مشاهیر یک خاندان جلیله؛ نگاهی به بزرگان صدر
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | پیروزی ائتلاف صدر در انتخابات عراق، حدودا ۱۰ روز بعد از وفات خانم پروین خلیلی، همسر امام موسی صدر دلیلی بود برای اینکه، نگاهی مجدد داشته باشیم به خاندان صدر. خاندانی بزرگ که حدود ۳۰۰ سال است در منطقه خاورمیانه از ایران تا عراق و لبنان، حضور دارند و در حوزه سیاست و دین و حتی ادبیات و فیلم، چهرههای شاخصی دارند. نگاهی کنیم به این خاندان.
یک: خاندان صدر شاخهای از خاندان شرفالدین و شرفالدین شاخهای از خاندان نورالدین است. محل اولیه زندگی این خاندان، جبل عامل لبنان به ویژه روستاهای «شدغیث» و «معرکه» است. منطقه جبل عامل یک منطقه کوهستانی در جنوب لبنان است. جد اعلای خاندان صدر، سید صالح موسوی عاملی (درگذشت ۱۲۱۷ق) از علمای شیعه در لبنان بود، اما به سبب دشمنی حاکمان عثمانی با تشیع مجبور به ترک لبنان و اقامت در عراق شد. البته لقب صدر برای این خاندان به جهت انتساب به سید صدرالدین موسوی عاملی اصفهانی است.
دو: در پی مهاجرت سید صالح موسوی عاملی به عراق، خاندان صدر به سه دسته تقسیم شدند، عدهای در جبل عامل باقی ماندند، برخی به کاظمین رفتند که سیدحسن، سید اسماعیل جد امام موسی صدر و سید محمدباقر صدر از این جملهاند و بعضی دیگر در اواسط سلطنت فتحعلیشاه قاجار به اصفهان هجرت کردند. از جمله سید صدرالدین موسوی عاملی، که به سبب شهرت علمی و به ویژه فقهی وی، فرزندانش همه به صدر معروف شدند.
چون در اصفهان زندگی میکرد، برخی از فرزندانش به صدر اصفهانی مشهور شدند. برخی نیز به جهت مهاجرت او در کودکی از سرزمین جبل عامل به عراق، به صدرزاده یا صدرعاملی معروف شدند. (رسول صدر عاملی، کارگردان سینما یکی از افراد همین خاندان است. محمد علی جمال زاده، که برخی او را به عنوان پدر داستان کوتاه در ایران میشناسند نیز دیگر چهره ادبی این خاندان است. او فرزند جمال الدین واعظ اصفهانی است که از رهبران انقلاب مشروطه بوده است.)
سه: این روزها تمام انسانهای مشهور خاندان صدر از همان نسل هستند که وارد ایران شد. سید صدرالدین موسوی عاملی پنج فرزند داشته که یکی از آنها آقا مجتهد نام گرفته و یکی دیگر سید اسماعیل صدر بوده است. شهید بهشتی، یکی از نوادگان آقا مجتهد است.
چهار: و اما سید اسماعیل صدر. او چهار فرزند داشته است. یکی از آنها سیدصدرالدین صدر نام داشته که در کنار دو مرجع دیگر یعنی آیات حجت و محمد تقی خوانساری، مراجع ثلاث اول در تاریخ معاصر شیعه هستند. امام موسی صدر فرزند آقاصدرالدین است و سال ۱۳۰۷ در قم متولد میشود.
در دوران جوانی به عراق میرود و در نهایت دست سرنوشت او را به عنوان رهبر شیعیان لبنان به جایی میکشاند که روزگاری خاستگاه این خاندان بوده و برای توسعه اجتماعی شیعیان آن دیار تلاش میکند و موسس نهادی سیاسی اجتماعی به نام مجلس اعلای شیعیان لبنان میشود. موسی صدر در پنجاه سالگی، توسط معمر القذافی، رهبر وقت لیبی ربوده میشود و از آن هنگام، خبری از او در دست نیست.
پنج: دیگر فرزند سید اسماعیل صدر محمد مهدی صدر بوده است. محمد مهدی خود فرزندی داشته به نام محمد صادق و او فرزندی داشته به نام محمد. مقتدی صدر فرزند محمد است. ۴۷سال سن دارد و در حال حاضر رئیس ائتلافی سیاسی در عراق به نام جریان صدر است که به واسطه شهرکی به نام صدر در بغداد و نیز در شهر نجف و همچنین در مناطق شیعه نشین جنوب عراق مانند بصره، پایگاهی جدی دارد. مقتدی صدر دو برادر شهید هم دارد به نامهای مصطفی و مومل. این دو نفر به همراه پدر او یعنی محمد صدر، توسط رژیم صدام در ۳۰ بهمن سال ۱۳۷۷ ترور شدند.
شش: حیدر صدر، دیگر فرزند سید اسماعیل صدر است. شهید محمد باقر صدر که به شهید صدر معروف است و در تهران نیز نام یک بزرگراه به نام اوست، فرزند حیدر صدر است. شهید محمد باقر صدر متولد ۱۳۱۳ بود و به جز اندیشه فقهی که خود را در نظریاتی مانند نظریه حقالطاعه نشان داده است؛ فعال سیاسی عراقی بوده است. او در تشکیل مهمترین حزب سیاسی شیعه یعنی الدعوه الاسلامیه مشارکت کرد، فتوای حرمت عضویت مسلمانان در حزب بعث عراق را صادر کرد و چند راهپیمایی و تظاهرات در شهرهای شیعهنشین جنوب عراق و بغداد برپا کرد. مجموع این اقدامات سبب شد که رژیم بعث عراق او و خواهرش را دستگیر و به شهادت رساند. سید جعفر صدر، تنها پسر او است و مقتدی صدر به همراه دو برادر شهید یعنی مومل و مصطفی، دامادهای او هستند.
هفت : این خاندان دو چهره شاخص دیگر نیز در محیط سیاسی ایران دارد. زهره صادقی، همسر سید محمد خاتمی رئیسجمهور پیشین ایران، خواهرزاده امام موسی صدر است، درست مثل صادق طباطبایی، از چهرههای نزدیک به امام و سخنگوی دولت موقت. به همین دلیل احمد خمینی، فرزند امام که همسر فاطمه طباطبایی (خواهر همین آقای صادق طباطبایی) است نیز، یکی از دامادهای با نسبت دور خاندان صدر به شمار میرود.