سیمای تولیدات صنعتی طی دو دهه اخیر
روزنامه هفت صبح، آرش پورابراهیمی | هرچند که بالا و پایین شدن‌های روزانه قیمت‌ها معمولا بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند اما روندهای بلندمدت در بسیاری از مواقع تصویر جامع‌تری را از اقتصاد یک کشور ارایه می‌دهند. یکی از این تصاویر جذاب را می‌توان در میان داده‌های مربوط به تولیدات صنعتی مختلف طی سال‌های اخیر یافت.
داده‌هایی که توسط وزارت صمت منتشر می‌شوند و با توجه به آن‌ها می‌توان دریافت که طی دهه‌های اخیر تولید کدام محصولات صنعتی رشد قابل توجهی یافته و نقش کدام محصولات در تولید کشور کمرنگ شده است.بیشترین رشد تولید در میان محصولات منتخب صنعتی و معدنی به خودروهای سواری مربوط می‌شود.
در ۱۳۹۶ نزدیک به یک و نیم میلیون دستگاه خودروی سواری در کشور تولید شده که این میزان تولید تقریبا۱۰ برابر تولید خودروی سواری در سال ۱۳۷۶ است.۱۰ برابر شدن تولید خودرو از این منظر جالب است که جمعیت کشور در این مدت تنها سی و سه درصد رشد کرده است. البته تولید وانت، اتوبوس و مینی بوس در این مدت به اندازه تولید خودرو افزایش نیافته و تنها سه برابر شده است.
جالب اینکه به‌رغم افزایش قابل توجه تولید خودروی سواری، میزان تولید لاستیک خودرو در مدت زمان مشابه تنها یک و نیم برابر شده است.
میزان تولید کاشی و سرامیک طی این دو دهه هفت برابر شده است. اگر افزایش تولید خودروی سواری را بتوان به رشد بازار داخلی نسبت داد، باید گفت که صادرات ناشی از تقاضای موجود در کشورهای همسایه در افزایش قابل توجه تولید کاشی و سرامیک نقش آفرین بوده است.
جالب اینکه برخلاف کاشی و سرامیک، تولید چینی بهداشتی در این مدت رشد چندانی نداشته و تنها دو برابر شده است؛ آن هم در حالی که هر دوی این محصولات با صنعت ساختمان پیوند خورده‌اند. در بازار تولیدات صنعتی مربوط به بخش کشاورزی، توازن بیشتری دیده می‌شود به طوری که میزان تولید تراکتور و کمباین از سال ۱۳۷۶ تا سال ۱۳۹۶ رشد تقریبا یکسانی داشته که بین سه و نیم تا چهار برابر بوده است.
در بازار محصولات خانگی، این توازن قابل مشاهده نیست. تولید کولر آبی طی بیست سال تنها سی درصد رشد کرده، تولید یخچال و فریزر هم تقریبا ثابت مانده و تولید تلویزیون رنگی هم صرفا هفتاد درصد رشد کرده است. اما در این میان تولید ماشین لباسشویی تقریبا شش برابر شده است. تولید فرش ماشینی هم در این مدت تقریبا دو و نیم برابر شده است.
در میان محصولاتی که خانوارها به طور روزانه مصرف می‌کنند، میزان تولید روغن نباتی تقریبا دو برابر و میزان تولید پودر شوینده هم تقریبا دو و نیم برابر شده است. با توجه به رشد سی و سه درصدی جمعیت ایران بین سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۶ و همچنین یک و نیم برابر شدن درآمد سرانه ایرانیان در این مدت (طبق داده‌های بانک جهانی)، با یک حساب سرانگشتی می‌شد انتظار داشت که تولید محصولات طی این مدت دو برابر شده باشد.
با این حال، رفتار مصرف کنندگان در طول زمان تغییر می‌کند. به طور مشابه، برخی کالاها به جای اینکه در داخل تولید شوند از طریق واردات به دست مصرف کنندگان می‌رسند و برخی محصولات هم با تقاضای خارجی مواجه می‌شوند. همچنین فرآیند تولید برخی از محصولات (مانند کاشی و سرامیک) احتمالا به گونه‌ای است که تولیدکنندگان داخلی امکان رقابت با رقبای خارجی را داشته‌اند.
اما در مورد محصولاتی که رابطه نزدیک‌تری با فن‌آوری‌های روز دارند (مانند تلویزیون)، نمی‌توان چنین گفت. در هر صورت، تغییرات نامتوازن میزان تولید کالاهای صنعتی مختلف در کشور طی دو دهه اخیر، تصویری را ارایه می‌دهد که در درک بهتر اقتصاد ایران به کار می‌آید.
