داستان یک شهر و ۱۳شهردارش بعد از انقلاب
روزنامه هفت صبح، علی رستگار | شورای شهر تهران دیروز رسما علیرضا زاکانی را به عنوان شهردار جدید تهران انتخاب کرد. مقرر شده تا زمان روی کار آمدن زاکانی، علیرضا جاوید به عنوان سرپرست شهرداری تهران را اداره کند. اتفاقی که مشابه آن بارها در سالهای بعد از انقلاب شاهد بودیم. در این دوران ۴۳ ساله، پایتخت سیزده شهردار و هشت سرپرست را به خود دیده. بعضی شهرداران عمر دولتشان مستعجل بود و زود کنار رفتند و بعضی دیگر مثل قالیباف و کرباسچی روی هم بیش از ۱۱سال و ۱۲ سال شهردار بودند. به بهانه روی کار آمدن علیرضا زاکانی بد نیست نگاه گذرایی به کارنامه شهرداران قبلی بعد از انقلاب داشته باشیم.
پیش از آن بگوییم که علیرضا زاکانی شهردار جدید تهران ۵۶ سال دارد و قبل از این سابقه دوازده سال نمایندگی مجلس و ریاست مرکز پژوهشهای مجلس در کارنامه اش دیده میشود، مردی از جنس اصولگراهای کهنهکار که پزشک است و با سمت دانشیاری پزشکی هستهای در عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران محسوب میشود و در بیمارستان دولتی امام خمینی تهران و مجتمع درمانی ولیعصر مشغول به طبابت است. اصلا همین تحصیلات غیر مرتبط یکی از اولین دردسرهای زاکانی محسوب میشود که اعضای شورای شهر قول دادهاند این مانع را در رایزنی با دولت و مجلس حل و فصل کنند.
یک: پیروز حناچی / متولد: ۱۳۴۲ در تهران / مدت زمان شهرداری: حدود دو سال و نیم
پیروز حناچی سومین شهردار منتخب شورای شهر دوره پنجم بود که در رقابتی شانه به شانه با عباس آخوندی به این مقام رسید. نکته طعنهآمیز اینکه حناچی قبلا بین سالهای ۹۲ تا ۹۶ معاون معماری وشهرسازی خود آخوندی در دوره وزارت راه دولت اول روحانی بود. حناچی در سال ۹۶ به شهرداری آمد و به عنوان معاون شهردار فعالیت خود را شروع کرد و مدت کوتاهی بعد یعنی در آذرماه ۹۷ و درحالی که ۵۵ ساله بود شهردار تهران شد. حناچی دانش آموخته دکتری معماری از دانشگاه تهران است و سالها سابقه تدریس و فعالیت دانشگاهی هم در کارنامه دارد. او در دوران شرایط تنگنای اقتصادی به جای ریخت و پاشها و راه انداختن پروژههای پرخرج، تمرکز خود را روی انضباط مالی و رعایت مقررات شهری گذاشته بود.
دو: سیدمحمدعلی افشانی / متولد: ۱۳۳۸ در دهدشت / مدت زمان شهرداری: ۶ ماه
محمدعلی افشانی از اعضای شورای مرکزی حزب اعتماد ملی است و به لطف حمایت اعضای این حزب در شورای شهر تهران دوره پنجم هم شهردار شد. در دوران کوتاه مدیریتی افشانی اما سایر گروههای اصلاحطلب خیلی با او همدلی و همراهی نکردند. در نهایت هم این شهردار به دلیل قانون منع به کارگیری بازنشستگان مجبور به استعفا شد. افشانی در ۵۹ سالگی و با سابقه استانداری فارس و ریاست سازمان شهرداریها و معاونت عمرانی وزیر کشور به این مسئولیت رسید. او دارای مدرک مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه شیراز و کارشناسی ارشد مدیریت کسب و کار از دانشگاه صنعتی شریف است و در دوره حساس و پرتنش بعد از استعفای نجفی کار سختی برای مدیریت شهر تهران داشت.
سه: محمدعلی نجفی / متولد: ۱۳۳۰ در تهران / مدت زمان شهرداری: ۷ ماه
محمدعلی نجفی در شهریور ماه ۹۶ و در سن ۶۶سالگی به کرسی شهرداری تهران رسید. در حالی که با توجه به سوابق مدیریتی پر و پیمان و چند دوره وزارت و ۶ سال حضور در شورای شهر تهران همه تصور میکردند پایتخت صاحب یک شهردار لایق شده است. فارغالتحصیلی از دانشگاه امآیتی در رشته ریاضی و سابقه تدریس در دانشگاه صنعتی شریف نشان میداد او سزاوارانه به شهرداری تهران رسیده. مدت کوتاهی بعد اما همه این تصورات نقش بر آب شد.
یک هفته مانده به نوروز ۱۳۹۷ او از شهرداری تهران استعفا داد. او علت این استعفا را بیماری خود بیان کرد اما اعضای شورای شهر اصرار داشتند که بماند. همانطور که قبلتر با دلیل مشابه از ریاست سازمان گردشگری کنارهگیری کرده بود. بعد از یک ماه کش و قوس اما اعضای شورای شهر تهران با استعفای او موافقت کردند. یک سال و دو ماه بعد از این استعفا محمدعلی نجفی به پلیس مراجعه و به قتل همسر دوم خود میترا استاد اعتراف کرد. او نقش اول یکی از عجیبترین پروندههای سیاسی- جنایی تاریخ ایران را داشت.
چهار: محمدباقر قالیباف / متولد: ۱۳۴۰ در طرقبه مشهد / مدت زمان شهرداری: ۱۲ سال
محمدباقر قالیباف در شهریور ماه ۱۳۸۴ و در ۴۴سالگی شهردار تهران شد. به فاصله چند ماه بعد از شکست در انتخابات ریاستجمهوری. او یک گام جلوتر از غلامحسین کرباسچی رکورددار طولانیترین دوران شهرداری در پایتخت است. قالیباف با مدرک دکتری جغرافیای سیاسی و سابقه فرماندهی ناجا و نیروی هوایی سپاه به این مسئولیت رسید.
دوران شهرداری او با دو ابرچالش عمده پرونده واگذاری املاک شهرداری و حادثه پلاسکو همراه بود. قالیباف در شهریور ۱۳۹۶ از شهرداری تهران کنار رفت. این بار هم به فاصله یک شکست دیگر در انتخابات ریاستجمهوری البته در شرایطی که او به نفع سید ابراهیم رئیسی از انتخابات کنار رفته بود. توسعه خیلی از بزرگراهها از جمله اتوبان صدر و ساخت مالهای تجاری و برجهای غولپیکر در دوران مدیریت او رقم خورد.
پنج: محمود احمدینژاد / متولد: ۱۳۳۵ در روستای ارادان گرمسار / مدت زمان شهرداری: ۲ سال
محمود احمدینژاد در اردیبهشت ۱۳۸۲ و در سن ۴۷ سالگی شهردار تهران شد. با مدرک دکترای مهندسی عمران و سابقه استانداری اردبیل. احمدینژاد اولین شهردار اصولگرای تهران در دوران بعد از دوم خرداد بود. شهردار شدن محمود احمدینژاد نتیجه مستقیم پیروزی ائتلاف آبادگران در انتخابات دومین دوره شورای شهر تهران بود که روی خیلی از وقایع سیاسی سالهای بعد ایران هم تاثیر گذاشت. دوره شهرداری احمدینژاد تبدیل به سکوی پرتاب او به سمت ریاستجمهوری در سال ۱۳۸۴ شد. ایدههایی مثل جایگزینکردن چهارراه و چراغ قرمز با دوربرگردان در سطح شهر محصول دوران مدیریت شهری اوست.
شش: محمدحسن ملکمدنی / متولد: ۱۳۳۳ در میبد یزد / مدت زمان شهرداری: ۱۱ ماه
محمدحسین ملکمدنی با سابقه درخشان دوره شهرداری اصفهان در دهه ۶۰ در زمستان ۱۳۸۰ در حالی ۴۷ ساله بود به عنوان شهردار پایتخت انتخاب شد. دوران کوتاه مدیریت او در تهران اما با حاشیههای زیادی گره خورد. یک گروه در اعضای شورای شهر اصلاحطلب دوره اول با شهردار شدن او موافق نبودند و بعضی اصولگرایان هم او را به اشرافیگری متهم میکردند.
ابراهیم اصغرزاده از جمله مخالفان او در شورای شهر بود و محور اصلی اعتراض او توقف فروش تراکم در پایتخت بود که منجر به افزایش قیمت مسکن شد. گفته میشد ملکمدنی معتقد است فقط با بالا بردن هزینه زندگی در تهران میتوان جلوی مهاجرت به این شهر را گرفت. در نهایت ملکمدنی بعد از کلی جار و جنجال کنار رفت و به حبس هم محکوم شد اما دو سال بعد از تمامی اتهامات تبرئه شد. افتتاح بعضی بوستانها و مراکز فرهنگی تهران از جمله بوستان گفتوگو در دوران او اتفاق افتاد.
هفت: مرتضی الویری / متولد: ۱۳۲۷ در دماوند / مدت زمان شهرداری: ۲٫۵ سال
چهلمین شهردار تهران برای اولین بار با رای اعضای شورای شهر تهران انتخاب شد. مرتضی الویری با سابقه دو دوره نمایندگی مجلس و در سن ۵۱سالگی به شهرداری تهران آمد. او در سالهای قبل از انقلاب لیسانس مهندسی برق را از دانشگاه صنعتی شریف گرفت و در رشته مدیریت هم از مقطع کارشناسی ارشد فارغالتحصیل شد. دوران شهرداری الویری هم با تنشهای متعددی میان او و بعضی اعضای شورای شهر گذشت. یک سر دعوا مثل دوران ملک مدنی اینجا هم ابراهیم اصغرزاده بود.
بعضی اعضای شورای شهر بارها برای استیضاح و برکناری الویری تلاش کردند اما گروه دیگری از اعضا مخالف این تصمیم بودند. در نهایت هم در بهمن ماه ۱۳۸۰ او از مسئولیت خود استعفا داد. گفته میشد پیش از الویری چهرههایی مثل دانشآشتیانی و بهزاد نبوی گزینههای اصلی شورا برای شهرداری بودند اما بعد هرکدام به دلایلی میسر نشد. مرتضی الویری بعد از دوران شهرداری مدتی سفیر ایران در اسپانیا بود و در دوره پنجم به عضویت شورای شهر هم درآمد.
هشت: غلامحسین کرباسچی / متولد: ۱۳۳۲ در قم / مدت زمان شهرداری: ۷٫۵ سال
غلامحسین کرباسچی در ۳۶سالگی و با سابقه استانداری اصفهان به عنوان شهردار تهران انتخاب شد. او آخرین شهرداری است که قبل از راه افتادن شوراها انتخاب میشد. کرباسچی با حمایت آیتالله هاشمی رفسنجانی رئیسجمهور وقت به شهرداری تهران رسید و چند سال بعد به اعتقاد تحلیلگران بعضی اقدامات او در شهرداری زمینهساز پیروزی سیدمحمد خاتمی در انتخابات ریاستجمهوری ۱۳۷۶ شد.
در دوران شهرداری کرباسچی تهران پوستاندازی کرد و ساخت فرهنگسراها وفروشگاههای زنجیرهای شهروند و خیلی از اتوبانها و موسسه همشهری و … ثمره دوران مدیریت کرباسچی بود. او البته همواره از مخالفانش به اشرافیگری و فساد مالی متهم میشد و در سال ۱۳۷۷ هم به همین اتهام محاکمه شد. قاضی پرونده او غلامحسین کرباسچی رئیس فعلی قوه قضائیه بود که پخش تلویزیونی دادگاههای کرباسچی به یکی از مهمترین رویدادهای ایران در دهه ۱۳۷۰ بدل شد.
۹ : محمدنبی حبیبی / متولد:۱۳۲۴ در ورامین / مدت زمان شهرداری: ۴سال
محمدنبی حبیبی در دی ماه ۱۳۶۲ و با حمایت حجتالاسلام ناطق نوری وزیر کشور وقت به عنوان شهردار تهران معرفی شد. او سیاستمداران منتسب به راست سنتی بود و تا زمان فوت در سال ۱۳۹۷ دبیرکلی حزب موتلفه اسلامی را برعهده داشت. حبیبی با مدرک کارشناسی ارشد جامعهشناسی و در سن ۳۸ سالگی به عنوان شهردار منصوب شد. در حالی که پیش از آن سابقه استانداری فارس و خراسان و تهران را هم در کارنامه داشت. در نهایت اما او بعد از وقوع سیل هولناکی در تهران که منجر به جان باختن ۱۶۷ نفر در سال ۱۳۶۶ شد، با دستور وزیر کشور کنار رفت. مرحوم حبیبی معتقد بود توسعه خط یک مترو و ساخت تونلهایش در دوران او انجام شده است.
۱۰: محمد کاظم سیفیان / متولد: ۱۳۱۴ / مدت زمان شهرداری: ۱۱ ماه
محمد کاظم سیفیان هم لحاظ خط و مشی سیاسی به راست سنتی تعلق داشت و در مهرماه ۱۳۶۱ به عنوان شهردار تهران انتخاب شد. او در ۴۷سالگی و با مدرک فوقلیسانس معماری وسابقه استانداری مرکزی به عنوان شهردار تهران انتخاب شد. سیفیان در سالهای بعد از شهرداری تهران به عنوان استاد دانشگاه تهران فعالیت خود را ادامه داد و کتاب (ترجمه) سازههای چوبی او یکی از کتابهای مرجع در رشتههای مهندسی است. سیفیان در دوره چهارم به نمایندگی از مردم تهران راهی مجلس شورای اسلامی شد و در خرداد ماه ۱۳۹۵ درگذشت.
۱۱: غلامحسین دلجو / متولد: ۱۳۲۳ در تهران / مدت زمان شهرداری: ۱۱ ماه
در شهریورماه ۱۳۶۰ تهران چهارمین شهردار خود را در سالهای بعد از انقلاب شناخت. غلامحسین دلجو در سن ۳۷سالگی با مدرک دکتری اقتصاد به این مقام رسید. او قبل از این مسئولیت هم مدتی معاونت وزارت پست و تلگراف و تلفن را برعهده داشت. غلامحسین دلجو در سالهای بعد از شهرداری چند سال ریاست هیات مدیره بیمه ایران و عضویت در هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی را هم تجربه کرد.
او با حمایت مرحوم آیتالله مهدوی کنی به شهرداری تهران رسید اما از نظر دستهبندی سیاسی دلجو را باید یک چهره مستقل بدانیم. یکی از وعدههای این شهردار انتقال انبارهای بزرگ خصوصی و عمومی به خارج از شهر بود و یکی از رویدادهای جنجالی دوره او سخنرانیاش به زبان عربی در اجلاس شهرداران کشورهای اسلامی بود. خودش در مورد این اقدام گفته بود: «زبان دوم ما در این کنفرانس به دلایل مکتبی و سیاسی زبان عربی بود که این عمل نتیجه مثبتی به همراه داشت»
۱۲: سید کمالالدین نیکروش / متولد: ۱۳۲۳ در تهران / مدت زمان شهرداری: ۸ ماه
سید کمالالدین نیکروش در دی ماه ۱۳۵۹ با حمایت وزیر کشور وقت یعنی مرحوم مهدوی کنی به عنوان شهردار تهران معرفی شد. نیکروش در حالی که ۳۶ سال سن داشت و از دانشگاه ایالتی میسوری در آمریکا و پلیتکنیک تهران فارغالتحصیل شده بود به مقام شهرداری تهران رسید. او در سالهای قبل از انقلاب برای مدت کوتاهی رئیس و معاون دانشگاه امیرکبیر بود و در سالهای بعد از انقلاب هم در دانشگاههای خواجه نصیر و صنعت آب و برق هم مسئولیت گرفت. نیکروش بیشتر یک چهره علمی است تا سیاسی و در سال ۱۳۸۲ هم به عنوان چهره ماندگار کشور در رشته مهندسی برق و الکترونیک برگزیده شد.
۱۳: محمد توسلی / متولد: ۱۳۱۷ تهران / مدت زمان شهرداری: ۲ سال و ۲ ماه
اولین شهردار بعد از انقلاب تهران محمد توسلی است. او در اسفند ماه ۱۳۵۷ و در دولت مهندس بازرگان به این مسئولیت رسید. محمد توسلی زمانی که شهردار شد ۴۰ سال سن داشت و فوق لیسانس مهندسی راه و ساختمان گرفته بود. او سالها ریاست دفتر سیاسی حزب نهضت آزادی و در حال حاضر دبیرکلی این حزب را تجربه کرده است. محمد توسلی در سالهای قبل از انقلاب از مبارزان بود که سابقه بازداشت و زندانی شدن را هم داشت و در سالهای بعد از انقلاب هم تجربیات مشابهی را از سرگذراند. توسلی در دی ماه ۱۳۵۹ از شهرداری تهران کنار رفت و سیدرضا زوارهای برای مدت کوتاهی سرپرست شهرداری بود تا نوبت به شهردار بعدی یعنی نیکروش رسید.
سرپرستهای شهرداری تهران
در سالهای بعد از انقلاب بارها پیش آمده که شهرداری تهران به وسیله سرپرست اداره شده مثل همین دیروز که مقرر شد تا مستقر شدن علیرضا زاکانی اداره امور پایتخت بر عهده علیرضا جاوید باشد. این تجربه بارها قبلا تکرار شده. گاهی در حد چند روز مثل دی ماه ۱۳۵۹ که مرحوم سیدرضا زوارهای ۲۱ روز سرپرست شهرداری تهران بود یا گاهی بیش از دو سال در سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۶۸ که این مسئولیت بر عهده سید مرتضی طباطبایی قرار داشت.
آخرین سرپرست شهرداری تهران تا پیش از معرفی علیرضا جاوید مربوط به فروردین و اردیبهشت ۹۷ بود که در فاصله استعفای نجفی و انتخاب افشانی، سمیع الله حسینی مکارم این مسئولیت را برعهده داشت. یا قبلتر مصطفی سلیمی در سال ۹۶ فقط یک روز سرپرست شهرداری تهران بود. علی سعیدلو در تابستان ۸۴ شهرداری را از احمدینژاد گرفت و به قالیباف تحویل داد. محمد حسین مقیمی هم تا روی کار آمدن محمود احمدینژاد به مدت ۴ ماه سرپرست بود. محمد حقانی زمستان ۱۳۸۰ برای دو هفته مسئولیت مشابهی داشت و قدرت را از الویری به ملک مدنی تحویل داد. یکی دیگری از سرپرستان کوتاه مدت شهرداری تهران هم حسین بنکدار است در سال ۱۳۶۲ این مسئولیت به او سپرده شد.