درباره جنجال حذف تصویر دختران از کتاب ریاضی
روزنامه هفت صبح، نگین باقری | والدین با تعجب تصاویر کتابهای امسال و سال گذشته ریاضی سوم دبستان را در شبکههای اجتماعی کنار هم گذاشتند و از حذف تصویر دو دختربچه روی جلد خبر دادند. این خبر آنقدر پخش شد که در دو روز گذشته افراد و مسئولان مختلفی را به واکنش واداشت.
سازمان پژوهش و برنامهریزی وزارت آموزشوپرورش اعلام کرد که حذف دختربچهها برای خلوتشدن و از منظر زیباییشناسی بوده و معاون زنان رئیسجمهور هم به صورت تلویحی گفت که اگرچه زنان از این کتاب حذف شدهاند، اما در کتاب علوم همین مقطع فقط دختران به تصویر کشیده شدهاند.
اگر جلدهای کتابهای اول تا نهم را با سال گذشته مقایسه کنیم، متوجه میشویم که تغییراتی هم در کتاب تفکر و سبک زندگی کلاس هفتمیها اتفاق افتاده است. سال گذشته تصویر روی کتاب شامل پازلی با تصاویر دختران و پسران میشد، اما کتاب امسال فقط شامل یک پسر میشود. ماجرای کتاب ریاضی سوم دبستان اگرچه روز چهارشنبه شروع شده بود.
اما یک روز بعد اطلاعیه عجیب سازمان پژوهش و برنامهریزی وزارت آموزشوپرورش در این رابطه نتوانست به ابهامها در این رابطه پاسخ دهد: «در ارتباط با تصویر روی جلد کتاب ریاضی سال سوم ابتدایی و ویرایشی که در این تصویر انجام شده است، از آنجا که تصویر قبلی بسیار شلوغ بود و تعداد مفاهیم ریاضی مطرحشده در آن تصویر بسیار زیاد بود، پیشنهاد دوستانی که از منظرهای هنری، زیباشناسی و روانشناسی بخشهای مختلف کتاب را بررسی میکنند بر این بوده است که تصویر خلوتتر گردد.»
البته این سازمان توضیحاتی هم درباره حذف قرآن در تصویر کتاب فارسی اول ابتدایی داده بود. در مواجهه با انتقادهایی که به دلیل قرارداشتن قرآن در زیر تلویزیون شده بود، این سازمان قرآن را حذف کرد، اما بار دیگر با موج دیگری از حمله و انتقاد روبهرو شد.
به همین دلیل در این بیانیه توضیح داد: «با توجه به نظرات تعدادی از معلمان، اولیاء و کارشناسان دینی مبنی بر اینکه قرار گرفتن قرآن در زیر تلویزیون توهین به این کتاب مقدس محسوب میشود در چاپ ۱۳۹۹ سال تحصیلی تصویر قرآن برداشته شد و مقرر گردید در چاپ بعدی با تصویرگری بهتر محل قرار گرفتن آن در کتابخانه مندرج در نگاره مزبور طراحی شود.»
*** اطلاعات دارم اما نمیگویم
معاون امور زنان و خانواده رئیسجمهور هم با استدلال دیگری نسبت به این موضوع واکنش نشان داد. معصومه ابتکار در حساب توییتری خود نوشت: «اگرچه جلد کتاب ریاضی و علوم سال تحصیلی جدید را باید در کنار هم دید، وزیر محترم آموزشوپرورش بررسی و اصلاح کتابهای درسی از زوایای مختلف از جمله عدالت جنسیتی را در دستور کار دارند.»
اشاره ابتکار به کتاب علوم همین مقطع دبستان بود که در آن سه دانشآموز دختر مشغول گفتوگو هستند. او این موضوع را مصداق عدالت جنسیتی دانست، اما خب، از روی جلد این کتاب تصویر هیچ پسری حذف نشده بود. علی زرافشان، یکی از اعضای سازمان پژوهش و برنامهریزی میگوید این نوع نگاه، یک تفکیک جنسیتی است و آن را قبول ندارد.
زرافشان در گفتوگو با روزنامه هفت صبح توضیح میدهد که در جریان تغییر جلد کتابها نبوده و از شبکههای اجتماعی در جریان قرار گرفته است. او ادامه میدهد: « نمیدانم این تغییرات را چهموقع اعمال کرده بودند و به من هم چیزی نگفته بودند. ما عضو هیأت امنا هستیم و به این جزئیات وارد نمیشویم. البته اطلاعات را دارم، اما نمیخواهم وارد این موضوعها شوم. آموزشوپرورش موضوعات مهمتری دارد.»
او میگوید: «اینکه ما بخواهیم تبعیضی قائل شویم اشتباه است. اگر مؤلفین خداینکرده چنین دیدگاهی داشته باشند که چنین موضوعی را دیکته کنند، کار صحیحی نیست. من معتقدم نباید نگاه ما به دختر و پسر یکی باشد. هر دو در جایگاهشان باید محترم شمرده شوند. با یک تصویر نمیشود گفت نگاه تبعیضآمیزی وجود دارد. اگر خداینکرده چنین نگاه تبعیضآمیزی وجود داشته باشد، صددرصد اشتباه است.»
او درباره اظهارنظر ابتکار هم میگوید: «من موافق این هم نیستم که در برخی کتابها تصویر دخترها و در برخی تصویر پسرها باشد. این نگاه تفکیککردن هم نباید وجود داشته باشد. … مهم این است که روح کلی کتاب تبعیضآمیز نباشد.»
آخرین نفری که به این موج پاسخ داد، وزیر آموزشوپرورش بود. روز پنجشنبه محسن حاجیمیرزایی، به یک اظهارنظر کوتاه دراینباره اکتفا کرد. او در توییتر خود نوشت: «تغییرات در کتابهای درسی همهساله بر اساس ارزیابی و از سوی مؤلفین انجام میشود. به رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی مأموریت دادم تغییرات در شکل و محتوای کتابهای درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش نماید. به دغدغههای مردم اهمیت میدهم. دختران میهن شایسته احترامند.»
*** طراح اصلی جلد چه نظری دارد؟
نسیم بهاری، طراح این کتاب، در صفحه اینستاگرام خود نوشته است: «همان زمان هم، اتود کلی ممیزی خورد و اجازه ندادند یکی از دخترها بالای درخت باشد. حتی جایی گفتند انگار دختر به سمت پسر میرود تا بغلش کند ، پس طرح را اصلاح کنید.» او که سال ۱۳۹۲ این طرح را برای وزارت آموزشوپرورش کشیده است، انتقاداتی هم به دستبردن در طراحی خود دارد.مقایسه جلدهای کتابهای اول تا نهم به ما میگوید زنان ۳۰ مرتبه و مردان ۴۲ مرتبه روی جلد کتابها به تصویر کشیده شدهاند.
*** مسئولیت تغییر جلد برعهده کیست؟
احمدرضا امینی، مدیرکل چاپ و تألیف کتب درسی، به هفت صبح میگوید: «کتابهای درسی مدارس از یک سال قبل طراحی میشوند و ما الان مشغول تألیف و طراحی کتابهای سال ۱۴۰۰ هستیم.» او توضیح بیشتری درباره برگشتن یا برنگشتن دختربچهها به جلد کتاب ریاضی نمیدهد، اما همین توضیح کوتاه یعنی تمام تغییرات رخداده مربوط به دوره ریاست علی ذوعلم بر سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی است. روحانی ۶۵ ساله اهل اصفهان.
اگرچه امروز حسن ملکی ریاست این سازمان را برعهده دارد، اما بااینحال پیش از او حجتالاسلام علی ذوعلم بر صندلی ریاست تکیه زده بود. ذوعلم از سالهای ۱۳۸۴ تا سال ۱۳۹۹ در دو دوره مختلف در این جایگاه قرار داشته است. حذف نام پادشاهان از کتب درسی و حذف نام خلیج فارس از پشت جلد کتابها در سال ۱۳۸۸ از تغییراتی بود که در دوره مدیریتی او رخ داد. حجت الاسلام ذوعلم همچنین مبدع ایده واگذاری مدارس به حوزه علمیه در دولت نهم بود. ایده ای که برخی بانام مساعدت از حوزه برای اداره مدارس ازآن یاد می کنند.