خانم خزعلی از چه چیزی خوشحال بود؟
روزنامه هفت صبح | کبری خزعلی، دختر مرحوم آیتالله خزعلی که رئیس شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده در شورایعالی انقلاب فرهنگی است و قبلا هم اظهارنظرهای واکنشبرانگیز زیادی داشته، جمعه در توئیتی نوشت: «عرض تبریک به مادران و پرسنل خدوم وزارت بهداشت، بالاخره با تلاش برخی از نمایندگان انقلابی مجلس اجبار به غربالگری توسط مادر و پزشکان با تجویزهای غیراستاندارد و غیرمتقن علمی (که باعث قتل جنین میشد) برداشته شد.»
همانطور که انتظار میرفت، این توئیت توانست یک جنجال درستوحسابی در توئیتر فارسی راه بیندازد و درحالیکه هنوز اظهار تعجب اهالی فضای مجازی کاملا نخوابیده بود، به بیرون درز کرده و مسئولان بهداشت و درمان را وادار به موضعگیری کند. البته خانم خزعلی چندساعت بعد بدون توضیح خاصی توئیت را پاک کرد، اما واکنشها با اشاره به اسکرینشات توئیت او ادامه داشت، تا همین حالا!
*** اصلا اجباری نبود
اولین واکنش را کیانوش جهانپور، رئیس مرکز روابطعمومی و اطلاعرسانی وزارت بهداشت نشان داد، آن هم در خود توئیتر. او در یک توئیت اعلام کرد که وزارت بهداشت همیشه اهمیت زیادی برای سلامت مادر و جنین قائل بوده و همزمان برای جلوگیری از سقط غیرقانونی هم تلاش میکند، بعد هم تاکید کرد که این دو هیچ منافاتی با انجام تستهای غربالگری برای آگاهی از سلامت ژنتیکی جنین ندارد.
جهانپور در یک توئیت دیگر هم به اجباری بودن یا نبودن غربالگری اشاره کرد و نوشت: «غربالگری بیماریهای ژنتیکی جنین هیچگاه اجباری نبوده است و دستورالعمل وزارت بهداشت در این رابطه با مشارکت آگاهانه و داوطلبانه والدین عملی شده و البته نقش موثری در کاهش موارد تولد بیماریهای ژنتیکی، از جمله سندرم داون و… داشته و خواهد داشت.»
اتفاقا این بخش آخر توئیت جهانپور به موضوعی اشاره کرد که خیلی از کسانی که به نحوی با پروسه بارداری در ارتباط هستند اعلام کرده بودند؛ اینکه اصلا آزمایش غربالگری چه زمانی اجباری بوده و اساسا اجباری بودن انجام یک آزمایش یعنی چه؟ نیلوفر امانپور، متخصص زنان و زایمان در این مورد میگوید:
«هیچوقت اجباری برای انجام غربالگری وجود نداشته، البته سالهاست که انجام غربالگری سهماهه اول و سهماهه دوم در دستور کار پزشکان و ماماها قرار گرفته، آن هم به عنوان بخشی از پروتکلها؛ حالا ممکن است اگر مادری از انجام این تستها خودداری کند، یک ماما یا متخصص زنان و زایمان مسئولیت رسیدگی به امور او را قبول نکند، مثل خیلی از امور پزشکی دیگر، ممکن است من در رحم یک خانم تشخیص توده بدهم و از او بخواهم فلان آزمایش را انجام دهد و در صورت امتناع او اعلام کنم که امکان ادامه درمان از طرف من وجود ندارد و ایشان باید به پزشک دیگری مراجعه کند، چون من نمیتوانم مسئولیت ادامه درمان بدون انجام آزمایش را بپذیرم، این چیزی است که مخالفان غربالگری از آن به عنوان اجبار یاد میکنند.»
*** در مجلس چه خبر است؟
اینکه اصلا چرا عدهای باید مخالف غربالگری باشند موضوعی است که پایینتر به آن میپردازیم، اما اول بیایید ببینیم ادعای خزعلی درباره تصمیم مجلس چقدر درست بوده است؛ البته اینکه خودش توئیت را پاک کرده میتواند نشاندهنده این باشد که اشتباهش را پذیرفته، اما بههرحال تجربه نشان داده تا در مجلس چیزکی نباشد، عدهای نمیگویند چیزها!
اینطور که به نظر میرسد، موضوعی که او نویدش را داده، یکی از بخشهای طرح جمعیت و تعالی خانواده است که دوازده آبان امسال برای بررسی بیشتر به کمیسیون تخصصی ارجاع داده شد و احتمالا خبرهایی به گوش خانم خزعلی رسیده که نشان از چراغ سبز کمیسیون به این بخش از طرح داشته. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان هم در جواب اینکه آیا چنین چیزی صحت دارد یا نه، جواب روشنی نمیدهد و صرفا تمام تلاشش را میکند که بگوید هیچ ممنوعیت یا مانعی برای انجام غربالگری وجود ندارد و قرار هم نیست در صورت صلاحدید پزشک ممنوعیتی اعمال شود.
او میگوید: «مجلس هیچ مصوبهای در این زمینه نداشته است. این بحثها در کمیسیون ویژه جمعیت و تعالی خانواده مطرح شده که سه عضو مشترک با کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم دارد، اما هنوز این مسئله تصویب نشده و در حد پیشنهاد است و میگوید اجبار به این مسئله حذف شود، اما مادرانی که مایل به انجام این کار هستند یا دکتر متخصص برای آنها چنین امری را لازم میداند، کماکان میتوانند غربالگری را انجام دهند.
این پیشنهاد که هنوز هم تصویب نشده است، تنها بحث «اجباری بودن غربالگری» را حذف میکند، اما هنوز کمیسیون این مسئله را تصویب نکرده است. حتی اگر این مسئله تصویب هم بشود (که هنوز معلوم نیست)، در همه کشور کمیتهها و تیمهای پایش در مراکز مختلف برای مادران باردار وجود دارد و کماکان اگر مادر بارداری نیاز به غربالگری داشته باشد، دستور انجام این کار آن برای او صادر میشود.»
*** چرا غربالگری مهم است؟
غربالگری دوران بارداری به یکسری آزمایشها گفته میشود که در سهماهه اول و سهماهه دوم بارداری از مادران گرفته میشود که یکسری بیماریهای ژنتیکی در جنین آنها تشخیص داده شود؛ مثل سندرم داون، تریزومی ۱۸ و تریزومی ۱۳ که این دوتای آخر میتوانند ناهنجاریهای ژنتیکی جدی ایجاد کنند. انجام این آزمایشها به صورت بخش دائمی پروتکلهای مراقبتهای بارداری از سال ۸۹ در ایران شروع شده، البته قبل از آن هم پزشکان برای بعضی از زنان، مخصوصا زنان باردار بالای ۴۰ سال و کسانی که سابقه بیماریهای ژنتیکی داشتند تجویز میکردند.
اما از سال ۸۹ به بعد، هم پوشش بیمه برای این آزمایشها بیشتر شد و هم تعداد آزمایشگاههایی که این آزمایشها را انجام میدادند. در صورتی که در آزمایشهای غربالگری موضوع مشکوکی دیده شود، پزشک دستور بررسی بیشتر میدهد؛ مثل نمونهبرداری از مایع رحم که در صورت محرز شدن مشکل در غربالگری سهماهه اول، مجوز سقط برای مادران صادر میشود تا از تولد نوزادانی با نقایص ژنتیکی جدی مثل سندروم داون جلوگیری شود.
*** مخالفان چه میگویند؟
حتما برای خیلی از شما هم عجیب است که چرا عدهای باید مخالف انجام آزمایشهای غربالگری باشند و اساسا چرا باید با این کار مخالف بود. اگر اظهارنظر مخالفان غربالگری را که همین خانم خزعلی یکی از آنهاست مرور کنیم، با طیف وسیعی از دلایل مواجه میشویم؛ مثلا عدهای از آنها میگویند تستهای غربالگری کاملا غربی هستند و طوری تنظیم شدهاند که اتفاقا جنینهای بهتر را مشکلدار نشان دهند و باعث از بین رفتن آنها شوند.
عدهای هم میگویند که به دلیل بالا بودن درصد خطای این تستها نباید به آنها اعتماد کرد و اجازه از بین بردن جنین را داد. گواه این عده نوزادانی هستند که علیرغم دیده شدن مورد مشکوک در غربالگری، سالم به دنیا آمدهاند.
عده دیگری هم میگویند نتیجه آزمایش تستهای غربالگری سهماهه دوم چه اهمیتی دارد وقتی بعد از چهارماهگی اجازه سقط جنین بههیچوجه وجود ندارد؟ این دسته آخر میگویند غربالگری فقط استرس مادران را بالا میبرد.
نیلوفر امانپور، متخصص زنان و زایمان در مورد این شبههها میگوید: «در مورد دسته اول که نظری ندارم، چون نگاه این افراد طوری است که نمیتوان آن را عوض کرد. در مورد دسته دوم باید بگویم که بله خطا هست، اما درصد خطا ۱۰ تا ۱۵ درصد است و آزمایشهای تکمیلی هم دقیقا به همین دلیل تجویز میشوند. ما با دیدن مورد مشکوک بلافاصله جواز سقط صادر نمیکنیم، بلکه آزمایشهای بیشتر و دقیقتر تجویز میکنیم؛ سقط بعد از اطمینان انجام میشود.
در مورد اهمیت غربالگری در سهماهه دوم هم کسی که چنین حرفی بزند معلوم است چیزی درباره امور پزشکی نمیداند. غربالگری که فقط برای سقط انجام نمیشود، ممکن است جنین مشکلی داشته باشد که نیاز به تصمیمگیری در مورد نحوه زایمان، مراقبتهای بلافاصله بعد از زایمان و… داشته باشد یا اصلا مشکلی داشته باشد که باید به والدین خبر داده شود تا انتظار بروز مشکل را داشته باشند و برایش آمادگی پیدا کنند.»
*** پای بیمهها در میان است؟
رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس میگوید قرار نیست انجام غربالگری ممنوع شود، پس تصمیم مجلس اگر به نظر مخالفان غربالگری نزدیک باشد، چه تغییری در فرآیند انجام این آزمایشها ایجاد خواهد کرد؟ اینجاست که خیلیها فکر میکنند موضوع پوشش بیمههای پایه در میان است. درحالحاضر بیمههای پایه سلامت، بخش بزرگی از غربالگری ابتدایی دوره بارداری را پوشش میدهند؛ البته در صورتی که کار به آزمایشهای تخصصی و تکمیلی بکشد، بار انجام آزمایشها روی دوش خود خانواده خواهد بود؛
آزمایشهایی که نزدیک به دو میلیون تومان آب خواهند خورد، اما گفته میشود در صورت موافقت مجلس با برداشته شدن غربالگری از پروتکلهای بارداری، مسئولیت بیمهها برای پوشش همان آزمایشهای ابتدایی که چیزی بین ۱۲۰ تا ۳۰۰ هزار تومان هزینه دارد، برداشته خواهد شد و بهاینترتیب ممکن است عده زیادی از زنان باردار از انجام این آزمایشها صرفنظر کنند.