عزا به شیوه عراقی‌ها
روزنامه هفت صبح، مصطفی آرانی | قسمت قبلی تجربه‌نگاری‌ام مربوط به قیمت سفر به عراق بود که البته اغلب با هدف زیارت عتبات عالیات صورت می‌گیرد. این بار می‌خواهم از تجربه‌ام در مورد عزاداری در عراق بگویم. تجربه‌هایی که بی‌شک با حدود بیست و چند سال عزاداری در ایران، تفاوت‌های عمده داشت.
* یک: نخستین تفاوت برای عزاداری در عراق، در همان روستاهای نزدیک مرز نمودار می‌شود. وقتی می‌بینید که تقریبا هر خانه‌ای یک پرچم بر بالای پشت بام خود به اهتزاز درآورده تا نشان دهد که عزادار است. رنگ اغلب این پرچم‌ها سبز و مشکی است چرا که پرچم قرمز در بین عرب‌ها، برای مقاصد خاصی استفاده می‌شود مثل اینکه یک خانواده بخواهند نشان دهند که به آن‌ها ظلم شده و در آینده انتقام این ظلم را خواهند گرفت (فلسفه پرچم قرمز بر بالای گنبد امام حسین (ع) هم همین است).
* دو: تفاوت بعدی هم مربوط به همین پرچم‌هاست. روی اغلب این پرچم‌ها و نیز کتیبه‌های عراقی‌ها، شمایل ائمه وجود دارد. شمایل یعنی تصویر صورتی که نقاش‌ها برای ائمه یا حضرت عباس تصویر می‌کنند. این شمایل‌ها مدتی است که در ایران، از هیئات جمع‌آوری شده و حتی در چند سال پیش، خبرهایی از برخورد انتظامی با آن به گوش می‌رسید اما این تصاویر در اقصی نقاط روستاها و شهرها و حتی در نزدیکی حرم‌ها دیده می‌شود (البته در حرم خبری از این شمایل‌ها نیست).
* سه: در نجف، دو عزاداری عمده برای ایام عزای امام حسین(ع) وجود دارد. یکی از آن‌ها مشعل‌گردانی نام دارد که در آن شیئی آهنی که روی آن چندین و چند مشعل قرار گرفته و با نفت می‌سوزد روی شانه یک فرد قرار می‌گیرد و او آن مشعل را در معابر به سمت حرم حمل می‌کند و گاهی نیز آن را می‌چرخاند. تماشای این آیین عزاداری برایتان مملو از بوی نوستالژیک نفت خواهد بود و البته میزان تحمل آتش توسط این افراد نیز تعجب‌آور است.
* چهار: آیین دیگر مشق شمشیر است. در این آیین، افراد در دو صف مقابل هم با شمشیر، خنجر یا عصاهایی که اغلب توسط سالمندان مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ با صدایی که از یک بوق الکترونیک بیرون می‌آید و البته با مارش افرادی که طبل و دهل می‌زنند؛ شمشیرهای خود را بالا و پایین می‌آورند. این آیین در واقع باز هم نشانی از آمادگی برای گرفتن انتقام خون امام حسین(ع) و یاران اوست و البته نوعی آمادگی برای آیین تطبیر یا قمه زنی که صبح عاشورا صورت می‌گیرد.
* پنج: تطبیر یا قمه‌زنی که توسط برخی از مراجع تقلید از جمله رهبری حرام شرعی اعلام شده، یکی از آیین‌های جدی در عزاداری عراقی‌هاست. تطبیر، صبح عاشورا و بعد از اذان صبح صورت می‌گیرد و در آن دسته‌های مختلف در نجف و کربلا اقدام به این کار می‌آیند. برای رعایت حرمت حرم‌ها و اینکه دیوارها یا کف حرم به خون آلوده نشود، فرش همه حرم‌ها جمع‌آوری می‌شود و روی آن با سه لایه خاک، پلاستیک و موکت قرمز پوشانده می‌شود. دیوارها نیز پلاستیک کشیده می‌شود. کسانی که می‌خواهند اقدام به تطبیر کنند معمولا لباسی سفید می‌خرند (چون از روی لباس به سادگی پاک نمی‌شود). بازار آهنگرها هم در این ایام در عراق داغ است چرا که بعضا اقدام به تیز کردن ابزارهای تطبیر می‌کنند.
* شش: در روز عاشورا در کربلا یک آیین عزاداری مهم دیگر هم صورت می‌گیرد و آن، دسته عزایی است با نام «رکضه طویریج». طویریج نام روستایی است در نزدیکی کربلا که گفته شده اهالی آن، در زمان عاشورا دیر متوجه شدند که امام حسین(ع) و یارانش در این مدت در محاصره قرار گرفتند و بعد از آنکه به سرعت خود را به این منطقه رساندند؛ متوجه شهادت امام شدند. به این صورت اهالی این روستا و البته خیل عزادارانی دیگر به صورت هروله کنان (دویدن آرام) از بیرون کربلا خود را به حرم امام حسین(ع) و حضرت عباس می‌رسانند. این دسته از نظر جمعیت، در نوع خود بی‌نظیر است چرا که گفته شده صدها هزار نفر در آن مشارکت می‌کنند. (حادثه امسال کربلا نیز در جریان این دسته روی داده است).
* هفت: مراسم شام غریبان در کربلا نیز در نوع خود جالب توجه است زیرا با خیل افرادی روبه‌رو می‌شوید که شمع صلواتی به شما تعارف می‌کنند. این شمع‌ها در همه معابر و نیز در برخی از اماکن به خصوص در خیمه‌گاه امام حسین روشن می‌شود و جلوه جالبی به شهر می‌بخشد. در دو حرم امام حسین و حضرت عباس نیز لامپ‌های قرمز، روشن می‌شود که بسیار جالب توجه است. در این شب، به جز فضای عزا و حزن‌آلود نکته جالب توجه این است که سلیقه قابل توجهی برای مراسم عزا خرج می‌شود و در واقع یک عزاداری زیبا را شاهد هستید.
* هشت: در کنار آیین‌های عزاداری، مواکب یا همان ایستگاه‌های صلواتی خودمان نیز در سطح شهر دیده می‌شوند و به زائران خدمات می‌دهند. بیشترین چیزهایی که در این مواکب به زائران داده می‌شود، آب معدنی است البته آب‌هایی در ظرف‌های پلاستیکی مربعی کوچک که با آب‌معدنی‌های با بطری در ایران متفاوت است. چای عراقی هم دیگر چیزی است که در این مواکب به وفور پیدا می‌شود. نوعی چایی پررنگ با کلی شکر در استکان و نعلبکی‌های زیبا. یک نکته جالب توجه این است که در این مواکب از لیوان‌های پلاستیکی یا کاغذی هم کمتر استفاده می‌شود.
* ۹: نوعی سلیقه و البته تنوع قابل توجه در دیگر نذری‌های عراقی‌ها هم دیده می‌شود. مثلا در یک موکب، دوغ به مردم می‌دانند که خودش یک ایده متفاوت است اما این دوغ با دانه‌های انار، مخلوط شده بود و در هوای گرم کربلا، یک معجون خنک و دوست داشتنی بود.
* ۱۰: غذا هم به اندازه کافی در مواکب موجود است ولی به شرط اینکه حوصله داشته باشید و در صف بایستید. این غذاها بعضا همان غذاهای ایرانی است مثل قورمه سبزی که توسط موکب‌های ایرانی پخته می‌شود ولی در بسیاری از اوقات، با ذائقه و نحوه پخت عراقی‌ها آماده می‌شوند. در این میان نوعی غذا که حاصل برنج و خورشتی از لوبیا است، بیشترین غذایی است که به شما تعارف خواهد شد.
