هشت ژانر مختلف سیاسی و اجتماعی درکلابهاوس
روزنامه هفت صبح | کلابهاوس شبیه یک تاکسی است؛ یک تاکسی بزرگ که هر کسی با هر سطح تحصیلات، تجربه و شغلی مسافر آن میشود و برای چنددقیقه یا چندساعت درباره یک موضوع سیاسی یا اجتماعی با هم گپ میزنند. این شکل استفاده از کلابهاوس را میشود از همین چندوقت که در ایران پرطرفدار شده فهمید؛ اما به غیر از پرطرفدار بودن، تاثیرگذار هم هست؟
در کلابهاوس ژانرهای مختلفی وجود دارد. همان افرادی که دیروز درباره کشف حجاب ریحانه پارسا حرف میزدند، فردا در یک روم دیگر درباره انتخابات ۱۴۰۰ نظر میدهند و پسفردا چیت میزنند یا یک روز دیگر شوت/ اور پس میکنند. اینها دایره واژگان اختصاصی این پلتفرم جدید هستند؛ پلتفرمی که اگر بخواهید درباره تاثیرگذاری آن حرف بزنید، اول باید خوب ژانرهای آن را بشناسید و قصهاش را دنبال کرده باشید.
*** قصه از کجا شروع شد؟
اگر تصوری از کلابهاوس ندارید، میتوانید یک راهرو را در نظر بگیرید که اتاقهای مختلفی دارد. وارد هر اتاق که شوید، گروهی مشغول حرف زدن درباره یک موضوع هستند. به این اتاقها روم (room) گفته میشود و بهجز صدا دیگر راهی برای انتقال متن یا تصویر نیست. اولینبار که یک روم در کلابهاوس توجه همه را جلب کرد و عدهای را به فکر انداخت که عضو این شبکه اجتماعی شوند، گفتوگوی چندین چهره ساکن کشورهای غربی با شهرام شبپره، خواننده لسآنجلسی بود.
آن روز این اتاق گفتوگو دو هزار نفر شنونده داشت. بعد از آن یکبار دیگر وقتی موضوع مرگ آزاده نامداری پیش آمد، رومهای مختلفی درباره این موضوع درست شد؛ رومهایی با این عنوانها: «چرا آزاده نامداری درگذشت؟»، «شوهر آزاده نامداری کجاست؟»، «خبر فوری، آزاده نامداری درگذشت» و «درگذشت آزاده نامداری (حقایق چیست؟)» این روم آخر را پویان مختاری درست کرده بود؛ همان شاخ اینستاگرامی که همیشه در صفحات خود سایتهای شرطبندی تبلیغ میکند.
شنوندههای روم او تا هزار و ۵۰۰ نفر هم رسید. آن شب علی ضیا، مجری برنامههای صداوسیما هم در روم دیگری ۷۰۰ شنونده داشت. همچنین رومی که تعدادی از خبرنگاران داخلی و خارجی درباره مرگ نامداری حرف میزدند به ۳ هزار شنونده رسید. از آن روز دیگر مرتب تعداد رومها بیشتر و بیشتر شد؛ اینطور که میتوانیم امروز یک ژانربندی به این شکل از رومهای کلابهاوسی داشته باشیم:
* یک: رومهای سیاسی
رومهای سیاسی چند مدل هستند. موضوع اصلی تعدادی از آنها به انتخابات و کاندیداهایی که تا امروز به صورت غیررسمی اعلام حضور کردهاند ربط پیدا میکند. یکجورهایی استفاده انتخاباتی کلابهاوس با روم «رستم قاسمی»، وزیر نفت دولت احمدینژاد شروع شد. او به صورت غیررسمی برای حضور در انتخابات اعلام آمادگی کرده بود و به همین دلیل در این روم حاضر شد.
در روم او خبرنگاران فارسی رسانههای غربی هم حق گفتوگو داشتند که در نوع خود اتفاق عجیبی به حساب میآمد. در این یک ماه گذشته شاید روزی نبوده که کلابهاوس فارسی شاهد اتاقی برای حرف زدن از انتخابات ۱۴۰۰ نباشد. یکبار درباره حضور نظامیان، یکبار مشخصا درباره حضور سعید محمد، یکبار درباره جبهه پایداری و خلاصه همه موضوعهای دیگری که به انتخابات ربط پیدا میکنند.
بعضی از رومهای سیاسی شبیه یک نشست خبری هستند. مثل روم ظریف که از نظر تعداد شنونده روی دست همه بلند شد. آن روم اول درست شده بود که سعید خطیبزاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، جواب خبرنگاران و فعالان سیاسی را درباره قرارداد ایران با چین بدهد. آذریجهرمی هم در این روم حضور داشت، اما مدام همه میخواستند که ظریف جواب سوالهایشان را بدهد تا اینکه ظریف از راه رسید و جمعیت اتاق تا حد ماکزیمم پیش رفت.
اتاقهای کلابهاوس برای تعداد بیشتر از ۸ هزار نفر طراحی نشدهاند وگرنه ممکن بود باز هم تعداد شنوندهها بیشتر شود. این روم را فرید مدرسی، فعال رسانهای، درست کرده بود. از همان شب فرید مدرسی ریپورت شد. بهخاطر اینکه قانون کلابهاوس این است که کسی نباید گفتوگوهای داخل این شبکه اجتماعی را ضبط کند.
اما این اتفاق برای اولینبار در کلابهاوس افتاد و از فردای آن روز مدرسی دیگر حق درست کردن روم را نداشت. چندی بعد از روم ظریف، مسئول سایت انتخاب، روم دیگری با حضور علیاکبر صالحی درست کرد. صالحی با ۷۱ سال سن، چهار ساعت در این اتاق جواب همه را داد و اتاق هفت هزار و ۸۰۰ شنونده داشت. در این دو اتاق دیگر همه خبرنگاران رسانههای فارسیزبان خارجی حق سوال پرسیدن نداشتند.
یکی از ویژگیهای این رومهای سیاسی این است که فعالیت در آن برای اصلاحطلبها یک مزه دیگر دارد، بهخصوص اینکه در انتخابات پیشرو قرار است هیچ میتینگ حضوریای تشکیل نشود. از نظر آنها کلابهاوس میتواند بهتر از صداوسیما حرفهای اصلاحطلبان یا دولتیها را پوشش دهد. بااینحال جناحهای دستراستی هم فرصت سرمایهگذاری روی این شبکه اجتماعی را از دست ندادهاند.
* دو: رومهای مذهبی
تا امروز چندین مدل روم مختلف درباره مشورتهای مذهبی و سوال از روحانیان درست شده. رکورد این مدل رومها هم دست شهاب مرادی است. شب قبل از عید این روحانی با چند چهره رسانهای که معروفترینشان مژده لواسانی، مجری تلویزیون بود، یک روم زده بودند و در آن به سوالهای اجتماعی و گاه مذهبی افراد جواب میدادند. به این شکل که مردم یکییکی اجازه صحبت پیدا میکردند و درباره یک موضوع سوال میکردند.
مثلا دغدغه یکی از زنان عضو روم این بود که همسرش را دوست دارد، اما خانواده او برای چادر سر کردن به او فشار میآورند. (آقای مرادی هم به ایشان توصیه کرد که با اینکه چادر را دوست ندارد، سرش کند.) یا زن دیگری میگفت در حال ازدواج با پسری است که پدرش عضو وزارت اطلاعات بوده و به همین دلیل خانوادهاش با این ازدواج مخالفت میکنند. طرح این موضوع همه را به خنده انداخت و سریع میکروفن از او گرفته شد.
* سه: رومهای شاخها
مگر میشود یک شبکه اجتماعی جدید باز شود و شاخهای اینستاگرامی آنجا سرک نکشند؟ آنها آنجا هم همان فرمول اینستاگرام را دارند: دعوا کن و مخاطب جذب کن. مثلا یک روز دنیا جهانبخت و ریحانه پارسا با هم دعوا میکنند، فردا روم دیگری میزنند با عنوان: «تحلیل دعوای دیشب ریحانه پارسا و دنیا جهانبخت.»
در این رومها جمع همهشان جمع است. تتلو، ساشا سبحانی، ۲ایافام و دوستان. برای مثال تتلو اینجا هم همان رفتار و مرامی را دارد که روزی از او در اینستاگرام دیده بودیم. همان بدو ورود یک روم درست کرده بود به اسم دختر شایسته که زنان مشخصات خودشان را میگفتند، اکانت اینستاگرامشان را میدادند تا داورها درباره او نظر بدهند.
همین روم شش هزار و ۵۰۰ نفر شنونده داشت. همه این شاخها در حالی از این روم به آن روم میروند که در اتاقهایشان حسن آقامیری، آسید پویا (که مدتهاست خود را یک چهره دستراستی امنیتی- اطلاعاتی کشور معرفی کرده)، مسعود بهنود، سیدمحمدعلی ابطحی، احمد خمینی و خبرنگاران معروف هم حضور دارند و گاهی هم حرف میزنند.
البته بیشتر دعوا میکنند. مثلا همین روم تتلو با آقامیری و احمد خمینی سه هزار شنونده داشت که بخشی از وقت آن به دعوای تتلو با آقامیری گذشت. روز دیگر تتلو یک روم درست کرده بود که با روم ظریف همزمان شده بود. در روم او دنیا جهانبخت و پویان مختاری و ریحانه پارسا هم حضور داشتند. تعداد شنوندههای آنها آن شب تا ۷ هزار نفر هم رسید. بیشتر هم درباره موضوعات جنسی و غیراخلاقی حرف زده میشود.
* چهار: معاشرت برای معاشرت
یکی از ژانرهای کلابهاوس جذب فالوئر است. در دنیایی که سلبریتی شدن و فالوئر جذب کردن به درآمد روزانه افراد گره زده شده، خیلی واجب است که بتوانید اینجا برای خودتان کرور کرور فالوئر جذب کنید. چند مدل مختلف روم جذب فالوئر در کلابهاوس وجود دارد. اولی رومهای سکوت است. یعنی اینجا هیچکسی با فرد دیگر حرف نمیزند.
یکسری خانه میسازند، آدمها وارد آن میشوند و بعد شروع میکنند به خواندن بیوگرافی که هر کسی برای خودش نوشته؛ آنوقت تصمیم میگیرند که همدیگر را فالو کنند یا نه. شاید کاربران داخل این رومها زیاد نباشند، اما درعوض از آن روزی که کلابهاوس راه افتاده، روزی نبوده که چهار، پنج روم برای افزایش فالوئر در آن ساخته نشود. خلاصه که اینجا هیچکسی کاری ندارد که دنیا چه خبر است و به کدام سمت دارد حرکت میکند.
* پنج: بنگاه دوستیابی
یک مدل و ژانر دیگر افرادی که کلابهاوس را پاتوق این روزهای خودشان کردهاند، دوستیابی است. چطور؟ خیلی عیان و شبیه به رومهای قدیمی یاهومسنجر. آدمها وارد میشوند و همدیگر را انتخاب میکنند برای صحبت کردن. گاهی اسم این رومها بنگاه همسریابی است و گاهی اسمهای متفاوت دیگر. گاهی برای مثال اسم یک روم، میشود اسم یک دانشگاه و در آن دانشجوهای دانشگاهها همدیگر را پیدا میکنند و حرف میزنند. گاهی یک روم محل گفتوگوی ساکنان یک شهر در کانادا میشود تا مهاجران بتوانند همدیگر را آنجا پیدا کنند.
* شش: رومهای بازی
بعضی از رومها برای بازی کردن درست میشوند. مثلا مافیا پرطرفدارترین بازی کلابهاوس است. در کنار آن البته رومهای دیگری هم وجود دارد که میشود گفت یکجورهایی اعضا با هم مشغول بازی هستند، اما بازیهای غیراخلاقی. اصطلاحا میگویند چیت زدن. رومهای
* هفت: فوتبالی
موضوعات فوتبالی در کلابهاوس به چند شکل مختلف دنبال میشوند. شاید یکی از جالبترین استفادهها از آن مربوط به یک روم برای گزارش بازی پرسپولیس-پدیده بود که تعدادی آنجا داشتند بازی را دنبال میکردند. اما سروکله ستارههای فوتبالی زیادی هم این روزها در کلابهاوس پیدا شده و حتی اخبار مهمی هم از آن به بیرون درز میکند؛ مثلا تکذیبیه رفتن کنعانیزادگان به لیگ قطر از زبان دوست او از همین کلابهاوس به رسانهها رسید. البته همه این بازیکنها لزوما هم درباره فوتبال حرف نمیزنند. مثلا یکبار مهدی قایدی، بازیکن استقلال تا ساعت ۶ صبح در یک روم داشت مافیا بازی میکرد که حضور او تا صبح در آن روم برایش حاشیههای زیادی داشت.
* هشت: رومهای آموزشی
در کنار این ماجراها، رومهای آموزشی هم پیدا میشود. هر شب اگر این کلابهاوس را باز کنید، همیشه یک روم مهاجرت پیدا خواهید کرد. حالا چه مهاجرت کاری، تحصیلی، چه مهاجرت به کانادا، سوئد یا دیگر کشورها. در این رومها افراد مشغول حرف زدن درباره تجربه خودشان از فرایند خروج از کشور هستند. شکلهای دیگری از آموزش هم در آن وجود دارد. مثلا امین بزرگیان هفتهای یکبار جامعهشناسی با زیمل درس میدهد. علی بندری (سازنده پادکست بیپلاس) پنجشنبهها تولید محتوا تدریس میکند. رومهای مولویخوانی و فردوسیخوانی برگزار میشود. یا درباره تجربه بازاریابی اینترنتی و شرکتهای استارتاپی رومهای پرطرفداری برای خودشان داشتهاند.
*** اتاقهای موازی
اصطلاح دیگری که در این یک ماه با کلابهاوس باب شده، اتاقهای موازی است؛ مثلا فکر کنید، دو، سه ساعت که از گفتوگوی ظریف میگذرد، عدهای همزمان یک روم درست میکنند و نظر همدیگر درباره حرفهای ظریف را جویا میشوند. یا مثل همان اتفاقی که روز خبر مرگ آزاده نامداری در کلابهاوس رخ داد؛ آدمها درباره یک موضوع اتاقهای مجزا میسازند و با هم حرف میزنند؛ حرفهای بیپایان.
*** آیا کلابهاوس ماندگار است؟
تا همینجای کار یک اتفاق جدید با کلابهاوس رقم خورده است، آن هم اینکه آدمها با گرایشهای مختلف دارند با هم بدون خشونت و توهین حرف میزنند. بهجز رومهای شاخهای اینستاگرامی، اینجا همه در زیر یک سقف جمع میشوند و حرف میزنند. شاید بشود گفت کلابهاوس تا امروز فضای امنتری برای گفتوگو درست کرده تا توئیتر. از طرف دیگر ارتباط زنده و برخورد مستقیم با چهرهها و سلبریتیهای سیاسی و اجتماعی کاربران زیادی را برای حضور در این پلتفرم وسوسه کرده.
یعنی چیزی شبیه به یک نشست خبری عمومی برای همه اعضا که همه حق استفاده از آن را دارند. همین برخورد نزدیک و شنیدن صدا، افراد را نسبت به توهین و بددهنی و حمله سازمانیافته محدودتر کرده است. بااینحال ممکن است این شیرینی زیاد هم طول نکشد، چراکه همین امروز هم رومهای زیادی هستند که اجازه روشن شدن میکروفن را به همه نمیدهند یا در رومهایی که شاخها حضور دارند، همه افراد در امان نیستند.
مثلا کاربری خبر داده بود که بهخاطر اینکه بهجای آقای تتلو، او را تتلو صدا زده، در اینستاگرامش با حملات شدید طرفداران او روبهرو شده است. با اینکه اوایل کلابهاوس یک اپلیکیشن انحصاری برای آیفونها بود، اما تا امروز ۵۰ هزار نفر فقط نسخه فارسی آن را از بازار دانلود کردهاند که نشاندهنده مخاطبان فارسیزبان اندرویدی این اپلیکیشن است؛ ۵۰ هزار نفری که از دوگانه اینستاگرام/ توئیتر فراتر رفته و وارد دنیای صداها در کلابهاوس شدهاند.