در مرز آذربایجان و ارمنستان چه خبر است؟
روزنامه هفت صبح، مهسا مژدهی | یک: چند روزی است که آتش توپخانه دو کشور ارمنستان و آذربایجان روی یکدیگر باز شده و زخم‌های قدیمی بار دیگر تازه شده‌اند. ایران اعلام کرده که آماده کمک به دو طرف برای حل بحران است و ترکیه با گرفتن طرف آذربایجان به بحران دامن زده است. دوسرباز کشته شده‌اند و تعداد دیگری زخمی‌اند. نام دو مقام ارشد ارتش آذربایجان هم در میان قربانیان وجود دارد.از احوال غیر نظامیان هم اگر بپرسید، چنین حملاتی هر بار مردم روستاهای مرزی را برای مدتی آواره و برای همیشه فقیرتر میکند.
* دو: درگیری‌ها در منطقه«تووز»جریان دارد. تووز منطقه‌ای کوهستانی میان آذربایجان و ارمنستان است. این مرز از سال ۱۹۸۸ روی خوش به خود ندیده است. تووز ۱۵۵۰ نفر جمعیت دارد که در فقر و بیکاری زندگی می‌کنند و حالا دیگر بیشتر سالمندانی که توان مهاجرت ندارند در آن مانده‌اند.
* سه: وضعیت بین ارمنستان و آذربایجان، یا جنگی است و یا در حالت آتش‌بس قرار دارد و سی و دو سال است که صلح بین دو کشور به تعویق افتاده. سازمان ملل بارها تذکر داده که باید از میزان تنش‌ها کم کرد و دو طرف به دنبال راه حلی برای گفت‌وگو یافته و با هم کنار بیایند. اما خشم دو کشور علیه هم بیشتر از این حرف‌هاست.
* چهار: آذربایجان و ارمنستان در سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ با یکدیگر بر سر تسلط بر قرهباغ جنگیدند. کمی بعد هر دو بخشی از شوروی شدند. اما مسئله قرهباغ مانند زخمی همیشگی بر پیکر دو کشور باقی ماند. قرهباغ منطقه‌ای کوهستانی است که آذربایجان و ارمنستان به طور همزمان ادعای مالکیت آن را دارند. از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۲، دو کشور جنگی را آغاز کردند که قربانیان زیادی داشت.
از آنجا که در این منطقه هم ارمنی‌ها و هم آذربایجانی‌ها ساکن بودند، پاکسازی قومی شروع شد. کینه‌های قدیمی باقی مانده از اوایل قرن بیستم، چنان قدرتی داشت که فاجعه رقم خورد و سرانجام چنین جنگ وحشتناکی مرگ ۳۵هزارنفر از دو طرف و آوارگی هزاران نفر دیگر بود. آتش بس در سال ۱۹۹۲ رخ داد اما صلح ایجاد نشد و اوضاع در این منطقه همچنان پرتنش و خطرناک ماند.
* پنج: در پاییز ۱۹۸۷ میلادی طوماری با حدود نود هزار امضا همراه با نام و نشانی افراد امضاکننده تقریباً همه افراد بالغ قرهباغ، تحت عنوان (وحدت قرهباغ با ارمنستان) برای گورباچف فرستاده شد. این درخواست البته جدی گرفته نشد اما استارت جنگ از همینجا خورد. در فوریه ۱۹۸۸ نمایندگان ارمنی شورای قرهباغ رأی به الحاق این منطقه به جمهوری ارمنستان دادند. شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی با استناد به این که نمایندگان جمهوری آذربایجان شرکت نکرده بودند، از پذیرش آن خودداری کرد و تضادها بالا گرفت.
بسیاری می‌گویند اگر شوروی در زمان حیاتش به اختلاف مرزی در قره باغ توجه کافی داشت و با شعارهای خود موضوع را نادیده نمی‌گرفت، مسئله قرهباغ می‌توانست به راحتی حل شود. مسکو وقتی نسبت به وضعیت هوشیاری از خود نشان داد که کار از کار گذشته بود و دو طرف به جان یکدیگر افتاده بودند. پس پارلمان ارمنستان قرهباغ را برای خود خواند و پارلمان آذربایجان فوری مخالفتش را اعلام کرد. از آنجا که اکثریت قرهباغ ارمنی‌ها بودند، دشوار بود که بپذیرند حاکمیت این منطقه با آذربایجان باشد.
* شش: اما تنها بی‌توجهی مسکو عامل موثر در حل نشدن بحران نبوده است. به اعتقاد برخی از کارشناسان حمایت ترکیه از آذربایجان توازن را در مسئله قرهباغ به هم ریخته است. هر بار که دو کشور بر روی هم سلاح می‌کشند، مقامات ترکیه ایروان را مورد خطاب قرار داده و تهدید می‌کنند. این عدم توازن مانع از ایجاد صلح احتمالی شده است. اما برخی دیگر از کارشناسان می‌گویند بی‌توجهی ارمنستان به قطعنامه‌های سازمان ملل، نقش اساسی در حل نشدن بحران دارد.
با وجود اینکه این سازمان بارها خواهان عقب‌نشینی دولت ایروان شده، اما آنها حاضر نیستند منطقه‌ای که متعلق به آذربایجان است را برگردانند. در این میان روسیه و ایران بارها گفته‌اند که می‌توانند پا در میانی کنند. این دو کشور برخلاف ترکیه، با در نظر گرفتن بافت جمعیت قره باغ و شرایط سیاسی راهکار را در گفت‌وگو دانسته و تلاش کرده‌اند که دو طرف را به پای میز مذاکره بکشانند. اما این اتفاق تا امروز به تعویق افتاده است.
