمان چهار طبقه هیچکدام از اعضا، دلهایشان یکی نیست، هرکدام سنگ خود را به سینه میزنند و حتی چشم دیدن هم را هم ندارند و نهایتا خانه روی سر همهشان خراب میشود. ساختمان «اجارهنشینها» ماکتی است از جامعهای در آستانه فروپاشی که هرچقدر هم مصالح خرجش کنند و بیل بزنند به جایی نمیرسد.
جامعهای که اعضایش توان تحمل هم را ندارند و هرآن ممکن است تعادلش به هم بریزد و نابود شود. در آستانه سیوپنجمین سال تولید «اجارهنشینها» پروندهای به این فیلم اختصاص دادهایم. در این پرونده ضمن بررسی کارنامه بازیگران این فیلم، مروری داریم بر گفتههای بعضی از اعضای اصلی و همچنین حواشی و اتفاقهای مهم آن را واکاوی کردهایم.
«اجارهنشینها» یکی از مهمترین فیلمهای اجتماعی دهه شصت است و هم به لحاظ معنای فلسفی و اجتماعی که در آن مستتر است و هم از این جهت که طنز جذابی دارد و لحظهای حوصله مخاطبانش را سر نمیبرد. بنابراین نمیتوان از اهمیت محتوای فیلمنامه و چیدمان دقیق آن گذشت. با این حال به طور قطع بخش مهمی از اهمیت فیلم، به دلیل بازی درجه یک بازیگران است. در فیلمهای پربازیگری مثل «اجارهنشینها» اگر بازیگرها درست کنار هم چفت نشوند و نتوانند بازی یکدیگر را تکمیل کنند شیرازه فیلم از هم میپاشد.
در این فیلم اما هم انتخابها به درستی صورت گرفته و هم هرکدام از بازیگران بهترین خودشان را به نمایش گذاشتهاند. نکته قابل توجه اینجاست که حتی نقشهای کوتاه هم با وسواس زیادی انتخاب شدهاند. حاشیهها و مسائل مختلفی درباره بازیگرها و نقشهایشان وجود دارد که سعی کردهایم به بخش مهمی از آنها در این پرونده اشاره کنیم. در این بخش به این مسئله اشاره کردهایم که بازیگران «اجارهنشینها» هرکدام زمان بازی در این فیلم چه کارنامهای داشتهاند و این فیلم چه تاثیری روی مسیر بعدی آنها در بازیگری گذاشته است.
عزتالله انتظامی/ عباسآقا
ویژگی نقش: عباس آقا سوپرگوشت، مباشر خاندان رام دامدار است که با کتمان کردن مجهولالورثه بودن آپارتمان، سعی در تصاحب خانه دارد.
با چه کارنامهای: انتظامی نقش عباس آقا را درحالی بازی کرد که تجربه بسیار موفق همکاری با داریوش مهرجویی را در فیلم «گاو» داشت و در «آقای هالو»، «پستچی»، «مدرسهای که میرفتیم» و «دایره مینا» هم با او کار کرده بود. انتظامی برای بازی در فیلمهای «حاجی واشنگتن» و «کمالالملک» به کارگردانی علی حاتمی هم بسیار مورد توجه قرار گرفته بود و جایزه هوگوی نقرهای را از جشنواره فیلم شیکاگو برای «گاو» و جایزه بهترین بازیگر نقش دوم مرد را از جشنواره سینمایی سپاس برای «آقای هالو» داشت.
تاثیر روی مسیر بازیگری: «اجارهنشینها» یکی از فیلمهای مهم کارنامه انتظامی بود اما پیش از این فیلم هم به اندازه کافی مورد توجه قرار داشت و بعد از بازی در این فیلم هم همین مسیر را ادامه داد.
موفقیت: انتظامی برای این فیلم از جشنواره پنجم فیلم فجر، نامزد سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد.
نادره خیرآبادی/ مادر عباس
ویژگی نقش: خیرآبادی نقش مادر عباس و مهندس را داشت. مادری مهربان که مدام تلاش میکرد صلح ایجاد کند و تنها کسی بود که عباس از او حرفشنوی داشت و روی حرفش حرف نمیزد. نکته قابل توجه اینجاست که در واقعیت، نادره خیرآبادی و عزتالله انتظامی هردو متولد سال ۱۳۰۳ هستند و حتی نادره شش ماهی هم از انتظامی کوچکتر است اما با این حال نقش مادر او را در این فیلم بازی کرد.
با چه کارنامهای: خیرآبادی به عنوان بازیگر از سال ۱۳۳۲ یعنی ۳۲ سال قبل از ساخته شدن «اجارهنشینها» بازیگری را شروع کرد و تا آن زمان بیش از صد فیلم و سریال در کارنامهاش داشت. بنابراین به عنوان یک بازیگر حرفهای به میدان آمد.
تاثیر روی مسیر بازیگری: بههرحال «اجارهنشینها» یکی از آثار موفق کارنامه خیرآبادی بود اما بهعنوان یک چهره موفق، بازی در این فیلم تاثیر چندانی در ادامه مسیر بازیگریاش نداشت.
موفقیت: نادره پیش از این فیلم هم بارها نقش مادر را بازی کرده بود و اینبار هم بازی درجه یکی از خودش به نمایش گذاشت اما جایزهای نبرد.
اکبر عبدی/ آقای قندی
نقش: آقای قندی شخصیتی به نسبت لمپن داشت و به همراه برادرش سالک که زمین تا آسمان با خودش فرق میکرد در یکی از آپارتمانها زندگی میکرد.
با چه کارنامهای: عبدی زمان ساخت فیلم «اجارهنشینها» کارنامه پرباری نداشت اما برای مخاطبان چهره شناخته شدهای بود. او سال ۱۳۶۱ با بازی در مجموعه «محله بروبیا» بسیار مورد توجه قرار گرفته بود و شهرتش با «محله بهداشت» و «بازم مدرسهام دیر شد» به اوج رسیده بود. با این حال اکثر مخاطبان او را در نقش یک کودک با لباسهای رنگی دیده بودند و تصور چندانی از بازی او در نقش جدی نداشتند. او پیش از «اجارهنشینها» در سه فیلم «مردی که موش شد»، «جنجال بزرگ» و «ماموریت» بازی کرده بود.
تاثیر روی مسیر بازیگری: بعد از اجارهنشینها و بازی درخشانی که از خودش در این فیلم به نمایش گذاشت، حضورش در سینما پررنگتر شد. به طوری که در فاصله سالهای ۶۶ تا ۷۰ در دوازده فیلم بازی کرد.
موفقیت: نقش آقای قندی با تمام جذابیتی که داشت باعث نشد عبدی با این نام در ذهن مخاطبانش ماندگار شود.
ایرج راد/ آقای توسلی
نقش: آقای توسلی به همراه همسرش در طبقه دوم این آپارتمان زندگی میکرد. شخصیتی روشنفکر و کتابخوان بود که به لحاظ قدرت تحلیل نسبت به سایر همسایهها برتر به نظر میرسید.
با چه کارنامهای: ایرج راد از سال ۱۳۴۴ در تئاتر فعالیت میکرد و به عنوان یک تئاتری مورد توجه قرار داشت. او در فاصله سالهای ۱۳۴۶ تا ۱۳۶۵ چند تلهتئاتر برای تلویزیون کار کرده بود اما حضورش در سینما با بازی در فیلم «پستچی» داریوش مهرجویی رقم خورد. او بعد از این همکاری، مجددا در فیلم «دایره مینا» مهرجویی هم بازی کرد. پیش از اجارهنشینها علاوه بر دو فیلم مهرجویی، فقط در یک فیلم «گردباد» به کارگردانی کامران قدکچیان بازی کرده بود.
تاثیر روی مسیر بازیگری: ایرج راد با «اجارهنشینها» بیشتر شناخته شد اما در کل بازیگر پرکاری در سینما نبود. چهارده فیلم در سینما بازی کرد و بیشتر در تلویزیون و تئاتر به چهره شناخته شدهای تبدیل شد.
موفقیت: اجارهنشینها جزو فیلمهای مهم کارنامهاش بود اما به خاطر آن جایزهای نگرفت.