راز تاب‌آوری اقتصاد ایران از زبان جیسون رضاییان
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | واشنگتن‌پست: آقای ترامپ، تا اطلاع ثانوی منتظر فروپاشی اقتصاد ایران نباشید .
جیسون رضائیان، روزنامه نگار آمریکایی که مدتی در ایران بازداشت بود و افکار عمومی‌هم با ماجرای سریال گاندو با پرونده او آشنا شدند، اخیرا یادداشتی در روزنامه واشنگتن پست نوشته و به این موضوع پرداخته که چرا ایده فشار حداکثری ترامپ روی ایران کارساز نیست. در مجموع نظر او این است که این فشارها روی اقتصاد ایران آن تاثیری که آمریکایی‌ها انتظارش را می‌کشیدند نداشته و بعد از این هم نخواهد داشت.
او برای علت این مسئله دو فرضیه را هم مطرح کرده. یکی اینکه آمریکایی‌ها برآورد درستی از ذخایر ارزی ایران ندارند و دوم اینکه همین الان هم مراودات اقتصادی ایران با همسایگانش بر قرار است. حالا ما هم می‌خواهیم دنبال همین پرسش را بگیریم. چطور شد که مردم ایران مقاومت کردند و کار به فروپاشی اقتصادی نرسید؟ چون تحلیل آمریکایی‌ها این بود که همان تابستان ۹۷ کار اقتصاد ایران تمام می‌شود و تورم ما مثل ونزوئلا و زیمبابوه می‌شود.
خب دیدیم که اینطور نشد و حالا یک‌سال بعد از آن شوک‌های اولیه رفته رفته شاخص‌های اقتصادی ایران بهتر هم می‌شود. البته برای تحلیل دقیق و جزئی این ماجرا دستمان هم بسته است چون خیلی از اطلاعاتی که مثلا درباره دور زدن تحریم‌ها و شیوه‌های فروش نفت لازم داریم منتشر نمی‌شود که منطقی هم همین است. در وضعیت فعلی طبعا وزارت نفت توضیحاتی در مورد فروش نفت ارائه نمی‌دهد که روزنه‌های باقی مانده مسدود نشود.
*** ذخایر ارزی
جیسون رضائیان در مقاله اخیرش ذخایر ارزی ایران را ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده. این رقم خیلی دور از واقعیت هم نیست. چون طبق آخرین برآوردها، صندوق توسعه ملی ایران ۹۱ میلیارد دلار موجودی دارد. چندی پیش یک موسسه بین‌المللی به نام «صندوق‌های ثروت حاکمیتی» به این رقم رسیده بود.
از طرفی بین سال‌های ۹۴ تا ۹۵ بعضی مسئولان کشور دارایی این صندوق را ۸۰ میلیارد دلار گزارش کرده بودند. با این حساب ایران بین کشورهایی که صندوق ثروت حاکمیتی دارند جایگاه قابل اعتنایی دارد. ما از کشورهایی مثل روسیه بالاتر می‌ایستیم و فاصله زیادی با آمریکا نداریم.
البته موجودی صندوق ما با کشورهایی مثل نروژ و چین که به ترتیب ۹۸۹ میلیارد دلار و ۹۴۱ میلیارد دلار موجودی دارند قابل مقایسه نیست. طبق رتبه بندی موسسه ثروت حاکمیتی، موجودی صندوق توسعه ملی ما در بین ۸۵ صندوق جهان در رتبه ۱۶ قرار دارد. بنابراین خیلی کم و کاستی‌های بودجه ایران در شرایط اقتصادی فعلی در صورت لزوم می‌تواند با برداشت از صندوق توسعه ملی جبران شود.
*** روابط اقتصادی با کشورهای همسایه و چین
دیپلماسی ایرانی توانسته در دوران تحریم به‌رغم فشارهای آمریکا همچنان روابط اقتصادی خود را با کشورهای همسایه حفظ کند. البته که این روابط تجاری تا‌حدودی تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته اما اوضاع به آن شکل هم بد نیست. بگذارید آمار صادرات ایران به کشورهای همسایه در سال ۹۷ را بررسی کنیم. در این سال که قرار بود سخت‌ترین سال ما باشد، در مجموع ۴۴ میلیارد و ۳۰۹ میلیون دلار صادرات به ۱۴ کشور اطراف داشتیم.
در این بین مثلا صادراتمان به کشوری مثل عراق در مقایسه با یک سال قبل تر حدود ۳۷ درصد رشد داشته و در عوض در مورد کشوری مثل امارات ۱۲ درصد شاهد افت صادرات بودیم. واردت ایران از این کشورها در سال ۹۷ هم ۴۲ میلیارد و ۶۱۲ میلیون دلار بوده که کاهش ۳۵ درصدی واردات ایران از امارات و ۱۹ درصد از ترکیه با رشد ۸۴ درصدی واردات از روسیه به نوعی جبران شده.
حتی کشوری مثل ترکیه که ابتدا یک مقدار فتیله روابط اقتصادی با ایران را پایین کشیده بود هم الان دنبال توسعه روابط اقتصادی با ایران است و الان برای مبادله ۳۰ میلیارد دلاری هدفگذاری شده. در همین سال ۹۸ هم پیش بینی شده حجم تجارت ایران و ترکیه به ۱۲ میلیارد دلار برسد. اردوغان و مقامات ترکیه در رفت و آمدهایشان به ایران صریحا می‌گویند که از تحریم‌های آمریکا در مورد ایران تبعیت نمی‌کنند و این کشور در حال تبدیل شدن به یکی از شرکای تجاری درجه یک ایران است.
هم ترکیه و هم عراق به صادرات گاز و برق ایران محتاجند ودرآینده نزدیک گزینه‌های جایگزین ندارند. در این میان دعوای تجاری چین با آمریکا هم به سود ایران شده و روابط اقتصادی ایران با چین می‌تواند ادامه پیدا کند. چین به رغم تحریم‌های آمرکا علیه ایران به خرید روزانه نفت ادامه می‌دهد که هرچند در مقایسه با سابق کمتر شده است اما به هرحال ادامه دارد و برخی فرضیه‌ها از روزی ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه نفت خبر می‌دهند.
*** باز شدن روزنه صرافی‌های امارات
یکی از مشکلات ایران در دوران تحریم مسئله انتقال پول و تحریم شبکه بانکی است. در این شرایط یک روزنه‌ای برای ایران وجود داشت که بتوانند از طریق صرافی‌های امارات تا حدودی پول‌ها را به داخل کشور منتقل کنیم. این راه اما با فشارهای وزارت خزانه داری آمریکا در سال گذشته تقریبا بسته شد.
چون اماراتی‌ها یک قانونی مالیات بر ارزش افزوده وضع کردند و فشارهای امنیتی روی صرافی را افزایش دادند که برای ایران مشکل ساز شده بود. از ابتدای تابستان امسال اما با تغییر معادلات سیاسی در یمن و تحول در روابط امارات و عربستان ناگهان ورق برگشت. فشار از روی صرافی‌های امارات برای همکاری با ایران برداشته شد که یکی از تحلیل‌ها در مورد علت کاهش قیمت دلار و ثبات در بازار ارز ناظر به همین نکته است.
*** نقش بانک مرکزی در ثبات اقتصادی
بانک مرکزی بعد از آن تلاطمات ناشی از شوک‌های اولیه توانسته با ترفندهایی مثل جمع آوری کارتخوان‌های ایرانی خارج از کشور و مدیریت بازار ارز خیلی از نوسانات را کنترل کند. وقتی هم ثبات باشد فعالیت‌های اقتصادی رونق می‌گیرد. مدیریت صحیح بازار ارز خود به خود تورم را مهار کرد و در نتیجه ما نه ونزوئلا شدیم و نه زیمباوبه. یک نکته دیگر هم اینکه قبل از شروع این دوره جدید تحریم‌های ایران رشد اقتصادی خوبی را تجربه کرد. همانطور که رئیس جمهور در سازمان ملل گفت ایران رشد اقتصادی ۱۲٫۵ درصدی را در سال ۲۰۱۶ تجربه کرد.
(البته آنجا به اشتباه ۲۰۱۷بیان شد) به هرحال تجربه این رشد اقتصادی که احتمالا فقط عراق با نرخ ۱۳٫۵ درصد بالاتر از ما بوده آثار مثبتی روی اقتصاد کشور داشته که دست کم تا مدتی آثار آن وجود دارد. در تئوری‌های اقتصادی هم می‌گویند که وقتی رشد اقتصادی اتفاق می‌افتد هرچند در وهله اول تا حدودی به نابرابری‌های اجتماعی دامن می‌زند اما به تدریج آثار مثبت آن به دهک‌های ضعیف جامعه هم سرریز می‌شود.
*** بهبود مقاومت روحی جامعه ایران
باید قبول کرد که از آن یاس و نا امیدی تابستان شوم ۹۷ دیگر اثر چندانی نمانده است . منهای فاکتورهای اقتصادی باید از منظر اجتماعی هم به موضوع نگاه کنیم. جامعه ایران ثابت کرده که در مقابل فشارهای بیرونی آستانه تحمل بالایی دارد. به خصوص که خصومت ترامپ و عربستان و اسرائیل مشهود است و نشست و برخاست آن‌ها با گروه‌های تروریستی مسئله را برای جامعه ایران شفاف کرده است.
ضمن اینکه برخوردهای شفاف با اختلاس‌ها و دادگاه‌های اخیر این پیام را برای مردم دارد که با مفاسد اقتصادی برخورد فوری و قاطع صورت می‌گیرد و این احساس عدالت را تشدید کرده است. البته میان احساس عدالت با خود عدالت همیشه فاصله‌ای قابل ذکر بوده است. بعضی گروه‌های سیاسی هم اگر درک کنند که وقتی فشارهای اجتماعی در داخل از روی مردم برداشته می‌شود روحیه مقاومت تقویت می‌شود، حتما اوضاع بهتر از این هم خواهد شد.
