پایتخت‌نشین‌های واقعی؛ همه مشاهیر استان همدان
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی| مرگ سید ابوالحسن بنی‌صدر و اردشیر زاهدی، رئیس‌جمهور مستعفی سال‌های ابتدای انقلاب و وزیرخارجه اسبق ایران در دوران پهلوی و آخرین سفیر ایران در ایالات متحده در این رژیم، به فاصله چهل روز اتفاق افتاد. وجه مشترک این دو چهره تاریخ معاصر، همدانی بودن آن‌ها بود و همین موضوع برای ما بهانه‌ای شد تا در میان نام مشاهیر این استان، جست‌وجو کنیم و تلاش کنیم که روایتی داشته باشیم از زیست مهم‌ترین آن‌ها و نسبت‌شان با این استان.
یک: قصه را با نام یک شهید آغاز کنیم. حسین همدانی. او متولد آبادان بود ولی پدر و مادرش همدانی‌الاصل بودند و در دهه سی شمسی برای کار پدر در پالایشگاه آبادان به این شهر آمده بودند. مرگ پدر در سه سالگی حسین، باعث شد که خانواده به همدان برگردد. او بعد از انقلاب و با آغاز ناآرامی در استان مجاور، یعنی کردستان در سن ۲۹سالگی به این استان رفت و از فرماندهان عملیات‌ها شد.
او همچنین از فرماندهان موسس سپاه همدان و نیز سپاه محمد رسول‌الله تهران بزرگ بود. شهید همدانی تا اواخر عمرش برای مردم عادی چندان شناخته شده بود. بعد رسانه‌ای او تقریبا بعد از وقایع سال ۱۳۸۸ دیده شد. او، فرمانده سپاه تهران و مسئول مقابله با اعتراضات انتخاباتی آن سال بود و نظرات خاص خود را هم در آن سال داشت و اعمال کرد.
بعد از آن بود که کتابی در مورد حضور ایشان در منطقه کردستان با عنوان «تکلیف است برادر» به بازار عرضه شد و باعث شد، نقش شهید همدانی در جنگ بیشتر دیده شود. با این حال، اوج شهرت شهید همدانی وقتی بود که ایشان در جریان عملیات مستشاری در جبهه سوریه، در منطقه حلب، به شهادت رسیدند. این اتفاق در ۱۶ مهر ۱۳۹۴ رخ داد. پیکر ایشان به وصیت خودشان در گلزار شهدای همدان دفن شده است.
دو: شهید شاخص دیگر استان همدان، شهید محمد مفتح است. شهید مفتح که در ایران به عنوان نماد وحدت حوزه و دانشگاه شناخته میشود و به همین دلیل روز شهادت وی، یعنی ۲۷ آذر به عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه در تقویم درج شده؛ در سال ۱۳۰۷ در روستای کله‌سر در شهرستان فامنین استان همدان به دنیا آمد.
پدر او محمود مفتح از روحانیون همدان بود و محمد، در همدان، نزد افرادی مانند ملاعلی معصومی همدانی دروس اولیه فقه را فراگرفت و در سال ۱۳۲۲ و در ۱۵ سالگی برای ادامه تحصیل راهی شهر قم شد. شهید مفتح قبل از انقلاب در سه عرصه فرهنگی (با نگارش مقالات و نیز فعالیت در حوزه کتب درسی)، امامت جماعت مسجد جاوید و قبا در تهران و نماز عید قطر باشکوه سال ۱۳۵۷ در تپه‌های قیطریه و تظاهرات بعد از آن، نقش مهمی در انقلاب ایفا کرد و در قاب معروف سخنرانی امام خمینی در بهشت زهرا نیز دست راست ایشان نشسته است.با این حال بعد از انقلاب، حضور او تحمل نشد و گروهی به نام فرقان، در همان روز پاییزی، روبه‌روی درب دانشکده الهیات دانشگاه تهران در تقاطع خیابان‌های مطهری و مفتح فعلی (تخت طاووس و روزولت سابق) او را هدف گلوله قرار دادند و به شهادت رساندند.
سه: و اما بپردازیم به همان دو شخصی که گفتیم بهانه پرداختن به همدانی‌ها بودند. از اردشیر زاهدی آغاز کنیم. اردشیر زاهدی، پسر فضل‌الله زاهدی است. فضل‌الله زاهدی در ایران معاصر، سه چهره دارد: نخست چهره‌ای نظامی که در اواخر دوران قاجار و ابتدای دوران پهلوی دارد (یعنی تا حدود شصت سالگی). اقدام مهم زاهدی در این دوره، سرکوب قیام شیخ خزغل در خوزستان، رسیدن به مقام آجودانی شاه و ریاست شهربانی کل کشور است.
در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یعنی در روز کودتا علیه دولت مردمی دکتر مصدق، او یکی از سران کودتا است و بعد از کودتا نیز به مدت تقریبا دو سال نخست وزیر کشور میشود. پس از آن و با بالا گرفتن اختلاف میان او و شاه، زاهدی عملا به تبعیدی محترمانه در سوئیس فرستاده میشود و نماینده ایران در سازمان ملل میشود. فضل‌الله زاهدی با دختر حسین موتمن‌الملک ازدواج کرد و دو فرزند به نام‌های هما و اردشیر داشت. اردشیر، در تهران به دنیا آمد و همدانی نبود ولی همدانی‌الاصل حساب می‌شد. اردشیر همسر سابق شهناز پهلوی و داماد محمدرضا بود.
چهار: ابوالحسن بنی‌صدر هم از یک خانواده شاخص روحانی در این استان به دنیا آمد. پدرش سید نصرالله بنی‌صدر زاده روستای باغچه، از توابع شهرستان کبودرآهنگ و از روحانیون با نفوذ کبودرآهنگ و همدان بود. بنی‌صدر مقطع ابتدایی و راهنمایی را در کبودرآهنگ و دیپلم خود را از دبیرستان شریعتی شهر همدان دریافت کرد و پس از آن به تهران آمد و در ادامه نیز به فرانسه رفت و با بازگشت به ایران، توانست یکی از افراد عالی‌رتبه در ابتدای انقلاب شود و به عنوان رئیس‌جمهور نیز انتخاب شود. هرچند که موضع‌گیری‌هایش علیه نیروهای خط امام باعث شد عمر ریاست جمهوری‌هایش یک سال هم نباشد و او در نهایت به همراه داماد آینده‌اش، مسعود رجوی، از ایران گریخت و تا آخر عمر خود در فرانسه زندگی کرد. همسر او، عذرا حسینی هم از اهالی همدان بود.
پنج: در میان علمای دین هم آیت‌الله حسین نوری همدانی از اهالی همدان هستند. ایشان در سال ۱۳۰۴ در شهر همدان به دنیا آمدند. پدر ایشان حاج شیخ ابراهیم نوری همدانی از علمای وارسته همدان، معاصر با حضرت آیت‌الله‌العظمی آخوند ملاعلی همدانی بود و آیت‌الله نوری همدانی هم بعد از آموختن دروس مقدماتی در سن ۱۷سالگی وارد مدرسه مرحوم آخوند شدند و حدود یک سال و نیم در آنجا به فراگیری علوم پرداختند. با این حال، مطابق معمول، ایشان نیز در حدود سن ۲۰سالگی، همدان را به مقصد قم ترک کردند.
شش: در میان بازرگانان و کارآفرینان ایرانی نیز، چهره شاخص همدانی، محمد کریم فضلی است. موسس گروه گلرنگ که اردیبهشت سال گذشته در ۸۸سالگی درگذشت. فضلی هفتم اردیبهشت ۱۳۱۱ در شهر تویسرکان استان همدان به دنیا آمد. پدرش از بازاریان مذهبی و البته خوشنام منطقه بود و محمد کریم کار را در کودکی نزد او آغاز کرد. پدرش عمده فروش عطاری بود و کار پسر هم همین شد. او البته خیلی زود تشکیل خانواده داد و برای بهتر کردن شرایط زندگی ابتدا راهی همدان شد و بعد به پایتخت آمد تا شاید بتواند شغل بهتری پیدا کند و در دهه چهل شمسی، کارگاهی برای تولید مواد شوینده و بهداشتی زد.
شرکتی که در ابتدا تنها یک برند به نام پاکشوما را داشت، طی حدود سی سال، به جایی رسید که صدها برند در حوزه وسایل بهداشتی داشت و از سال ۱۳۸۲، تبدیل به یک هلدینگ اقتصادی شد و از اواخر دهه هشتاد شمسی نیز وارد حوزه‌هایی مثل تاسیس فروشگاه زنجیره‌ای (افق کوروش) و تاسیس مجتمع تجاری (کورش) شد و حالا یک غول تجاری در بازار وسایل شوینده و نیز صنعت تفریح (از مال تا تلویزیون‌های اینترنتی) در ایران است.
هفت: در میان سیاستمداران ایرانی پس از انقلاب کم همدانی نداریم. مهم‌ترینشان در حال حاضر حجت‌الاسلام سید علی اصغر حجازی است. آقای حجازی در ابتدای انقلاب از اعضای حزب جمهوری اسلامی بود، بعدها معاون امور خارجه وزارت اطلاعات شد و بعد از آنکه آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر انقلاب منتخب شدند، نفر دوم دفتر ایشان (بعد از حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی) شد. او متولد شهر همدان و فرزند سید جواد حجازی است که یکی از افراد شاخص در انقلاب اسلامی در استان همدان بود.
یکی دیگر از معتمدین رهبری به خصوص در حوزه اقتصادی نیز اهل همدان است. دکتر علی آقامحمدی. او متولد سال ۱۳۳۰ در این استان است. قبل از انقلاب یکی از نیروهای انقلابی (به روایتی میزبان آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در سفری به این شهر در سال ۱۳۵۰ برای اعتراض به برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ساله) و پس از انقلاب، از نیروهای آیت‌الله سید اسدالله مدنی (عالمی که در مقام امام جمعه تبریز، در ۲۱ شهریور ۱۳۶۰ توسط منافقین ترور شد و در روزهای ابتدای انقلاب و قبل از انتصاب به عنوان امام جمعه تبریز، مدتی نماینده امام در همدان بود) است و مسئول کمیته در این شهر میشود.
او همچنین سه دوره به عنوان نماینده همدان در مجلس فعالیت می‌کند و بعد از آن وارد صداوسیما و بعد از آن نیز وارد مجمع تشخیص مصلحت نظام میشود. آقامحمدی یکی از سیاسیون شناخته شده در فوتبال هم هست و یکی از دوستان نزدیک همشهری‌اش یعنی کاظم اولیایی، را هم دست کم دوبار به سمت مدیر باشگاه استقلال منصوب کرده است. این حلقه، مبتکر اصلی انتقال باشگاه پاس تهران به استان همدان هم بودند که در نهایت باعث سقوط این باشگاه به دسته‌های پایین‌تر شد.
آقامحمدی همچنین ظاهرا یکی از افراد مرکزی در حلقه‌ای به نام «همدانی‌ها» بوده که بعد از انتخابات ۱۳۸۸ تلاش زیادی برای حل و فصل اختلافات آن انتخابات کردند و موفق نشدند. در میان چهره‌های کنونی سیاست ایران، نام آشنای دیگر از همدان حمید‌رضا حاجی بابایی است. او متولد سال ۱۳۳۸ در مریانج همدان و نماینده شش دوره مجلس است و یک دوره چهار ساله هم وزیر آموزش و پرورش بوده و حالا هم رئیس کمیسیون برنامه و بودجه است.
البته اگر اخبار بودجه را دنبال کنید، احتمالا با نام محمد مهدی مفتح آشنا هستید که از دوره چهارم مجلس به این طرف (به جز مجلس ششم) نماینده تویسرکان یا رزن بوده و در این مدت اغلب، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه نیز بوده و اخبار بودجه را به رسانه‌ها می‌داده است. بخش مربوط به سیاسیون را با نام اکبر اعتماد به پایان ببریم. متولد سال ۱۳۰۹ در همدان و درس خوانده سوئیس که بنیانگذار و نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران است و به او پدر فناوری هسته‌ای ایران نیز گفته میشود.
هشت: در عالم هنر، باید از ویگن نام ببریم. ویگن دردریان که متولد سال ۱۳۰۸ در شهر همدان است. پدربزرگ مادری‌اش اهل همدان بود و در همدان خانه باغی داشت. پدرش اما از بازماندگان خانواده‌ای بود که تمامی اعضای آن در نسل‌کشی ارمنی‌ها کشته‌شده بودند و باعث شده بود که او از ترکیه به ایران بگریزد. خانواده مادری ویگن به پدر او پناه داده بودند و این آغاز قصه عاشقی مادر و پدر او بود. بعد از مدتی اما، حضور در این خانواده پرجمعیت را رها کرد تا به کاری بپردازد و درآمدی داشته باشد و بعد از آن حضور در کافه‌ها، او را به یک آوازه خوان تبدیل کرد.
البته میل به موسیقی هم در همان همدان، در او رشد کرده بود. به گفته خودش در دوره حضور قوای متفقین در همدان، گیتاری دست دوم از یک سرباز آمریکایی، به قیمت چهار تومان، خرید و…«بعد هم پیش شوهر خواهرم که می‌دانست گیتار را چطور باید زد، چیزهایی یادگرفتم.» به هر حال این جوان همدانی توانست از ابتدای ۲۰ سالگی وارد حوزه موسیقی شده و هنوز سی سالش نشده، هم در موسیقی و هم در سینمای ایران شناخته شود.
۹ : در هنر سینما، همدانی‌ها یک بازیگر شاخص زن و یک بازیگر شاخص مرد دارند. هانیه توسلی، متولد سال ۱۳۵۸ در همدان است. او که نخستین کار خود را در ۲۱ سالگی، در فیلم آخر بازی همایون اسعدیان انجام داده است؛ ظاهرا تا پایان تحصیلات دبیرستان خود را در همدان گذرانده است کما اینکه در صفحه خود، تصویری از خود در دبیرستان تهذیب همدان هم قرار داده است.
توسلی که آخرین کار شاخص او حضور در سریال زخم کاری بود؛ در سی و یکمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۹۱، برای بازی در فیلمِ دهلیز برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن شده است. اما بازیگر شاخص مرد همدانی، پرویز پرستویی است که تیر ماه سال ۱۳۳۴ در روستای چالو، از توابع شهرستان کبودرآهنگ به دنیا آمد. البته پرستویی، خیلی زود یعنی زمانی که ۳ ساله بود به تهران مهاجرت کرد.
۱۰: و پایان قصه همدانی‌ها، با عبدالله کوثری باشد که عمرش دراز باد. او متولد آبان ۱۳۲۵ در همدان است. پدرش تاجری بود از طبقه متوسط با حجره‌ای در کاروانسرای شریفیه (بازار همدان). مادرش با پدر، نسبت عموزادگی داشت و هر دو در همدان شناخته‌شده بودند کما اینکه می‌گویند میرزا علی‌نقی کوثر، مدفون در آرامگاه باباطاهر، جدِ مادری اوست. البته که خانواده آقای کوثری هم در دو سالگی عبدالله برای تحصیل خوب فرزندان به تهران مراجعه کردند و در همین تهران بود که او، کم کم به شاخص‌ترین و محبوب‌ترین مترجم در ایران تبدیل شد.
همدان کجاست؟
همدان، استانی است در منطقه مرکزی مایل به غرب ایران. بیست و سومین استان کشور از نظر وسعت است و هفدهمین استان کشور از نظر جمعیت. با شش استان همسایه است: قزوین و مرکزی و لرستان، کرمانشاه و کردستان و زنجان.
استان همدان ۹شهرستان دارد. مرکز استان، شهرستان همدان و مرکز این شهرستان، شهر همدان است. چهار شهرستان در شمال استان وجود دارد به نام‌های رزن، فامنین، کبودرآهنگ و بهار و چهار شهرستان در جنوب استان قرار دارد به نام‌های اسدآباد، تویسرکان، ملایر و نهاوند.
فاصله شهر همدان از تهران ۳۲۰کیلومتر است و از تبریز ۵۶۴ کیلومتر و از همدان تا اهواز حدود ۶۰۰ کیلومتر فاصله است. در دامنه کوه الوند و در ارتفاع ۱۷۴۱ متر از سطح دریا قرار گرفته و یکی از شهرهای سردسیر ایران است. کمترین میزان دمایش به طور میانگین در ماه‌های دی و بهمن به منفی هشت درجه سانتیگراد می‌رسد و بیشترین دمایش در ماه‌های خرداد و تیر، ۳۴درجه سانتیگراد است. میانگین دمای سالانه شهر همدان، ۱۱درجه سانتیگراد است.
شهر همدان از نظر تاریخی، به عنوان نخستین پایتخت ایران در زمان مادها، با نام هگمتانه شناخته میشود. این شهر همچنین به دلیل داشتن آثاری تاریخی و طبیعی مانند آرامگاه بوعلی‌سینا و غار علی‌صدر در میان مردم شناخته‌شده است. شهر همدان، کما اینکه در این تصویر می‌بینید؛ طراحی خاصی دارد که کار مهندس آلمانی کارل فریش است.
در مرکز شهر، میدانی به نام میدان امام خمینی وجود دارد که به این میدان ۶ خیابان اصلی شهر وصل شده‌اند. در میان شهرهای دیگر استان، فامنین، به صنعت سفالگری و تویسرکان به گردویش مشهور است. استان همدان از نظر جغرافیای سیاسی نظامی نیز به دلیل قرار گرفتن در میان مرکز و غرب کشور (که تهدیدات زیادی از این ناحیه کشور را تا به حال تهدید کرده)، اهمیت دارد و پایگاه هوایی مهمی مثل پایگاه هوایی نوژه در آن قرار دارد که نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران دارد چرا که نقش مهمی در اجرای کودتای تیرماه سال ۱۳۵۹ علیه انقلاب اسلامی داشت که البته نافرجام ماند.
