واکنشهای اعتراضی به جوایز نوبل ادبی
روزنامه هفت صبح | پنجشنبه هفتهای که گذشت، اعضای هیات داوران آکادمی سوئدی نوبل، پیتر هانتکه، نویسنده اتریشی را به همراه الگا توکارچوک، نویسنده لهستانی، به شکل مشترک، بهعنوان برندگان نوبل ادبیات سال ۲۰۱۹ معرفی کردند. ماجرا از این قرار بود که بهدنبال رسواییهای سال گذشته هیأت آکادمی نوبل ادبیات، سال گذشته جایزهای در این حوزه اعطا نشد تا امسال که قرار شد جایزه را برای دونفر در نظر بگیرند.
رسواییها درواقع به یکی از اعضای آکادمی برمیگشت که افشای آزار و اذیت جنسی برخی چهرهها علیه او خبرساز شد و کار را حتی به محکومیت زندان کشاند. از اینها که بگذریم اما نوبل امسال چندنکته مهم دارد؛ اول، اعتراضها به جایزهای که به پیتر هانتکه اعطا شده و دوم، جایزهای که به یک نویسنده زن، بهعنوان پانزدهمین برنده زن نوبل ادبیات تقدیم شده.
در این صفحه تلاش کردهایم بعد از معرفی دو نویسنده نوبل ادبیات و اظهارنظرهای آنها، به کتابها یا داستانهایی که از این نویسندگان در ایران ترجمه شده، بپردازیم و همچنین واکنشهای مختلف به جایزه امسال را نیز بررسی کنیم؛ ازجمله جنجالی که اعطای جایزه به پیتر هانتکه بهدنبال داشت و حتی به بیانیه شدیداللحن انجمن قلم آمریکا و دیگر نویسندگان و متفکران جهان ختم شد.
*** پیتر هانتکه
پیتر هانتکه، رماننویس، نمایشنامهنویس و فیلمنامهنویس در سال ۱۹۴۲ در منطقه گریفن اتریش متولد شد. او بههمراه مادرش که بعدها در سال ۱۹۷۱ خودکشی کرد، بین سالهای ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۸ در منطقه تحت اشغال شوروی در برلین زندگی میکردند. هانتکه در سال ۱۹۵۴ به یک مدرسه شبانهروزی فرستاده شد و اولین نوشتههایش در نشریه مدرسه منتشر شد. او در سال ۱۹۵۹ به شهر کلاگنفورت بازگشت و تحصیل در دوره دبیرستان را آغاز کرد. از سال ۱۹۶۱ نیز وارد دانشگاه گراتس در رشته حقوق شد.
هانتکه در طول دوران تحصیل بهتدریج نام خود را بهعنوان یک نویسنده مطرح کرد و به تشکلهای ادبی پیوست. در سال ۱۹۶۵ و زمانی که انتشارات آلمانی «سوهرکامپ ورلاگ» پیشنهاد چاپ کتابش را پذیرفت، ترک تحصیل کرد و اولین رمان خود را با عنوان «هورنتها» منتشر کرد. بعد از آن این نویسنده با حضور در نشستی موسوم به گروه ۴۷ در آمریکا که شامل هنرمندانی آوانگارد بود، توجه بیشتری را به سمت خود معطوف کرد.
هانتکه فیلمنامههای فراوانی نیز نوشته است و فیلم «زن چپدست» را نیز کارگردانی کرده که در سال ۱۹۷۸ اکران شد و در بخش رقابتی جشنواره کن، یکی از نامزدهای نخل طلا بود و توانست مدال طلای سینمای هنری آلمان را در سال ۱۹۸۰ کسب کند. او در نگارش فیلمنامه فیلم معروف «بهشت بر فراز برلین» با ویم وندرس، کارگردان نامدار آلمانی هم همکاری داشت. «ترس دروازهبان از ضربه پنالتی»، «داستان کودکان»، «بر فراز دهکدهها»، «پیمودن دریاچه کنستانس»، «نامه کوتاه، وداع طولانی»، «ماجراهای مداد» و «زن چپدست» مهمترین کتابهای پیتر هانتکه هستند که جوایز متعدد و مهمی چون جایزه «گئورگ بوشنر»(۱۹۷۳) و جایزه «فرانتس کافکا» در سال ۲۰۰۹ را برای او به ارمغان آوردهاند. او در سال ۲۰۰۴ نیز جایزه بینالمللی ایبسن را برای نمایشنامهنویسی دریافت کرد.
*** اعتراض به هانتکه
هانتکه در خیابان بود که خبر اعطای جایزه را شنید. او بعد از شنیدن خبر اعطای نوبل، اقدام اعضای آکادمی را شجاعانه توصیف کرد و گفت: «این جایزه نوع عجیبی از آزادی را به من بخشید.» هرچند پیش از اینها از کمیته نوبل انتقاد کرده و گفته بود: «بهعنوان یک خواننده و نه یک نویسنده» منتقد نوبل بوده است.
اما حواشی اعطای این جایزه به هانتکه فراوان بود. چون بعد از اعلام او بهعنوان برنده، رسانههای صربستان از هانتکه به نیکی یاد کردند و او را «دوست بزرگ» صربستان خواندند. ماجرا به سخنرانی هانتکه در مراسم سخنرانی میلوشویچ برمیگردد؛ چهرهای که بسیاری او را یکی از بزرگترین عوامل جنایت جنگی و کشتار نژادپرستانه در بوسنی میدانند.
پیتر هانتکه بعد از شنیدن اینکه جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرده، از صربها برای حمایتشان پس از خبر جایزه نوبل تشکر کرد و به تلویزیون دولتی صربستان گفت: «شادی صربها را از این اتفاق احساس کردم.» با این اوصاف آیا واقعا نوبل به نویسندهای اعطا شده که از جنایتکاران حمایت کرده؟ در همین صفحه به این موضوع پرداختهایم. اما قبل از این باید به نویسنده دیگری بپردازیم که جایزه نوبل امسال را مشترکا به همراه پیتر هانتکه دریافت کرد؛ الگا توکارچوک.
*** الگا توکارچوک
الگا توکارچوک، متولد سال ۱۹۶۲ میلادی در شهر سوچلو لهستان است و درحال حاضر در شهر ورسلاو زندگی میکند. والدین او آموزگار بودند و پدرش بهعنوان مسئول کتابخانه مدرسه نیز کار میکرد. الگا در کتابخانه مدرسه همه آنچه را میخواست مطالعه میکرد و آنجا بود که استعداد ادبی در او پرورش یافت. پس از تحصیل در رشته روانشناسی در دانشگاه ورشو، اولین کتاب داستانی خود را با عنوان «سفر کتاببازها» در سال ۱۹۹۳ منتشر کرد.
این کتاب با استقبال بسیار خوبی روبهرو شد و توانست جایزه ادبی ناشران لهستان را بهعنوان بهترین اثر اول یک نویسنده به خود اختصاص دهد. او اولین کتابش را هم که یک مجموعهشعر بود با نام «شهرها در آینهها» در سال ۱۹۸۹ به چاپ رساند. اما مهمترین اثر نوشته الگا توکارچوک رمان «نخستینبار و دیگر بارها» در سال ۲۰۱۰ بود. این رمان به داستان زندگی یک خانواده در طول چندنسل میپردازد و دارای جزئیات واقعگرایانه و روشن بسیاری است که به تاریخ لهستان در قرن بیستم میلادی نیز مرتبط است و به گفته خود توکارچوک، این رمان تلاش او برای کنارآمدن با تصویر ملی گذشته است.
این نویسنده در سال ۲۰۰۲ نیز کتاب «خانه روز، خانه شب» را نوشت که آن را میتوان مجموعهای از داستانهای کوتاه دانست که آمیزهای از واقعیت و افسانه است. توکارچوک در سال ۲۰۱۸ توانست برای رمان «پروازها» موفق به کسب جایزه بوکر بینالملل شود تا اولین نویسنده لهستانی باشد که چنین جایزهای را کسب میکند. او در سال ۲۰۱۹ نیز برای رمان «استخوانهای مردگان را شخم بزن» به جمع نامزدهای نهایی جایزه بوکر بینالملل راه یافت.
«داستانهای عجیب»، «دستنوشتههای یعقوب»، «آنا در گورهای جهان»، «آخرینداستانها»، «عروسک و مروارید» و «قصههای کریسمس» ازجمله دیگر آثار این داستاننویس و شاعر ۵۷ساله لهستانی هستند. الگا توکارچوک ۵۷ساله تاکنون برنده چندجایزه معتبر شده و آثارش در لهستان مخاطبان زیادی دارد. وی در دانشگاه ورشو رشته روانشناسی خوانده است و علاقهاش به ایدههای «کارل یونگ» در همه آثارش هویداست.