پرونده‌ای برای کاراکترهای جذاب و ماندگار آثار حسن فتحی
روزنامه هفت صبح، مرجان فاطمی | دوشنبه ۲۴ بهمن اولین قسمت از سریال «جیران» توزیع شد. «جیران» شانزدهمین سریال حسن فتحی است و هفتمین سریال تاریخی او به حساب می‌آید. درباره قسمت اول سریال به تفصیل در صفحه ۹ نوشته‌ایم و اینجا قرار نیست به آن بپردازیم. در این پرونده سراغ حسن فتحی، یکی از متخصصان ساخت سریال‌های تاریخی رفته‌ایم. کارگردانی که در آثار تاریخی‌اش با وجود پایبند بودن به واقعیات برجا مانده در کتب و منابع مختلف، سعی می‌کند واقعیت هنرمندانه خودش را به تصویر بکشد و داستان خودش را در مقاطع مختلف تعریف کند.
یکی از ویژگی‌های مهم حسن فتحی که در اکثر آثارش به چشم می‌خورد، خلق شخصیت‌های ماندگار است؛ شخصیت‌هایی با ویژگی‌هایی منحصربه‌فرد که در بطن سریال جلوه‌نمایی می‌کنند و تا همیشه در ذهن مخاطبانشان می‌مانند. هنوز بعد از گذشت سال‌ها از پخش سریال‌هایی مثل «پهلوانان نمی‌میرند»، «شب دهم»، «میوه ممنوعه»، «در مسیر زاینده‌رود»، «مدار صفر درجه» و «شهرزاد»، هنوز هیچ‌کدام از آنها قدیمی نشده‌اند و مثل روز اول جذابند و اثرگذار.
ضمن مرور شخصیت‌های مطرح و ماندگار آثار حسن فتحی، در بخشی به بازیگرانی پرداخته‌ایم که به واسطه حضور در سریال‌های این کارگردان به مخاطبان معرفی شده‌اند. بعضی از آنها توانسته‌اند در ادامه مسیر موفق پیش روند و برخی دیگر با وجود درخشش در آن اثر، نتوانسته‌اند جایی در سینما یا تلویزیون پیدا کنند و به درجات بالاتر برسند. در بخش دیگری از این پرونده هم، مروری خواهیم داشت بر گفته‌های علی نصیریان درباره همکاری‌اش با حسن فتحی و سبک‌وسیاق او در کارگردانی آثارش.
حسن فتحی از جمله کارگردان‌هایی است که ید طولایی در خلق شخصیت‌های ماندگار دارد. شخصیت‌هایی با ویژگی‌هایی خاص، که آنقدر خوب در دل قصه می‌نشینند که مخاطب هر طور شده با آنها همراه می‌شود و جایی را در ذهنش به آنها اختصاص می‌دهد. حالا که دو دهه از ساخت «شب دهم» گذشته و شخصیت حیدر خوش‌مرام هنوز در ذهنمان باقی مانده، می‌توانیم اهمیت این جنس شخصیت‌ها را درک کنیم.
درست است که همه آثار فتحی، درجه یک نیستند و قدرت ماندگار شدن ندارند اما حالا دیگر خوب می‌داند باید برای جلب توجه مخاطبانش چه کار کند و برای شخص‌ها چه میزان پیچیدگی و چه حجمی از عاطفه و مهربانی قرار دهد تا دلچسب به نظر برسند. هنوز با تماشای یک قسمت از «جیران» نتوانسته‌ایم به خوبی درباره مختصات شخصیت‌های این سریال اطلاعاتی به دست بیاوریم و درباره‌شان با اطمینان صحبت کنیم. منتظر می‌مانیم تا بعد از پخش چند قسمت، شخصیت‌هایش را آنالیز کنیم.
شهرزاد / شهرزاد/۱۳۹۴ / نام بازیگر: ترانه علیدوستی
اهمیت نقش: شهرزاد از این جهت اهمیت داشت که با خیلی از دختران هم‌دوره خودش متفاوت بود. او به دانشگاه می‌رفت و کتاب می‌خواند و حتی در عشق ورزیدن هم سبک و سیاق خودش را داشت. عاشقی که مجبور بود برای نجات معشوق تن به زندگی با دیگری بدهد و روی عشقش سرپوش بگذارد. شهرزاد در کوران حوادث همه آنچه در زندگی برایش اهمیت داشته را از دست می‌دهد تا نهایتا مثل ققنوس از صفر متولد شود.
فضای کلی سریال: پایه داستان سریال «شهرزاد» بر اساس عشق‌های نافرجام شکل گرفته؛ یعنی همان چیزی که مخاطب ایرانی در برابر آن دست و دلش می‌لرزد. چه در ادبیات کلاسیک و معاصر و چه در ادبیات فولکلور، داستان‌های عشقی جایگاهی رفیع دارند و روابط عاشق و معشوق طعم‌های جذاب برای قالب روایت بوده و هست. طبعا فتحی به‌خوبی بر این نکته واقف بوده و با پی‌ریزی داستانش بر اساس سرنوشت معشوقی به نام شهرزاد، مخاطبش را گیر انداخته. فتحی این عشق را در میان دیگر شخصیت‌های سریالش هم جاری کرده؛ از مریم و بابک تا شاگرد هاشم! او در بستر داستان‌های عاشقانه، زاویه نگاهش به اتفاقات تاریخ معاصر را هم نشان داد. از ماجرای دکتر مصدق تا اتفاق‌های پس از آن. قصه پرپیچ و خم، بازی‌های درخشان، فضاسازی خوش رنگ و لعاب و شخصیت‌های همراهی‌برانگیز بخشی از برگ برنده‌های شهرزاد هستند.
تاثیر در کارنامه بازیگر: ترانه علیدوستی از همان نوجوانی و با بازی در «من ترانه پانزده سال دارم» توجه همه سینماگران را به خودش جلب کرد. او زمانی به سریال «شهرزاد» رسید که دیگر به عنوان ستاره سینما شناخته می‌شد. با این حال شهرزاد شاه نقش کارنامه بازیگری‌اش شد.
بزرگ آقا / شهرزاد/ ۱۳۹۴ / نام بازیگر: علی نصیریان
اهمیت نقش: بزرگ آقا مهره اصلی سریال بود و یک پدرخوانده واقعی. همان‌اندازه قدرتمند، همان‌اندازه ظالم و همان‌اندازه سیاستمدار. اما ظاهرش را حفظ می‌کرد و حرف زورش را طوری پیش می‌برد که طرف مقابل راهی جز اطاعت پیدا نمی‌کرد. حتی دخترش که بزرگ آقا به شدت با او مهربان بود اجازه نداشت رای او را برگرداند. اهمیت شخصیت بزرگ آقا در سریال «شهرزاد» تا حدی بالا بود که داستان بلافاصله بعد از مرگ او افت کرد و تا پایان فصل دوم هم نتوانست سرپا شود. در واقع با مرگ بزرگ آقا، اقتدار دستگاه دیوان سالار نابود شد. قباد نتوانست جایگزین خوبی برای او باشد و نهایتا با تصمیم‌های اشتباه و اقدامات عجولانه، همه چیز را به هم ریخت. شخصیت بزرگ آقا آنقدر پیچیدگی داشت که آثارش تا پایان در سریال باقی ماند و تازه با فاش شدن راز بزرگ او در قسمت پیش، بخشی از گره‌های داستان باز شد.
فضای کلی سریال: درست است که شهرزاد شخصیت اصلی داستان به حساب می‌آمد اما بخش مهمی از ماجراهای سریال به واسطه جایگاه و عملکرد بزرگ آقا پیش می‌رفت. درواقع با این سریال، برشی از زندگی و فعالیت‌های دستگاه افراد قدرتمند نزدیک به دربار به تصویر کشیده می‌شد.
تاثیر در کارنامه بازیگر: بعد از نقش حاج یونس فتوحی سریال «میوه ممنوعه» کسی فکرش را نمی‌کرد نصیریان مجددا با نقش اثرگذاری در یک سریال ماندگار شود. او با شخصیت بزرگ آقا موفق شد اثر ماندگار دیگری خلق کند و تاثیری بگذارد که با گذشت سال‌ها همچنان ادامه دارد.
قباد / شهرزاد/ ۱۳۹۴ / نام بازیگر: شهاب حسینی
اهمیت نقش: قباد جذابترین شخصیت سریال «شهرزاد» نام گرفت و پایان سریال به خاطر مرگ این شخصیت، جنجال زیادی به پا شد. قباد به عنوان یک مرد منفعل بی‌تدبیر که مدام گوش به فرمان دیگران است و از خودش جنم و قدرتی ندارد معرفی شد. مردی که با همسرش شیرین رفتار نادرستی داشت و محبتی در زندگی‌اش دیده نمی‌شد. او رفته‌رفته با درگیر شدن به عشق شهرزاد تغییر رویه داد اما باز هم نتوانست مستقل عمل کند و زندگی‌اش را با شهرزاد حفظ کند. با این حال بعد از مرگ بزرگ آقا تمام تلاشش را کرد تا شهرزاد را به دست بیاورد. تلاشی که هیچ‌وقت از شخصیت فرهاد نمی‌دیدیم. درواقع قباد شمایل یک مرد قدرتمند اما مغموم و عاشق را به درستی ایفا کرد و نهایتا هم به خاطر عشقش همه چیزش را فدا کرد.
فضای کلی سریال: شهرزاد را می‌توانیم سریالی بنا شده روی یک مثلث عشقی بنامیم. سریال جذابیت اولیه‌اش را از همین مثلث عشقی می‌گیرد. ضلع فرهاد در ابتدا بسیار پررنگ است و رفته‌رفته با گذشت زمان، قدرت در اختیار ضلع قباد قرار می‌گیرد و مخاطبان تا پایان او را به عنوان مظهر عشق در سریال می‌پذیرند و نگرانش می‌شوند.
تاثیر در کارنامه بازیگر: ماجرا درباره شهاب حسینی هم درست مثل ترانه علیدوستی و علی نصیریان پیش رفت. او هم موقع بازی در این سریال به اندازه کافی شناخته شده بود و مورد توجه قرار داشت. اصلا به همین دلیل برای ایفای این نقش انتخاب شد اما اهمیت کاراکتر قباد و بازی درجه یک شهاب حسینی باعث شد این نقش، پررنگ‌تر از تمام نقش‌هایش شود.
سیامک / کیفر/ ۱۳۸۹ / نام بازیگر: مصطفی زمانی
اهمیت نقش: سیامک در شمایل یک قهرمان ظاهر می‌شود و در مسیر یافتن حقیقت قرار می‌گیرد. درواقع حسن فتحی با خلق کاراکتر سیامک به عنوان قهرمان، مخاطب را با او همراه می‌کند تا رفته رفته همپای او به حقیقت دست پیدا کند. سیامک در ابتدای فیلم شخصیتی خام است اما مرحله به مرحله با گذشتن از وادی‌های پرخطر به پختگی و آرامش می‌رسد.
فضای کلی فیلم: سومین فیلم حسن فتحی داستانی امروزی دارد. کیفر قصه جوانی است که به ژاپن رفته. او در بازگشت به ایران، به خاطر قتل اعدام می‌شود. در نهایت پی می‌بریم عدم بخشش او به خاطر پولی است که دشمنانش به خانواده مقتول داده‌اند. در دل این قصه معمایی گذشته و درون آدم‌ها باز می‌شود. امتیازهای برجسته داســتان کیفر از همان لحظه اول مخاطب را گیر می‌اندازد و تا آخر با خود می‌برد. حسن فتحی در این فیلم حواسش به لحظه‌لحظه قصه هست و طوری آن را روایت می‌کند که مخاطب خود را در دل یک اتفاق پرپیچ و خم می‌بیند بدون آن که رودســت بخورد. در کیفر دیالوگ‌ها ساده‌تر و امروزی‌تر هســتند و بازی‌ها فاقد پیچیدگی. علاوه بر مصطفی زمانی، مریلا زارعی، امیر جعفری، هانیه توسلی و جمشیدهاشم‌پور هم مقابل دوربین راحت هستند و بازی تحسین‌شده‌ای ارائه داده‌اند.
تاثیر در کارنامه بازیگر: مصطفی زمانی با سریال «یوسف پیامبر (ص)» به مخاطبان معرفی شد و از همان ابتدا به محبوبیت زیادی دست پیدا کرد. او در این فیلم بازی قابل قبولی از خودش به نمایش گذاشت اما نقش سیامک به نقش شاخصی در کارنامه‌اش تبدیل نشد.
حبیب پارسا / مدار صفر درجه/ ۱۳۸۶ / نام بازیگر: شهاب حسینی
اهمیت نقش: فتحی در سریال «مدار صفر درجه» هم روی تکامل تدریجی یک جوان خام دست گذاشته بود. حبیب پارسا بدون اینکه در جریان باشد اطرافش چه می‌گذرد صرفا به عنوان یک جوان محصل به فرانسه می‌رود تا تحصیلاتش را ادامه دهد. تا اینکه بحث ناتمام درباره مسائل مختلف دروس با دختری به نام سارا استروک، به عشق می‌انجامد. دختری یهودی که دیگر نمی‌تواند در دانشگاهی که حبیب درس می‌خواند ادامه تحصیل دهد. حالا حبیب برای نجات سارا وارد مرحله جدیدی از زندگی می‌شود که مجبور است خطرات زیادی را از سر بگذراند.
فضای کلی سریال: سریال «مدار صفر درجه» برهه‌ای از تاریخ معاصر را روایت می‌کند که هم جنگ‌جهانی آغاز شده و هم صهیونیزم در حال گسترش است. سریال یک قصه عاشقانه را در بستر اشغال ایران و آلمان به تصویر می‌کشد و همچنین خطر گسترش صهیونیزم را روایت می‌کند. حسن فتحی با این سریال توانایی خود را در روایت یک قصه تاریخی-عاشقانه با قصه‌های تودرتو به رخ می‌کشد.
تاثیر در کارنامه بازیگر: شهاب حسینی پیش‌تر با بازی در «پلیس جوان» شناخته شده و برای بازی در فیلم «شمعی در باد» و «رستگاری در هشت و بیست دقیقه» در فهرست نامزدهای دریافت سیمرغ قرار گرفته بود. با این حال نقش حبیب در «مدار صفر درجه» به نقطه مهمی در کارنامه‌اش تبدیل شد. این سریال هنوز هم جزو آثار موفق حسن فتحی دسته‌بندی می‌شود و خیلی‌ها معتقدند فتحی در این سریال به لحاظ پرداخت به مسائل تاریخی و در هم تنیدگی این موارد با یک داستان عاشقانه موفق‌تر از «شهرزاد» عمل کرده است.
حاج یونس / میوه ممنوعه/ ۱۳۸۶ / نام بازیگر: علی نصیریان
اهمیت نقش: حاج یونس یکی از مهمترین کاراکترهایی است که حسن فتحی موفق به خلقش شده. ریش سفید محله و مردی متدین و متشرع که دارای احترام و آبروی فراوانی در بین عموم مردم و محل است، یک‌باره در دام عشقی خانمان‌سوز گرفتار می‌شود. حاج یونس پیر، در برابر عشق هستی جوان دل و دین از دست می‌دهد و برای رسیدن به او ایمانش به لرزه می‌افتد. حاج یونس یک جورهایی برگرفته از شخصیت شیخ صنعای منطق‌الطیر است.
فضای کلی سریال: «میوه ممنوعه» یکی از متفاوت‌ترین و بحث‌برانگیزترین سریال‌های تلویزیونی تا آن زمان بود و از آن جهت که در ماه رمضان روی آنتن رفت حساسیت‌های زیادی را هم برانگیخت. دل سپردن مردی مذهبی و خانواده‌دار به دختری جوان و غرق شدن در این عشق تا اعلام این احساس عاشقانه از بلندگوی مسجد برای نمازگزاران، آنقدر جذاب بود که سریال را به اثری ماندگار در کارنامه فتحی تبدیل کرد. فتحی با شناختی که از ممیزی‌های تلویزیون داشت، تا جایی که می‌توانست سعی کرد عشق حاج یونس را در قالب دیالوگ و نگاه او نشان دهد. برای همین کمتر از نشانه‌های تصویری و رنگ‌های تند استفاده کرد تا بستر بیان این عشق زننده نباشد. ضمن آن که تاکید بیشتر، بر رسوایی حاج یونس بود نه قدرت عشق هستی.
تاثیر در کارنامه بازیگر: علی نصیریان در زمان بازی در «میوه ممنوعه» به اندازه کافی شناخته شده بود اما «حاج یونس» را می‌توان شاه نقش کارنامه او دانست. این سریال باعث شد بار دیگر فرصتی در اختیار علی نصیریان قرار گیرد تا توانایی خود را به رخ بکشد.
