رینگ خونین به میزبانی شبکه مستند
روزنامه هفت صبح، احمد رنجبر | تلویزیون در پایان هفته چند اتفاق داغ را تجربه کرد؛ از صحبت‌های کیانوش عیاری درباره حجاب زنان فیلم «کاناپه» تا دیالوگ جنجالی یک کارشناس درباره رئیس‌جمهور. این دو اتفاق در برنامه‌های زنده رقم خوردند، اما در یک برنامه ضبطی با عنوان «قبلِ انقلاب» ماجرا اصولی‌تر پیش رفت.
در این برنامه که بهروز افخمی اجرای آن را برعهده داشت و چهارشنبه روی آنتن شبکه مستند رفت، عملکرد رضاشاه پهلوی تحلیل شد. از روز گذشته بریده‌هایی از برنامه دست‌به‌دست می‌چرخد و محل بحث قرار گرفته است. این یعنی تلویزیون به برنامه‌های چالشی بیش از پیش نیاز دارد.
*** مورد اول |مصاف با سوژه
درباره رضاخان و دوران حکومت او برنامه‌های زیادی روی آنتن رفته. این‌بار حوزه هنری تصمیم گرفت به مناسبت صدمین‌سال کودتای او از گرایش‌های فکری مختلف استفاده کند، به همین خاطر اجرای برنامه «قبل انقلاب» را به بهروز افخمی سپرد و از صادق زیباکلام و خسرو معتضد به عنوان دو قطب متضاد فکری دعوت کرد. تاکنون بحث‌هایی اینچنینی با حضور موافقان برگزار می‌شد و مخالفت‌ها بر سر مصادیق بود نه اصل محتوا.
مهمان‌های برنامه «قبل انقلاب» اما به ندرت به توافق رسیدند و در لحظات زیادی کار به فریاد و تهمت رسید. بحث هم ناتمام ماند و قرار است در قسمتی دیگر ادامه یابد. اگر برنامه را ندیده‌اید و به مباحث تاریخی علاقه دارید، نسخه کامل را تماشا کنید. گزارشی که می‌خوانید، فرامتن ماجراست و اشاره‌اش به اتفاق‌های برنامه کوتاه است.
*** مورد دوم| کارشناسِ موافق
برنامه «قبل انقلاب» با صحبت درباره اشتباهات رضاشاه شروع شد. هم صادق زیباکلام و هم خسرو معتضد به آنها اذعان داشتند. بااین‌حال زیباکلام همان ابتدا به مجری یادآور شد که اشاره به برخی تصمیم‌های رضاشاه فقط به‌خاطر این است که بگوییم او صاحب ایدئولوژی بوده؛ درستی و نادرستی‌اش فرع ماجراست.
در چند فراز دیگر مناظره، شاهد استدلال‌هایی از سوی زیباکلام بودیم که رنگ‌وبوی حمایت از رضاشاه داشت؛ از جمله تاسیس ارتش مدرن. بااین‌حال تکنیک زیباکلام در این مناظره بر حمله بود. او بارها خسرو معتضد را عوام‌فریب و دروغگو نامید! می‌دانید که معتضد کارشناس ثابت تلویزیون است و برنامه‌های متعددی برای روایت تاریخ ایران در اختیارش بوده و هست.
منتقدان عقیده دارند، این شیوه باعث تک‌صدایی در روایت تاریخ معاصر شده و باید این فرصت به راویانی با نگاه متفاوت برسد. برنامه «قبل انقلاب» فرصت خوبی بود تا معتضد از خودش دفاع کند. او در لحظاتی چنین کرد و در بخش‌هایی بیننده به تحلیل متفاوتی درباره معتضد رسید.
*** مورد سوم| کارشناسِ مخالف
خسرو معتضد از سوی عده‌ای در مظان اتهام است که تحلیل‌هایش از تاریخ معاصر گاهی به صواب نزدیک نیست. او در برنامه «قبل انقلاب» از سوی صادق زیباکلام متهم به «مورخ حکومتی» شد. به نظر می‌رسد معتضد می‌دانسته در برنامه مورد هجمه قرار می‌گیرد و با پاسخ‌هایی از پیش تعیین‌شده مقابل زیباکلام نشست.
او سعی کرد در برابر حمله‌های زیباکلام و اطلاق «دروغگو» و «عوام‌فریب» به خوبی از خود دفاع کند و بازی را به سمت دیگری بکشاند. هرچند در لحظاتی معتضد از کوره در رفت، اما با گفتن «آقای دکتر»، «صادق» و … می‌خواست ابتکارعمل را در دست بگیرد.
معتضد می‌داند که اگر قرار است در تلویزیون به عنوان کارشناسی موجه و یکه‌تاز به کارش ادامه دهد، نباید در برابر هجمه‌ها کم بیاورد. حتی در یک‌جا اینطور کنایه زد: «صادق! شما که این‌قدر به خاندان پهلوی علاقه داشتید چرا در دانشگاه تحصن کردید؟» یکی از تنگناهایی که معتضد در آن قرار گرفت جایی بود که زیباکلام گفت اگر کتابی در مدح رضاشاه وجود داشته باشد، به آن استناد می‌کنی؟ طبعا پاسخ او مثبت بود.
*** مورد چهارم | مجری
بهروز افخمی در برنامه «هفت» تبدیل به یک مجری مسلط شد و نشان داد وقتی سرحال است می‌تواند ساده‌ترین بحث‌ها را طوری هدایت کند که به نتیجه‌ای خوب منجر شود. در برنامه «قبل انقلاب» هم نقش موثر خود را به خوبی ایفا کرد. هرچند در لحظاتی اجازه داد معتضد بیش از اندازه صحبت کند و از روی کتاب متن بخواند، اما در جاهای دیگر ورود و خروج افخمی به بحث قاعده‌مند بود.
افخمی بر همه موضوعات مطروحه تسلط کافی داشت و با طرح پرسش‌ها، مهمان‌ها را به چالش می‌کشید. او در جاهایی که می‌دید معتضد گوشه رینگ است به دفاع از او می‌آمد تا با آرامش صحبتش را ادامه دهد. امتیاز دیگر اجرای افخمی، در اوج دعواها بود که فقط خندید و یک‌بار هشدار داد که توهین نکنید.
*** مورد پنجم| و باز هم یک اتفاق؟
از روز گذشته شاهد تحسین‌هایی درباره جسارت شبکه مستند هستیم. طبعا این اتفاق واجد تمجید هم هست، ولی یک سوال اساسی‌تر وجود دارد: چرا طبیعی‌ترین شکل برنامه‌سازی تبدیل به یک امر عجیب می‌شود؟ چرا تلویزیون از ظرفیت خود به درستی بهره نمی‌برد؟ اگر اعتماد برگردد، تلویزیون حتما مرجع اصلی خواهد شد. منتها برنامه‌هایی اینچنین، یادآور تک‌اتفاق‌هایی است که پیش از این درباره فروغ فرخزاد، محمدرضا شجریان و …پخش شده و در ادامه رها ماندند.
