دیروز و امروز سرمایه‌گذاری خطرپذیر در استارتاپها
روزنامه هفت صبح، زهرا قنبری | گفت‌وگو با رادمان ربیعی، معاون سرمایه‌گذاری جسورانه گروه مالی فیروزه. گروه مالی فیروزه از سال ۸۶ فعالیت خود را در ایران آغاز کرد. ۱۵سال پیش با اینکه پای شرکت‌های بزرگ خارجی به ایران باز شده بود اما هنوز سرمایه‌گذاران خارجی به ایران نیامده بودند و حتی در بانک‌های بین‌المللی صندوق سرمایه‌گذاری تحت عنوان ایران وجود نداشت.
در همان سال‌ها رادمان ربیعی به همراه روزبه پیروز که مقیم لندن بودند تصمیم به راه‌اندازی ابزار مالی برای ورود سرمایه خارجی به ایران کردند اما این طرح با شکست روبه‌رو شد. اما آن‌ها ناامید نشدند، مدتی بعد گروه مالی فیروزه را در تهران تاسیس کردند و اولین خدمت مالی خود را در سال ۸۶ ارائه دادند. رادمان ربیعی، معاون سرمایه‌گذاری جسورانه گروه مالی فیروزه در این مصاحبه درباره چالش‌های سرمایه‌گذاری در اکوسیستم استارتاپی ایران و آینده این حوزه مهم گفته است.
* از فعالیت‌ها و اقدامات گروه مالی فیروزه برایمان توضیح دهید؟
اولین اقدام گروه ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران خارجی بود که از طریق این صندوق می‌توانستند سرمایه خود را وارد بازار بورس تهران کنند. این شرکت در مدت پنج سال توانست نزدیک به ۱۵۰میلیون‌دلار سرمایه خارجی وارد ایران کند. سپس فیروزه خدمات داخلی خود را با ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران داخلی گسترش داد و با خرید سهام گروه توسعه صنعتی ایران وارد بخش مدیریت شرکت‌های سرمایه‌گذاری کشور شد.
پس از ورود بخش خصوصی به شرکت توسعه صنعتی ایران، این گروه رشد خوبی را از نظر سودآوری و شفافیت تا الان داشته است. همچنین ما در گروه مالی فیروزه خدماتی چون مشاوره مالی به شرکت‌های بزرگ و استارتاپها برای جذب سرمایه و تامین مالی می‌دهیم. در حال حاضر بیشتر خدمات از طریق شرکت‌های زیرمجموعه این گروه انجام می‌شود. برای مثال خدمات واگذاری سهام نیز از طریق شرکت کارگزاری فیروزه آسیا انجام می‌شود که هم سرمایه‌گذاران داخلی و هم خارجی می‌توانند از آن استفاده کنند.
* سرمایه‌گذاری گروه مالی فیروزه بر شرکت‌های تکنولوژی‌محور چگونه انجام می‌شود؟
گروه مالی فیروزه در اوج تحریم‌های بین‌المللی توانست سرمایه‌گذاران خارجی را وارد بازار ایران کند. اولین سرمایه‌گذاری این شرکت در حوزه تکنولوژی بر استارتاپ شیپور و سپس روی شرکت سرآوا بود. فیروزه ابتدا به‌عنوان موسس سرآوا فعالیت خود را آغاز کرد و بزرگ‌ترین سهامدار آن شد. با تزریق این سرمایه، سرآوا به عنوان اولین شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه ایران شروع به کار کرد و بر استارتاپ‌های موفقی مانند دیجی‌کالا، کافه‌بازار، علی‌بابا، تخفیفان و… سرمایه‌گذاری کرد.
همچنین از اقدامات دیگر این شرکت ایجاد شرکت تامین سرمایه (Investmentbanking) بوده که کار اصلی آن ارائه مشاوره به شرکت‌های ایرانی و خارجی برای جذب سرمایه، ادغام یا خرید شرکت‌های دیگر است. از کارهای دیگر این شرکت تاسیس یک مرکز رشد جهت ایجاد و ساخت استارتاپ‌های بر مدل‌های موفق بین‌المللی است. استارتاپ استودیو به نام کنترل تک در سال ۲۰۱۷ فعالیت خودش را آغاز کرد. در کنترل تک از صفر تاصد راه‌اندازی یک استارتاپ، مانند برنامه‌نویسی،کارهای فنی و در نهایت انتخاب مدیرعامل انجام می‌شود. در حال حاضر پنج استارتاپ در کنترل تک شکل‌گرفته است.
در دو سال گذشته تمرکز ما بر حوزه کسب‌وکارهای تکنولوژی‌محور بوده است زیرا این حوزه یک صنعت روبه رشد و متکی بر نوآوری است و در این مدت گروه مالی فیروزه در این حوزه سرمایه‌گذاری بسیاری انجام داده است.پس از ایجاد زیرساخت‌های لازم در حوزه تکنولوژی‌محور مانند شرکت‌های بانکداری الکترونیک، پرداخت الکترونیک و… شرایط به‌گونه‌ای شد که شرکت‌های بزرگ و استارتاپها مانند همتایان خود در سراسر دنیا فعالیت‌شان را شروع کردند و سهم بازار را از رقبای سنتی خود گرفته و این بازار را به سمت آنلاین شدن پیش بردند. در دوران برجام ورود برای سرمایه‌گذاران خارجی آسان‌تر شده بود، از این رو سرمایه‌گذاری‌های خوبی توسط سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در این حوزه انجام شد.
این حجم زیاد سرمایه به این شرکت‌ها کمک کرد که بتوانند کمی به اهداف خود نزدیک‌تر شوند که با تحریم‌های دوباره در کشور، ورود سرمایه به ایران با محدودیت شدیدی روبه‌رو شد و این شرکت‌ها و استارتاپها دیگر نتوانستند به آسانی قبل جذب سرمایه داشته‌باشند. اما با توجه به رشد و بلوغ شرکت‌ها و استارتاپها، سرمایه‌گذاران داخلی برای سرمایه‌گذاری روی آن‌ها ترغیب شدند. ما هم همانطور که قبل گفتم از دو سال پیش بیشترین تمرکز خود را بر این حوزه گذاشتیم. در همین راستا اقدام به ایجاد یک صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه و سامانه فیروزه‌پلت کردیم.
* درباره سامانه فیروزه‌پلت بیشتر توضیح دهید. آیا فیروزه‌پلت یک شبه‌بورس محسوب می‌شود؟
فیروزه پلت محلی برای سرمایه‌گذاری نیست بلکه برای معاملات سهام است و این دو کاملا با هم متفاوت هستند. در فیروزه پلت مذاکرات برای فروش سهم انجام می‌شود. فیروزه پلت سامانه‌ای است که کار تجمیع تقاضا را انجام می‌دهد؛ هم تقاضای کسانی که می‌خواهند سهامشان را عرضه کنند و هم تقاضای کسانی که می‌خواهند سرمایه‌گذاری کنند. بقیه پروسه هم به صورت حضوری انجام می‌شود یعنی در عمل ماه‌ها شاید زمان ببرد تا یک معامله جوش بخورد.
اما همین که یک نفر که می‌خواهد سهم خودش (در استارتاپها) را نقد کند بداند یک جایی برای این کار هست. فیروزه‌پلت زیرنظر بورس نیست چون هیچ‌معامله و عرضه و تقاضایی در آن انجام نخواهد شد. فیروزه‌پلت سازوکاری است برای ایجاد امکان تعامل بنیانگذاران استارتاپها و سرمایه‌گذاران سنتی، تا بتوان تجربه موفق و پرسود سرمایه‌گذاری بر استارتاپها حاصل شود. همچنین ارزشگذاری نجومی استارتاپ‌های داخلی یک ضد انگیزه برای سرمایه‌گذاری است و ما قصد داریم با دو سه مورد سرمایه‌گذاری موفق داخلی بر استارتاپها، سرمایه بخش سنتی، صنعتی و خانوادگی را وارد حوزه استارتاپها کنیم.
* همانطور که خودتان اشاره کردید، صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه از اقدامات دیگری بود که گروه مالی فیروزه برای کمک به اکوسیستم استارتاپی ایران انجام داده است. کمی راجع‌به این صندوق سرمایه‌گذاری برایمان بگویید. استارتاپها چگونه می‌توانند از این صندوق استفاده کنند؟ آیا فقط استارتاپ‌های گروه مالی فیروزه می‌توانند از خدمات صندوق جسورانه فیروزه استفاده کنند؟
پذیره‌نویسی صندوق سرمایه‌گذاری جسورانه فیروزه از همین هفته آغاز شد و مورد اقبال سرمایه‌گذاران زیادی قرار گرفت. هدف از ایجاد این صندوق، ادامه سرمایه‌گذاری فیروزه در شرکت‌های تکنولوژی‌محور است. استارتاپ‌هایی که به بلوغ رسیدند و مراحل ابتدایی را پشت‌سر گذاشتند و درحال حاضر دارای تیم و شرکت هستند، با داشتن یک کارنامه عملیاتی و با رشد خوب به مدت ۱۲ تا ۱۸ ماه که برای توسعه شرکت خود نیاز به جذب سرمایه دارند، می‌توانند از این صندوق استفاده کنند. ما اعتقاد داریم با توجه به تجربه‌ای که در فیروزه در سرمایه‌گذاری حوزه تکنولوژی داریم می‌توانیم در این پروسه کمک زیادی به کسب‌وکارهای آنلاین کنیم.
این صندوق مختص به استارتاپ‌های گروه مالی فیروزه نیست و تمامی استارتاپ‌هایی که به مرحله رشد رسیده‌اند نیز می‌توانند از این خدمات استفاده کنند. هدف ما از ایجاد این صندوق، شناسایی فرصت‌ها و ایده‌ها در بازار و کمک به آن‌هاست. درواقع آن‌ها می‌توانند با جذب سرمایه از صندوق کسب‌وکار خود را گسترش دهند. ما در گروه مالی فیروزه تلاش می‌کنیم تا جای ممکن به سرمایه‌گذاری در این حوزه کمک کنیم ولی ما فقط حجم کمی از این سرمایه را می‌توانیم تامین کنیم. سرمایه صندوق فقط ۵۰میلیارد تومان است ولی ظرفیت سرمایه‌گذاری این بازار بسیار بیشتر از این رقم است. از این رو فکر می‌کنم ورود استارتاپها به بورس می‌تواند مفید باشد. بورس از دو جهت به استارتاپها کمک می‌کند؛ یکی به سرمایه‌گذاران و دیگری هم به بنیانگذاران استارتاپها.
برای سرمایه‌گذاران امکان فروش سهامشان و به‌دنبال آن سود حاصله از فروش سهام را فراهم می‌کند. درواقع خروج سرمایه به سرمایه‌گذارها کمک می‌کند تا مجددا در استارتاپ‌های دیگر سرمایه‌گذاری کنند. سازمان بورس امکان خروج را به بنیانگذاران استارتاپها و کارآفرینان نیز می‌دهد و زمانی که ارزش واقعی سهامشان در بازار واقعی مشخص شود، می‌توانند از بازدهی سهام خود سود ببرند. همچنین استارتاپها با قراردادن اطلاعات سهام خود به‌صورت شفاف روی بورس، امکان خرید و فروش را برای مردم ایجاد می‌کنند. البته افزایش سرمایه از بازار بورس یکی از مهم‌ترین امکاناتی است که برای آن‌ها فراهم می‌شود که می‌توانند از آن برای گسترش رشد و توسعه کسب‌وکار خود استفاده کنند.
* ورود استارتاپها به بورس چه نفعی برای آن‌ها دارد؟
ورود استارتاپها به بورس هم می‌تواند به نفع آن‌ها باشد و هم به ضررشان. شفافیت مالی که طبق دستورالعمل‌های مطرح شده باید رعایت شود، یک مزیت به شمار می‌آید اما همین اقدام باعث بالا رفتن هزینه‌های عملیاتی می‌شود. ارزشگذاری استارتاپها مسئله دیگری است که بسیار حائز اهمیت است. در استارتاپ‌هایی که دارایی‌هایشان مشهود است، ارزشگذاری آسان‌تر انجام می‌شود، اما در استارتاپ‌هایی که دارایی آن‌ها نامشهود است و محدود به دانش و نیروی انسانی آن مجموعه است، ارزشگذاری سخت است.
دیدگاه سنتی بازار بورس بر این است که ارزشگذاری شرکت‌ها براساس میزان سودی هست که شرکت‌ها در پایان سال مالی خود ارائه می‌دهند. این در صورتی است که استارتاپها عموما در چند سال ابتدایی فعالیت خود به‌دنبال سودآوری نیستند و بیشتر به فکر رشد خود هستند.در حال حاضر ارزشگذاری کسب‌وکارهای کوچک با توجه به برنامه‌های آتی یا با استفاده از تجربه اپلیکیش‌های مشابه در ایران و خارج از کشور انجام می‌شود و کارشناسان مالی این استارتاپها نمی‌توانند یک عدد ثابت را ارائه دهند. با توجه به سرعت تغییر و پیشرفت دانش و تکنولوژی، ارزشگذاری به سرعت تغییر می‌کند.
به این صورت که ممکن است، به مدت چند ماه استارتاپی با ارزش بیشتری در همین حوزه به وجود آید و ارزش شرکت قبلی کاملا افت می‌کند ولی زمانی که سهام شرکت‌های استارتاپی به بورس راه پیدا کنند این استقبال بازار است که این ارزشگذاری را انجام می‌دهد و ممکن است این ارزش از آن عددی که مشاوران مالی آن‌ها ارائه داده بود کمتر و یا بیشتر شود. درواقع این یکی از همان مسائلی است که استارتاپها از آن واهمه دارند و ترس از اینکه مورد استقبال بازار و مردم قرار نگیرند، ریسک ورود به بورس را نمی‌پذیرند. اما من مخالف ترس استارتاپها و اجتناب از ریسک‌پذیریشان هستم، تازمانی که یکی از این کسب‌وکارها وارد این سازمان نشود ما متوجه اثرات و استقبال بازار از سهامشان نخواهیم شد.
