داستان اختلاف آل خلیفه و آل ثانی
روزنامه هفت صبح | پس از توافق العلا و عادی‌سازی روابط قطر با کشورهای تحریم‌کننده، بحرین تنها کشور باقی‌مانده که اختلافات میان آن با قطر هنوز پابرجاست. این اختلافات در جریان بحران سال ۲۰۱۷ قطر تشدید شد اما ریشه‌های بسیار عمیق‌تری دارد. گزارش میدل ایست نیوز در این زمینه را بخوانید.
اختلافات تاریخی
تنش میان خاندان آل خلیفه و آل ثانی از زمان استعمار و پیش از استقلال قطر و بحرین وجود داشت، این اختلافات در موارد متعددی تشدید می‌شد؛ ابتدا در رابطه با منازعات مرزی بر سر جزایر و پس از آن با ادعای آل خلیفه درباره کارشکنی‌های قطر علیه حاکمیت این کشور. حاکمان بحرین معتقد بودند قطر بانفوذ در میان رجل تأثیرگذار قبایل بحرینی در جزایر حوار و الزباره به آنها تسهیلات مالی و نیز تابعیت قطری می‌دهد تا بدین‌وسیله اکثریت جمعیت این جزایر را قطری کند.
همچنین آل خلیفه معتقد بود قطر به‌ویژه با رجل مهم قبیله جلاهمه در ارتباط است و به‌سادگی به آنها تابعیت قطری می‌دهد. این مسئله علاوه بر نفوذ قطر در سطوح عالی قبایل بحرین، ازاین‌جهت حائز اهمیت بود که قبیله جلاهمه به‌صورت تاریخی رقیب آل خلیفه در بحرین بودند و حمایت قطر از آنها به‌نوعی دخالت در امور داخلی حکومت بحرین به‌حساب می‌آمد. هرچند چنین ادعاهایی هیچگاه از جانب قطر پذیرفته نشد.
اختلافات مرزی
دو کشور دهه‌ها بر سر مرزهای دریایی اختلاف دارند اما اواسط دهه ۱۹۹۰ اختلاف مرزی بین قطر و بحرین بر سر جزایر «حوار»، «جنان» و «زباره» بالا گرفت. با افزایش اختلافات بین دو پادشاهی بر سر مناطق مذکور، رویارویی و ناتوانی ریاض در حل‌وفصل آن، اختلاف مرزی دو کشور به دیوان بین‌المللی دادگستری ارجاع داده شد. در سال ۲۰۰۱ دیوان بین‌المللی دادگستری، به حاکمیت بحرین بر جزایر حوار و منطقه «جراده» و حاکمیت قطر بر جزایر «الزباره»، «جنان» و «فشت الدبیل» حکم داد.
عادی‌سازی روابط با اسرائیل
یکی از عواملی که بستر نقض حریم دریایی و هوایی قطر را ایجاد کرده، پیوستن بحرین به روند عادی سازی روابط با اسرائیل در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۰ است. این رخداد و قول مساعد مقامات سیاسی- امنیتی اسرائیل به مقامات بحرینی به عرض‌اندام این کشور در منطقه و نقض حریم سرزمینی قطر منجر شده است.
بحرین مانند برخی کشورهای عضو شورای همکاری، روابط پنهان خود با اسرائیل را از نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ آغاز کرده است که دیدار‌های مقامات رسمی دو کشور از پایتخت‌های یکدیگر بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰، حضور هیات اسرائیلی در کنفرانس فیفا در منامه، اتخاذ موضع انتقادی پادشاه بحرین (حمد بن عیسی آل خلیفه) در سپتامبر ۲۰۱۷ از تحریم اسرائیل توسط اتحادیه عرب و میزبانی نشست «صلح اقتصادی فلسطینی - اسرائیلی» در ژوئن ۲۰۱۹ در منامه نمود‌هایی از آن بود. این روابط در نهایت به رسمیت شناختن موجودیت اسرائیل بر اساس توافقنامه «ابراهیم» منجر شد.
چند رویداد تنش‌زا
پوشش گسترده خبری تظاهرات مردم بحرین در سال ۲۰۱۱ و سرکوب این قیام توسط آل خلیفه در رسانه «الجزیره» و همچنین حمایت مقامات قطری از جنبش مردمی «الوفاق» بحرین، به ایجاد حوزه جدید اختلاف بین آل خلیفه و آل ثانی منجر شد. افشای فایل صوتی مکالمات مقام قطری و یکی از اعضای حزب اسلامی الدعوه و جمعیت وفاق (حسن سلطان) باعث شده است، حاکمان بحرین نسبت به اهداف آل ثانی بدبین شوند. در همان زمان شبکه الجزیره قطر برنامه‌هایی با محوریت اوضاع بحرانی حقوق بشر در بحرین ساخته بود و آنها را در هواپیماهای خطوط هوایی خود نیز نمایش می‌داد، مسئله‌ای که موجب برانگیخته شدن خشم بحرین شده بود.
از سوی دیگر چهار اتفاق که در آن بحرین به تجاوز به خاک قطر متهم شده بود در اوج تلاش‌ها برای تحقق آشتی عربی قبل از نشست العلا رخ داد. در سه مورد آن ماهیگیران بحرینی به اتهام تجاوز از آب‌های خود توسط قطر دستگیر و سپس آزاد شدند. در دسامبر ۲۰۲۰ نیز دوحه اعلام کرد که چهار هواپیمای بحرینی به حریم هوایی قطر تجاوز کردند.
مورد بعدی که پس از اجلاس شورای همکاری موجب بازگشت تنش‌ها میان بحرین و قطر شد این بود که وزارت کار و برنامه‌ریزی عمرانی بحرین ۱۳۰ ملک متعلق به فرزندان «خالد بن ناصر بن عبدالله المسند» از بستگان «تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر است را مصادره کرد. روزنامه رسمی بحرین به نقل از بیانیه وزارت کار و برنامه‌ریزی عمرانی بحرین خبر داد که مالکیت ۱۳۰ ملک متعلق به محمد، ساره و الدانه، فرزندان خالد ناصر المسند برادر «موزه المسند»، مادر امیر قطر مصادره می‌شود.
چه خواهد شد؟
در هفته‌های گذشته زمانی که وزیر امور خارجه بحرین، قطر را به عدم اتخاذ هیچ‌گونه ابتکار عملی برای حل اختلافات با منامه متهم کرد، روابط دوجانبه میان دو کشور بار دیگر دچار تنش شد. این اظهارات وزیر بحرینی به دنبال بازداشت تعدادی از مسافران قطری که از طریق پل «ملک فهد» (میان عربستان و بحرین) در حال ورود به بحرین بودند مطرح شد.
این وزارتخانه همچنین دوحه را متهم کرد که به دعوت منامه برای اعزام یک هیات رسمی به بحرین دراسرع‌وقت برای شروع گفت‌وگوهای دوجانبه درباره مسائل برجسته پاسخ نداده است. به این ترتیب باید گفت با این‌وجود جنس اختلافات میان بحرین و قطر حل‌شدنی به نظر نمی‌رسد؛ حداقل در کوتاه مدت و اختلاف بین دو خاندان حاکم بر دو همسایه جنوبی، ادامه پیدا خواهد کرد.
