حاشیههای دیدار ظریف با ملا عبدالغنی برادر
روزنامه هفت صبح، مهسا مژدهی | ظریف ایستاده در ساختمان وزارت خارجه و در حال هدایت اعضای ارشد طالبان است بر سر میز مذاکره. این تصویر را دیروز خبرگزاری تسنیم منتشر کرد و بالاخره آنچه همه از آن حرف میزدند به واقعیت تصویری تبدیل شد؛ مذاکره تهران با طالبان. همین چندوقت پیش، پمپئو، وزیر خارجه دولت ترامپ با خضوع و خشوع در کنار اعضای طالبان در قطر ایستاد و عکس یادگاری گرفت، اما ماجرا در تهران کمی متفاوت است.
اینجا هنوز طالبان، اصلیترین متهم حمله به سفارت ما در مزارشریف است و البته دارای اختلافات عقیدتی بسیار و همین است که قاب عکس دیروز ظریف و ملاعبدالغنی برادر را به یک قاب جنجالی تبدیل کرده .طالبان اما ظاهرا بسیار به این قاب عکس نیاز داشت، چراکه وقتی چهار روز پیش به تهران آمدند و ظریف در سفری منطقهای به قفقاز رفته بود، پس از مذاکره با علی شمخانی به روسیه رفتند و پس از آن دوباره به تهران بازگشتند تا با ظریف دیدار کنند.
*** طالبان در ایران چه میکند؟
ناآرامیها در افغانستان در یکسال اخیر شدت بیشتری گرفته است. در میان این حجم از آتش و خون که گریبان مردم این کشور را گرفته است، به نظر تنها راه باقیمانده، گفتوگوهای سیاسی بین گروه طالبان و دولت افغانستان است. در ماههای گذشته ایالات متحده تلاش کرده بود تا در قطر به نوعی بتواند دو طرف را بر سر میز مذاکره بیاورد، اما این مذاکره در حد یک توافقنامه بین مقامات آمریکایی و طالبان باقی ماند. نه افغانستان امن شد و نه حتی دولت و طالبان توانستند در پس آن به توافقی برسند.
بنابراین ایده بعدی همکاری کشورهای منطقهای بهویژه ایران و پاکستان برای دستیابی به صلح در افغانستان بود. این بود که دیروز طالبان به رهبری ملابرادر به دیدار ظریف رفت. ملابرادر، مذاکرهکننده اصلی این گروه، سابقه جنگ علیه نیروهای شوروی را در قندهار دارد. او در دوران قدرت داشتن طالبان نفر شماره ۲ و معاون ملاعمر بوده و حالا هم مهمترین چهره این گروه در مذاکرات خارجی است.
*** از طالبان چه میدانیم؟
۱) بذر گروه طالبان در زمان جنگهای داخلی افغانستان در اوایل دهه ۹۰ میلادی کاشته شد و به اعتراف بینظیر بوتو، نخستوزیر وقت پاکستان، در اوایل کار مورد حمایت دولت ایالات متحده بود. در سال ۱۹۹۳ درحالیکه موشکبارانها، کابل را به ویرانه تبدیل کرده بود، زمزمه ایجاد گروهی در گرفت که از طلبههای آموزشدیده در عربستان و با حمایت پاکستان تشکیل شده بود.
این طلبهها با سازماندهی و نیروگیری از میان مردم بهویژه در مرزهای جنوبی به داخل افغانستان راه یافتند و در سال ۱۹۹۵ با سقوط هرات به بزرگترین پیروزی ممکن دست یافتند. از هرات تا کابل تنها برای این جنگجویان یک سال زمان برد و در سال ۱۹۹۶ آنها رسما در پایتخت، دولتی با قوانین نزدیک به وهابیت و سختگیرانه تشکیل دادند. تسخیر بیش از ۹۰ درصد از خاک افغانستان البته با خونریزی فراوان همراه بود.
۲) اما طبق آخرین اعلام دولت کابل، ۴۴ درصد از خاک این کشور یا کاملا در دست طالبان است یا مناطقی هستند که گاهی دولت مرکزی میتواند قدرت را در آنها به دست بگیرد و گاهی کنترل به دست طالبها میافتد. بر اساس نقشههای سال ۲۰۱۶ بیشتر این متصرفات در شرق افغانستان و هممرز با ایران هستند. از آنجایی که دولت مرکزی قادر به کنترل این مناطق نیست، ایران نگرانیهای زیادی را بابت حفاظت از مرزهای خود در مقابل درگیریها یا نفوذ برخی از افراد مسلح به خاک کشورمان متحمل میشود. این یکی دیگر از مسائلی است که تهران را وادار میکند به فکر گفتوگو با این گروه باشد.
۳) رابطه القاعده با طالبان رابطهای سنتی است و هرچند هر دو گروه در سالهای اخیر نفوذ و قدرت خود را از دست دادهاند، اما کماکان با یکدیگر همکاری دارند. اندیشکدههای غربی معتقدند القاعده از دهه ۹۰ میلادی تا امروز به عنوان همکار اصلی طالبان قدرت زیادی را در دست داشته است. در سالهای اخیر انشعاباتی فراوان در هر دو گروه ایجاد شده.
بهویژه بعد از مرگ ملاعمر، رهبر طالبان و بعدها بنلادن و ایمن الظواهری، این دو تا اندازهای چندپارگی را تجربه کردهاند. اما در مورد رابطه طالبان با داعش اوضاع متفاوت است. مهمترین دشمن گروه تروریستی داعش در خاک افغانستان، جنگجویان طالبان بوده و همین موضوع باعث شده تا داعش نتواند با وجود آشفتگیهای گسترده در افغانستان، در خاک این کشور دست به عملیات گسترده بزند یا تجربهای مانند سوریه و عراق را شکل دهد.
۴) بر اساس برخی از گزارشهای تأییدنشده، برخی رفتوآمدها بین ایران و طالبان از سال ۲۰۱۵ آغاز شده است. حتی بعدها ایالات متحده مدعی شد که بعد از مرگ ملا منصور، رهبر طالبان، مشخص شد که او به تازگی سفری به تهران داشته است. این موارد البته از سوی ایران تکذیب شد و سفر اخیر هیأت ملابرادر به کشورمان را میتوان نخستین سفر رسمی این گروه برای مذاکرات دانست.