جریان‌های اصلی جبهه مقاومت در عراق
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | نگاهی به گروه‌های مختلف نظامی در کشور همسایه که این روزها به شدت مورد توجه هستند.
وضعیت جبهه مقاومت در عراق
بعد از ترور سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس، نام هیاتی به نام هیات حشدالشعبی که ابومهدی المهندس، نایب رئیس آن بود، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. این هیات چیست و چه تفاوتی با گروه‌های دیگر شیعی در عراق چون عصائب اهل حق یا گروه نجبا دارد که نام آن‌ها را نیز در این مدت در رسانه‌ها شنیده‌ایم؟ این پروفایلی کوچک است از وضعیت جبهه مقاومت در کشور همسایه ما عراق با این تذکر که تعداد گروه‌های مقاومت در این کشور بسیار زیاد است و ما در اینجا صرفا به جریان‌های اصلی می‌پردازیم.
*** ریشه‌های سیاسی
جریان اصلی شیعه سیاسی در عراق دو ریشه مهم دارد. یکی حزبی به نام الدعوه اسلامی و دیگری تشکلی به نام مجلس اعلای انقلاب اسلامی . حزب الدعوه یا حزب دعوت اسلامی در عراق حدود ۶۳ سال پیش یعنی در حوالی سال ۱۳۳۵ توسط سیدمرتضی عسکری و شاگردان و پیروان محمدباقر صدر تأسیس شد.
با وجود اینکه سوابقی از مقابله مسلحانه این حزب با حکومت صدام حسین وجود دارد اما پس از براندازی حکومت صدام در این کشور، به تشکلی کاملا سیاسی و البته بسیار قدرتمند در معادلات عراق تبدیل شد به نوعی که توانست نخست وزیری در عراق را از سال ۲۰۰۵ تا سال ۲۰۱۸ مال خود کند. (به وسیله سه نخست وزیر: ابراهیم جعفری، نوری مالکی و حیدر عبادی)
اگر حزب الدعوه را نزدیک به خاندان حکیم بدانیم، تمام اعتبار تشکل دیگر یعنی مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را باید به محمدباقر حکیم بدهیم. هرچند ریاست این تشکل در اوایل پایه‌گذاری این سازمان، برعهده سیدمحمود هاشمی شاهرودی بود اما پس از ۳۰ ماه محمدباقر حکیم ریاست آن را برعهده گرفت و پس از ترور او در سال ۱۳۸۲ عبدالعزیز حکیم برادرش به ریاست این مجلس رسید. با مرگ عبدالعزیز در سال ۱۳۸۸ ریاست مجلس اعلا به عمار حکیم واگذار شده است. هرچند که خود عمار حکیم در حال حاضر، رئیس جریان مستقل سیاسی به نام جریان حکمت ملی است.
*** ریشه نظامی
ریشه نظامی تشکل‌های شیعی در عراق را باید مربوط به سازمانی به نام سپاه بدر (و البته مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق) دانست. این سازمان، در سال ۱۳۵۹ و توسط محمدباقر حکیم، و با عضویت گروهی از اسرا و پناهندگان در ایران تأسیس شد. آن‌ها مبارزه با رژیم صدام حسین را «جهاد فی‌سبیل‌الله» و خود را از فدائیان امام خمینی می‌دانستند.
آن‌ها در طول جنگ تحمیلی و به طور مشخص در جریان عملیات کربلای۲ علیه عراق جنگیدند. تقریبا می‌توان گفت که تمام سازمان‌های بعدی از همین سازمان بدر ریشه می‌گیرد. هادی عامری متولد سال ۱۹۵۴ میلادی، در حال حاضر فرمانده سپاه بدر است. او البته رئیس ائتلاف فتح در عراق و جانشین رئیس حشدالشعبی بعد از شهادت ابوالمهدی مهندس هم هست. او پیش از این وزیر سابق حمل و نقل عراق بود.
*** سازمان بنیادین
در حال حاضر گروه‌های نظامی شیعه در عراق، همگی تحت نظر یک نهاد به نام هیات حشدالشعبی فعالیت می‌کنند. حشد در زبان عربی به معنای بسیج و شعبی به معنای مردمی است. از این رو این نیروها به بسیج عراق نیز معروف هستند. این هیات در ژوئن سال ۲۰۱۴ میلادی تشکل شد. وقتی که در سیزدهم آن ماه، موصل به دست نیروهای داعش افتاد و پس از آن مراجع عراق به‌ویژه آیت‌الله سیستانی، فتوای جهاد صادر کردند.
هدف این نیروها کمک به ارتش و نیروهای امنیتی عراق برای پاسداری از مکان‌های مذهبی و نیز مقابله با تهاجم است. در حوالی پاییز سال ۱۳۹۴ حیدر عبادی نخست‌وزیر عراق اعلام کرد که گروه‌های حشدالشعبی بخشی از نیروهای حکومتی هستند. پارلمان عراق، نیز در آذرماه ۱۳۹۵ قانون حمایت از نیروهای حشدالشعبی را تصویب کرد. با تصویب این قانون، حشدالشعبی رسماً به یک نهاد قانونی تبدیل شد و جزئی از ساختار ارتش عراق به شمار می‌رود و می‌تواند زیر نظر شورای عالی امنیت ملی عراق قانونی فعالیت کند.
*** چهار گروه بزرگ
در زیرمجموعه حشدالشعبی به طور مشخص چهار گروه بزرگ نظامی فعالیت می‌کند: سپاه بدر، عصائب اهل حق، کتائب امام علی (ع) و جیش‌المهدی. در مورد سپاه بدر صحبت کردیم و حالا می‌خواهیم به موارد بعدی بپردازیم:
* عصائب اهل حق و جیش المهدی تقریبا یک ریشه دارند. قیس الخزعلی که در حال حاضر رئیس کتائب است، قبلا در کنار مقتدی صدر بود تا اینکه در سال ۲۰۰۴، از او جدا شد و شبکه خزعلی را به نام خودش تاسیس کرد. بعد از آتش بس جیش المهدی با آمریکا نیز این شبکه به فعالیت خود ادامه داد.
رهبری این گروه را قیس الخزعلی، عبد الهادی الدراجی (سیاستمدار طرفدار جنبش مقتدی صدر) و اکرم الکعبی برعهده داشتند. آن‌ها مدتی با مقتدی صدر آشتی کردند ولی یک سال بعد گروه عصائب (به معنای چریک‌ها) را راه انداخت و حتی وقتی مقتدی صدر تیپی به نام یوالموعود را تشکیل داد در این گروه حاضر نشد و تاکنون نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین گروه‌های سیاسی - نظامی مورد توجه قرار گرفته است.
تا حرف از عصائب است، چه خوب خواهد شد اگر به یک جنبش شیعی دیگر به نام جنبش مقاومت اسلامی نُجَباء یا حرکت النجباء نیز اشاره کنیم. هسته مرکزی این جنبش از سال ۲۰۰۴ در بغداد شکل گرفت و در سال ۲۰۱۳ به‌طور علنی اعلام شد و تاکنون با همین نام در صحنه سیاسی عراق حضور دارد. شیخ اکرم الکعبی که روزگاری رفیق و همراه شیخ قیس خزعلی بود؛ در حال حاضر دبیرکل این جنبش است.
در سال ۲۰۱۳ میلادی، اکرم الکعبی به‌طور رسمی تشکیل این جنبش را رسانه‌ای و اعلام کرد. او انشعاب از عصائب اهل الحق را نپذیرفت و می‌گوید به دلیل پاره‌ای اختلافات تشکیل گروه جدید را برگزیده است. حرکت نجبا همچنان رابطه نزدیکی با گروه عصائب اهل الحق دارد و گاهی نیز هر دو گروه یادواره شهدای خود را به‌طور مشترک برگزار می‌کنند.
* یکی دیگر از گروه‌های اصلی در ذیل حشدالشعبی، کتائب الامام علی یا گُردان‌های امام علی است. این گروه در ماهِ ژوئن ۲۰۱۴ به عنوانِ یکی از شاخه‌های نظامی جنبشِ حشدالشعبی (بسیج مردمی عراق) بنا نهاده شد. فرمانده این گروه شِبْل‌الزیدی است. کتائب امام علی یکی از گروه‌های حشدالشعبی است که نقشِ مهمی در مبارزه با داعش داشته است. در عملیاتِ امام هادی در استانِ صلاح‌الدین کتائبِ امام علی اقداماتِ مهمی را در آزادسازیِ شهرِ بِیجی انجام دادند.
* و این مطلب ناقص می‌بود اگر در آن حرفی از کتائب حزب‌الله نمی‌زدیم. گروهی که ابومهدی المهندس، فرمانده آن است. این گروه در سال ۲۰۰۳ آغاز به فعالیت کرد و بعد از سقوط صدام حسین اولین عملیات خود علیه نیروهای آمریکایی را در ۲۳ اکتبر سال ۲۰۰۳ در منطقه بلدیات شهر بغداد انجام داد. این گروه در طول دوران اشغال عراق و به طور مشخص از سال ۲۰۰۷، آن قدر در مقابل آمریکایی‌ها ایستاد که در نهایت به عنوان تنها گروه عراقی، از سال ۲۰۰۹ در فهرست تروریستی ایالات متحده قرار دارد.
البته از یک سال پیش از آن و بعد از سختگیری‌های نظامی آمریکا، برخی از اعضای این گروه مثل ابومهندس نیز به ایران مهاجرت کرده بودند. این گروه در آغاز با نام «کتائب ابوالفضل‌العباس» اعلام موجودیت کرد. در سال ۲۰۰۷ این گروه اعلام کرد از این پس با نام اصلی یعنی کتائب حزب‌الله عراق (گردان‌های حزب‌الله در عراق) به فعالیت ادامه می‌دهد. شبکه ماهواره‌ای الاتجاه در حال حاضر اقدام به پخش اخبار و فیلم‌های این گروه می‌کند.
/ وضعیت جبهه مقاومت در عراق
